ISSN (E): 2181-4570 ResearchBib Impact Factor: 6,4 / 2024 SJIF 2024 = 5.073/Volume-3, Issue-7
19
INVESTITSIYA FAOLIYATINI RAQAMLASHTIRILGAN
MONITORING TIZIMINI TAKOMILLASHTIRISH.
Raxmatov Azim Maxamatovich
"Hududiy elektr tarmoqlari" AJ "Energosavdo" filiali Toshkent shaxar bo‘linmasi
bosh mutaxassisi
Annotatsiya:
Mazkur maqolada investitsiya faoliyatini samarali boshqarish va
nazorat qilishda raqamlashtirilgan monitoring tizimlarining ahamiyati yoritilgan. Raqamli
texnologiyalar asosida ishlab chiqilgan monitoring tizimlari investitsion jarayonlarni
shaffof, aniqligi yuqori va tezkor tarzda nazorat qilish imkonini beradi. Maqolada mavjud
monitoring
tizimlarining
afzalliklari
va
kamchiliklari,
shuningdek,
ularni
takomillashtirish yo‘llari haqida fikr yuritiladi. Xususan, sun’iy intellekt, katta
ma’lumotlar (Big Data) va blokcheyn texnologiyalari asosida monitoring tizimlarini
yanada rivojlantirish istiqbollari ko‘rib chiqiladi. Taklif etilgan yechimlar investitsiya
muhitini yaxshilash, investorlar ishonchini oshirish va iqtisodiy barqarorlikka erishishda
muhim rol o‘ynashi mumkin.
Kalit so‘zlar
: investitsiya faoliyati, raqamlashtirish, monitoring tizimi, sun’iy
intellekt, Big Data, blokcheyn, iqtisodiy barqarorlik, investitsion muhit
Kirish
Bugungi globallashuv sharoitida raqamli texnologiyalar barcha sohalarga chuqur
kirib bormoqda va iqtisodiyotning barqaror o‘sishini ta’minlashda muhim vositaga
aylanmoqda. Ayniqsa, investitsiya faoliyatining samarali yuritilishi va nazorat qilinishi
uchun zamonaviy raqamli monitoring tizimlarining joriy etilishi dolzarb masalalardan biri
hisoblanadi. Investitsiya jarayonlari ko‘p bosqichli, murakkab va o‘zgaruvchan
xususiyatga ega bo‘lib, ularning to‘liq, shaffof va tezkor monitoringi muhim ahamiyat
kasb etadi. An’anaviy nazorat usullari bugungi talabga to‘liq javob bermasligi,
byurokratik to‘siqlar, inson omilining yuqori darajadagi ta’siri hamda ma’lumotlarning
noto‘g‘ri tahlil qilinishi natijasida investitsion muhitda salbiy holatlar yuzaga kelmoqda
Shu bois, raqamlashtirish asosida shakllantirilgan monitoring tizimlari orqali investitsiya
jarayonlarini real vaqt rejimida kuzatish, baholash va tahlil qilish imkoniyati vujudga
kelmoqda. Bu esa nafaqat investitsion resurslardan oqilona foydalanishni ta’minlaydi,
ISSN (E): 2181-4570 ResearchBib Impact Factor: 6,4 / 2024 SJIF 2024 = 5.073/Volume-3, Issue-7
20
balki investorlar ishonchini mustahkamlash, investitsion xavflarni minimallashtirish
hamda davlat boshqaruvi samaradorligini oshirishga xizmat qiladi. Mazkur maqolada
investitsiya faoliyatini nazorat qilishda raqamlashtirilgan monitoring tizimlarining
dolzarbligi, ularning mavjud holati va samaradorligini oshirish yo‘llari tahlil qilinadi.
Shuningdek, ilg‘or texnologiyalar – sun’iy intellekt, katta ma’lumotlar (Big Data) va
blokcheyn imkoniyatlaridan foydalangan holda ushbu tizimlarni takomillashtirish
istiqbollari yoritiladi.
Adabiyotlar sharhi
Investitsiya faoliyatini monitoring qilishga oid ilmiy va amaliy tadqiqotlar ko‘plab
xorijiy va mahalliy olimlar tomonidan o‘rganilgan. Xususan, P. Drucker, M. Porter kabi
iqtisodchilar o‘z asarlarida investitsiyalarning samaradorligini oshirishda axborot
texnologiyalarining o‘rni haqida fikr bildirganlar. Ularning ta’kidlashicha, raqamli
vositalardan foydalangan holda investitsion faoliyatni tahlil qilish va boshqarish
zamonaviy iqtisodiyotning ajralmas qismiga aylangan. O‘zbekiston iqtisodiy siyosatida
ham investitsiya muhitini yaxshilash va raqamlashtirish jarayonlari faol davom etmoqda.
So‘nggi yillarda Prezidentning qaror va farmonlarida investitsion jarayonlarni
avtomatlashtirish, ularni ochiqlik va shaffoflik asosida yuritish, investitsiya loyihalarining
monitoringini olib borish uchun zamonaviy axborot tizimlarini joriy etish masalalari
alohida qayd etilgan. Xususan, "Investitsiyalar va tashqi savdo vazirligi" tomonidan ishlab
chiqilgan Investitsiyalar monitoringi tizimi (IMT) bu boradagi muhim qadamlardan biri
bo‘ldi. Shuningdek, ilmiy maqolalarda sun’iy intellekt texnologiyalari asosida monitoring
tizimlarini takomillashtirish, investitsion ma’lumotlar oqimini real vaqt rejimida qayd
etish va tahlil qilishga doir yondashuvlar keng yoritilgan. Big Data, blokcheyn va bulutli
texnologiyalar yordamida investitsion xavflarni kamaytirish va qaror qabul qilish
jarayonini optimallashtirish bo‘yicha ilmiy izlanishlar olib borilmoqda.
Metodologiya
Mazkur tadqiqotda investitsiya faoliyatini raqamlashtirilgan monitoring tizimi
orqali boshqarish va nazorat qilishning hozirgi holati, mavjud muammolari va
takomillashtirish yo‘llari o‘rganildi. Tadqiqot jarayonida quyidagi ilmiy-uslubiy
yondashuvlardan foydalanildi: Tahliliy usul – O‘zbekiston va xorijiy mamlakatlarda
mavjud investitsion monitoring tizimlari, ularning ishlash mexanizmi, funksional
imkoniyatlari va huquqiy asoslari tahlil qilindi. Taqqoslash usuli – Raqamli
ISSN (E): 2181-4570 ResearchBib Impact Factor: 6,4 / 2024 SJIF 2024 = 5.073/Volume-3, Issue-7
21
texnologiyalar asosida faoliyat yurituvchi investitsion monitoring tizimlari o‘zaro
solishtirilib, eng samarali va innovatsion yondashuvlar aniqlab chiqildi. Ekspert baholash
– Soha mutaxassislari, iqtisodchilar, IT-mutaxassislar va investitsiya agentliklari vakillari
bilan suhbatlar o‘tkazilib, ularning amaliy fikrlari asosida real muammolar va ehtiyojlar
aniqlandi. Statistik tahlil – Investitsiya faoliyatiga oid mavjud ma’lumotlar, statistik
hisobotlar va raqamli monitoring tizimlari orqali yig‘ilgan ma’lumotlar asosida muayyan
xulosalar chiqarildi. Model yaratish yondashuvi – Investitsiya faoliyatini monitoring
qilishda sun’iy intellekt, Big Data va blokcheyn texnologiyalarini qo‘llagan holda
takomillashgan monitoring tizimi modeli ishlab chiqildi.
Tadqiqotning
ma’lumot
manbalari
sifatida
O‘zbekiston
Respublikasi
Investitsiyalar, sanoat va savdo vazirligi hisobotlari, Davlat statistika qo‘mitasi
ma’lumotlari, ilg‘or xorijiy tajribalar (AQSH, Yaponiya, Janubiy Koreya va Yevropa
davlatlari), shuningdek, dolzarb ilmiy maqolalar, texnologik hisobotlar va qonun
hujjatlaridan foydalanildi. Ushbu metodologik yondashuvlar orqali investitsiya faoliyatini
raqamli monitoring qilishda mavjud holat va istiqbollar chuqur tahlil qilinib,
takomillashtirish bo‘yicha ilmiy asoslangan takliflar ishlab chiqildi.
Natijalar
O‘tkazilgan tahlillar va tadqiqotlar asosida investitsiya faoliyatini raqamlashtirilgan
monitoring tizimi orqali boshqarish va nazorat qilish borasida quyidagi asosiy natijalarga
erishildi: Mavjud tizimlarning texnologik salohiyati baholandi. O‘zbekistonda
investitsiyalarni monitoring qilish bo‘yicha yaratilgan mavjud tizimlar – xususan,
"Investitsiyalarni boshqarish axborot tizimi" (IBAT) ma’lum darajada samarali
ishlayotgan bo‘lsa-da, ularning funksional imkoniyatlari cheklangani, real vaqt rejimidagi
tahlil imkoniyatlari sustligi va texnik integratsiya darajasi past ekani aniqlandi.
Monitoringda inson omiliga bog‘liqlik yuqori ekanligi aniqlandi.
Investitsion jarayonlarni nazorat qilishda inson omiliga ortiqcha bog‘liqlik sababli
noto‘g‘ri qarorlar, subyektiv baholashlar va korrupsiya xavflari yuzaga kelmoqda. Bu esa
tizimni avtomatlashtirish zaruratini yanada kuchaytiradi.
Sun’iy intellekt asosidagi tahlil modelining afzalliklari aniqlandi.Investitsiya jarayonlarini
tahlil qilishda sun’iy intellekt modellaridan – xususan, prognozlash algoritmlari, xavf
darajasini aniqlovchi modullar va avtomatik baholash mexanizmlaridan foydalanish
monitoring samaradorligini sezilarli darajada oshirishi mumkinligi isbotlandi. Big Data
ISSN (E): 2181-4570 ResearchBib Impact Factor: 6,4 / 2024 SJIF 2024 = 5.073/Volume-3, Issue-7
22
va blokcheyn texnologiyalarini integratsiya qilish imkoniyatlari ko‘rib chiqildi. Bu
natijalar investitsion faoliyatning raqamlashtirish orqali yangicha sifat bosqichiga
ko‘tarilishi, ishonchli muhit yaratilishi va davlat boshqaruvi samaradorligining ortishiga
xizmat qiladi
Tahlil va muhokama
Yuqorida keltirilgan natijalar asosida investitsiya faoliyatini raqamlashtirilgan
monitoring tizimi orqali nazorat qilish imkoniyatlari va muammolari chuqur tahlil qilindi.
Tahlillar shuni ko‘rsatmoqdaki, hozirgi davrda investitsion jarayonlarni faqat an’anaviy
vositalar bilan boshqarish samaradorlikni pasaytiradi, investitsiyalar oqimini
sekinlashtiradi va xatolar ehtimolini oshiradi.
Birinchidan, O‘zbekistonda joriy etilgan monitoring tizimlarining texnik
imkoniyatlari yetarli darajada emas. Ular faqat statistik ma’lumotlarni yig‘ish va arxivlash
bilan cheklanadi, chuqur tahlil, xavf baholash yoki samaradorlik monitoringi kabi
funksiyalar sust rivojlangan. Shu sababli, bu tizimlar investitsion qarorlar qabul qilishda
yetarli darajada qo‘llab-quvvatlay olmaydi.
Ikkinchidan, inson omiliga ortiqcha tayanilgan holatlar monitoring jarayonlarida
subyektivlik, sustlik va xatolarga sabab bo‘lmoqda. Bu holat investitsiya muhitining
ishonchliligiga putur yetkazishi mumkin. Aynan shu jihatdan avtomatlashtirilgan,
mustaqil ishlovchi sun’iy intellekt algoritmlari va xatolikni minimal darajaga tushiruvchi
tizimlar joriy etilishi zarur.
Uchinchidan, sun’iy intellekt asosidagi tizimlar real vaqt rejimida investitsion
loyihalarni tahlil qilish, istiqbollarni prognozlash, resurslar taqsimotini optimallashtirish
va xavf-xatarlarni oldindan aniqlash imkonini beradi. Bu esa davlat boshqaruvi
organlariga tez va asosli qarorlar qabul qilishda yordam beradi
Blokcheyn texnologiyasi esa ma’lumotlarning shaffofligi va o‘zgartirib
bo‘lmasligini ta’minlagani sababli korrupsiya holatlarini kamaytirishda kuchli vosita
sifatida baholanmoqda. Uning asosida yaratilgan monitoring tizimi investorlarga ishonch
muhitini yaratadi, davlat organlariga esa real va ishonchli hisobotlar taqdim etadi. Shu
bilan birga, bu tizimlarni joriy etish uchun kadrlar salohiyatini oshirish, texnologik
infrastrukturani yaxshilash, va qonunchilik asoslarini mustahkamlash zarurligi ham
aniqlangan. Bularsiz eng ilg‘or tizimlar ham amaliyotda kutilgan natijani bermasligi
mumkin.
ISSN (E): 2181-4570 ResearchBib Impact Factor: 6,4 / 2024 SJIF 2024 = 5.073/Volume-3, Issue-7
23
Xulosa va takliflar
O‘tkazilgan tadqiqotlar va tahlillar asosida investitsiya faoliyatini raqamlashtirilgan
monitoring tizimi orqali takomillashtirish zamonaviy iqtisodiyotning ustuvor
yo‘nalishlaridan biri ekani isbotlandi. Mazkur tizimlar yordamida investitsion jarayonlar
ustidan nazorat kuchayadi, qaror qabul qilish samaradorligi oshadi va investorlar uchun
ochiq, ishonchli muhit shakllanadi.
Tadqiqot davomida quyidagi asosiy xulosalarga kelindi:
1. Mavjud monitoring tizimlari cheklangan funksional imkoniyatlarga ega bo‘lib,
ularni avtomatlashtirish va raqamli texnologiyalar bilan boyitish zarur.
2. Sun’iy intellekt, Big Data va blokcheyn texnologiyalari asosida monitoring
tizimlarini takomillashtirish orqali investitsion xavflarni kamaytirish, real vaqt tahlilini
joriy qilish mumkin.
3. Kadrlar salohiyatining yetishmasligi, texnologik infratuzilmaning zaifligi va
normativ-huquqiy asoslarning to‘liq emasligi mavjud tizimlarning samaradorligiga salbiy
ta’sir ko‘rsatmoqda.
Ushbu muammolarni bartaraf etish va takomillashtirish maqsadida quyidagi
takliflar ishlab chiqildi: Investitsion monitoring tizimlariga sun’iy intellekt algoritmlari
integratsiya qilinishi kerak. Bu orqali real vaqt rejimida xavf tahlili va samaradorlik
baholash mexanizmlari joriy etiladi. Blokcheyn texnologiyasi asosida investitsion
loyihalar monitoringi yo‘lga qo‘yilishi, bu esa ma’lumotlar shaffofligi va o‘zgartirib
bo‘lmasligini ta’minlaydi. Investitsiya sohasi uchun raqamli savodxonlik va IT
ko‘nikmalariga ega mutaxassislar tayyorlash tizimi kuchaytirilishi lozim. Normativ-
huquqiy baza takomillashtirilib, raqamli monitoring tizimlarining ishlashini qo‘llab-
quvvatlovchi aniq mexanizmlar yaratilishi zarur.
Foydalanilgan adabiyotlar
1. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2022-yil 28-dekabrdagi PQ–464-sonli
qarori “2023–2026-yillarda investitsiyalar siyosatini samarali tashkil etish chora-
tadbirlari to‘g‘risida”.
2. Investitsiyalar, sanoat va savdo vazirligi rasmiy hisobotlari – www.invest.gov.uz
3. O‘zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo‘mitasi ma’lumotlari – www.stat.uz
4. Porter M. (1985). Competitive Advantage: Creating and Sustaining Superior
Performance. The Free Press.
ISSN (E): 2181-4570 ResearchBib Impact Factor: 6,4 / 2024 SJIF 2024 = 5.073/Volume-3, Issue-7
24
5. Drucker P.F. (1999). Management Challenges for the 21st Century.
HarperBusiness.
6. Brynjolfsson E., & McAfee A. (2014). The Second Machine Age: Work,
Progress, and Prosperity in a Time of Brilliant Technologies. Norton & Company.
