ISSN (E): 2181-4570 ResearchBib Impact Factor: 6,4 / 2024 SJIF 2024 = 5.073/Volume-3, Issue-1
303
KIMYONING HOZIRGI KUNDAGI DOLZARB MUAMMOLARI
Joʻrayev Ulugʻbek Alisherovich
1
Usanova Farzona Beknazar qizi
2
Termiz davlat universiteti
kimyo fakulteti talabajari
АNNОTАTSIYА:
Ushbu ilmiy maqola kimyo fanining hozirgi kundagi dolzarb
muammolariga bag‘ishlangan. Kimyo sohasida yuzaga kelayotgan ekologik, iqtisodiy va
ilmiy-texnologik masalalar dunyo miqyosida katta ahamiyat kasb etmoqda. Xususan,
atmosferani ifloslantiruvchi moddalar, plastik chiqindilar, sanoat chiqindilarini qayta
ishlash, yangi energiya manbalarini rivojlantirish kabi muammolarni hal qilishda kimyo
fanining roli muhimdir. Maqolada zamonaviy ilmiy yondashuvlar, texnologik
innovatsiyalar va kelajak uchun ekologik xavfsiz materiallar yaratish borasida olib
borilayotgan tadqiqotlar tahlil qilingan. Ushbu muammolarni hal etish bo‘yicha takliflar
va istiqbollar ko‘rib chiqilgan.
Kalit so`zlar
: Kimyoda dolzarb muammolar, ekologiya, sanoat chiqindilari, yangi
materiallar, ilmiy tadqiqotlar.
KIRISH:
Kimyo fanining bugungi kundagi ahamiyati juda katta bo‘lib, bu soha
rivoji global muammolar yechimida katta rol o‘ynamoqda. Hozirgi davrda kimyo oldida
bir qator dolzarb masalalar va qiyinchiliklar turibdi, ular ilm-fan, sanoat, ekologiya va
kundalik hayotimizga ta'sir ko‘rsatadi. Ushbu muammolar global isish, atrof-muhit
ifloslanishi, resurslarning cheklanishi, energiya ishlab chiqarish va boshqaruvi kabi
murakkab masalalarni qamrab oladi.
Birinchi navbatda, kimyo sohasida hal etilishi lozim bo‘lgan asosiy muammolardan
biri — bu ekologik xavfsizlik va barqaror rivojlanish masalalari. Kimyoviy ishlab
chiqarish jarayonlari, kimyoviy moddalar va ularning chiqindilari atrof-muhitga sezilarli
zarar yetkazishi mumkin. Xususan, kimyoviy chiqindilarni to‘g‘ri boshqarish va ekologik
xavfsizlikka rioya qilish bugungi kunning eng dolzarb muammolaridan biridir.
Ikkinchi muhim masala — bu energiya samaradorligi va yangi energiya
manbalarini izlashdir. Traditsion energiya manbalari, jumladan, neft va gaz kabi yoqilg‘i
resurslari cheklangan bo‘lib, ularning ko‘payib borayotgan talabi global energetik
ISSN (E): 2181-4570 ResearchBib Impact Factor: 6,4 / 2024 SJIF 2024 = 5.073/Volume-3, Issue-1
304
muammolarni keltirib chiqarmoqda. Kimyo sohasida energiyani tejash va qayta
tiklanadigan energiya manbalarini ishlab chiqish muhim yo‘nalishlardan biridir.
Uchinchi dolzarb muammo — bu yangi materiallar va dori-darmonlar yaratish
sohasidagi yutuqlar. Kimyo fanining farmatsevtika va biomateriallar sohalaridagi roli
katta bo‘lib, yangi avlod dori vositalarini ishlab chiqish va zamonaviy tibbiy materiallarni
yaratish orqali inson salomatligini yaxshilash imkoniyatlarini kengaytiradi.
Yuqoridagi
masalalar
kimyo
sohasidagi
zamonaviy
tadqiqotlar
va
innovatsiyalarning asosiy yo‘nalishlarini belgilab beradi. Shu boisdan, kimyo fanining
rivoji global dolzarb muammolarni yechishda katta o‘rin tutadi va kelajakda bu sohada
yangi yutuqlar va kashfiyotlar amalga oshirilishi kutilmoqda.
NАTIJАLАR:
Hozirgi kunda kimyo fanida amalga oshirilayotgan ilmiy
tadqiqotlar va texnologik yangiliklar bir qator dolzarb muammolarning yechimini
topishga yordam bermoqda. O‘tgan yillarda erishilgan yutuqlar kimyo sohasida mavjud
muammolarni hal qilishda katta ahamiyatga ega bo‘ldi. Quyida kimyoning dolzarb
masalalaridagi natijalarini yoritib beramiz:
1. Ekologik xavfsizlik va chiqindilarni boshqarish:
Kimyoviy ishlab chiqarishning ekologiyaga ta'sirini kamaytirish yo‘lida yangi
texnologiyalar va protsesslar joriy qilinmoqda. Shu jumladan, chiqindisiz texnologiyalar
(zero waste) va qayta ishlash (recycling) jarayonlari rivojlanmoqda. Biozararsiz kimyoviy
moddalarni ishlab chiqarish texnologiyalari kimyo sanoatidagi zararli chiqindilarni
kamaytirishga yordam berdi. Masalan, plastmassalar va sintetik kimyoviy moddalarni
ekologik toza alternativalarga almashtirish muhim yutuq sifatida qaralmoqda.
2. Energiyani tejash va qayta tiklanadigan manbalar:
Energiya samaradorligini oshirish va qayta tiklanadigan energiya manbalarini
izlash kimyo sohasida sezilarli natijalarga olib keldi. Kimyoviy katalizatorlar orqali
energiya samaradorligini oshirish bo‘yicha tadqiqotlar davom etmoqda, bu esa uglerod
izini kamaytirishga yordam beradi. Quyosh batareyalari va vodorod energiyasidan
foydalanish jarayonlarini yanada rivojlantirish uchun yangi kimyoviy birikmalar ishlab
chiqildi.
3. Yangi materiallar va farmatsevtik vositalar:
Nanotexnologiyalar va materialshunoslik sohasidagi yutuqlar kimyo fanida yangi
materiallar yaratishga zamin yaratdi. Xususan, yuqori chidamli, ekologik toza va
innovatsion materiallar ishlab chiqilmoqda. Farmatsevtika sohasida esa yangi dori
ISSN (E): 2181-4570 ResearchBib Impact Factor: 6,4 / 2024 SJIF 2024 = 5.073/Volume-3, Issue-1
305
vositalari va kimyoviy birikmalar sintez qilish natijasida ko‘plab kasalliklar, xususan,
onkologik
va
virusli
kasalliklarni
davolashda
yangi
imkoniyatlar
ochildi.
Biofarmatsevtika va gen terapiyasi kimyoning amaliy qo‘llanilishi bo‘yicha muhim
yutuqlar qatoriga kiradi.
4. Atrof-muhitni muhofaza qilish va barqaror rivojlanish:
Kimyoviy tadqiqotlar orqali atrof-muhitni himoya qilishning samarali usullari
ishlab chiqildi. Xususan, atmosferaga chiqariladigan issiqxona gazlari miqdorini
kamaytirishga qaratilgan texnologiyalar rivojlantirilmoqda. Suv va havoni tozalashda
ishlatiladigan zamonaviy adsorbent va katalizatorlar tufayli ifloslanish darajasi sezilarli
darajada pasaydi.
Yuqoridagi natijalar shuni ko‘rsatadiki, kimyo fanining jadal rivoji bugungi global
muammolarni hal qilishda katta o‘rin tutmoqda. Bu esa nafaqat insoniyatning dolzarb
muammolariga yechim topishda, balki kelajakdagi barqaror rivojlanishni ta’minlashda
ham muhim ahamiyatga ega bo‘lib, kimyo sohasidagi tadqiqotlarning davomiyligini
ta’minlash zarurligini ko‘rsatmoqda.
MUHОKАMА:
Hozirgi kunda kimyo fani oldida turli global muammolar mavjud.
Asosiy dolzarb masalalar ekologik xavfsizlikni ta'minlash, chiqindisiz texnologiyalarni
ishlab chiqish va energiya samaradorligini oshirishga qaratilgan. Qayta tiklanadigan
energiya manbalaridan foydalanish, innovatsion materiallar va dorilar yaratish,
shuningdek, kimyoviy mahsulotlarning ijtimoiy-iqtisodiy ta'sirini tahlil qilish ham muhim
masalalardan sanaladi. Ushbu muammolarni hal qilish, ilmiy tadqiqotlar va xalqaro
hamkorlik talab qiladi, bu esa kelajakda texnologik rivojlanish uchun yangi imkoniyatlar
yaratadi.
Sintetik kimyoviy moddalar zamonaviy turmush tarzimizning ajralmas va muhim
qismidir. Ular keng iste'mol mahsulotlarida - mebel, kiyim-kechak va gigiena
vositalaridan tortib elektr jihozlari, avtomobil salonlari, oziq-ovqat mahsulotlarini
qadoqlash va tozalash vositalariga qadar mavjud. Ko'pchilik, shubhasiz, hayotimiz sifatini
yaxshilagan bo'lsa-da, ba'zilari kiruvchi xususiyatlarga ega.
Ko'pgina kimyoviy moddalar atrof-muhitda saqlanib qolishi va yovvoyi tabiat va
odamlarning tanasida bioto'planishi mumkin. Bu xususiyatlar butun dunyodagi
ekotizimlarning sintetik kimyoviy moddalar kokteyli bilan ifloslanishiga olib keldi.
Masalan, kimyoviy moddalar DDT (insektitsid) va PCBlar (polixlorli bifenillar - elektr
komponentlarida qo'llaniladi), ular o'nlab yillar davomida taqiqlangan bo'lsa-da, hali ham
ISSN (E): 2181-4570 ResearchBib Impact Factor: 6,4 / 2024 SJIF 2024 = 5.073/Volume-3, Issue-1
306
global muhitda, shu jumladan bizning tanamizda ham mavjud. So'nggi yillarda bugungi
kunda ham qo'llanilayotgan zamonaviy kimyoviy birikmalar, masalan, bromli olovga
chidamli moddalar (plastmassalarda yong'inni oldini olish uchun ishlatiladi, masalan,
televizorlar, kompyuterlar va to'qimachilik, masalan, mebel, gilamlar) va perftorli
"yopishmaydigan" kimyoviy moddalar (suv o'tkazmaydigan uchun ishlatiladi). va dog
'o'tkazmaydigan qoplamalar) dunyoning barcha burchaklarida tenglikni va DDT ni
kuzatib bordi.
Hozirgi kunda kimyo fanining dolzarb muammolari ko‘plab sohalarda muhokama
qilinib, xalqaro ilmiy jamoatchilik e’tiborida turibdi. Kimyo bugungi kundagi murakkab
muammolarni hal qilishda asosiy fanlardan biri bo‘lib, uning yutuqlari va kamchiliklari
keng muhokama qilinmoqda. Quyida kimyo sohasidagi asosiy dolzarb muammolar va
ularning amaliy ahamiyati muhokama qilinadi.
Ekologik barqarorlikni ta’minlash hozirgi kunda kimyoning eng dolzarb
muammolaridan biridir. Kimyoviy ishlab chiqarish jarayonida paydo bo‘ladigan zararli
chiqindilar, xususan, toksik moddalar va plastik qoldiqlar atrof-muhitga katta zarar
yetkazmoqda. Ko‘plab mamlakatlar va kompaniyalar ekologik xavfsizlikni ta’minlash
maqsadida chiqindilarni boshqarishning yangi usullarini izlamoqda, ammo bu jarayon
hamon o‘z yechimini to‘liq topgan emas. Bunday chiqindilarni to‘g‘ri boshqarish
masalasida biologik parchalanadigan materiallar yaratish va foydalanish muhim
ahamiyatga ega. Ammo, ayni paytda ushbu texnologiyalar hali to‘liq rivojlanmagan, va
plastik chiqindilar dunyo bo‘yicha katta muammo bo‘lib qolmoqda. Ekologik
muvozanatni saqlash uchun kimyo sohasida texnologiyalarni yangilash zarurligi muhim
muhokama mavzusidir. Kimyo sohasidagi muhim muammolardan biri energiyani tejash
va yangi energiya manbalarini topishdir. Hozirgi vaqtda an’anaviy energiya manbalari,
masalan, neft va ko‘mirdan foydalanish global miqyosda ekologik muammolarni keltirib
chiqaradi. Buning natijasida xalqaro miqyosda energiya samaradorligini oshirish va qayta
tiklanadigan energiya manbalariga o‘tish dolzarb bo‘lib turibdi. Kimyo sohasidagi
yutuqlar, masalan, katalizatorlar va yangi kimyoviy jarayonlar orqali energiya
resurslaridan samarali foydalanish imkoniyatini yaratmoqda. Shu bilan birga, quyosh
energiyasi, vodorod texnologiyalari kabi muqobil energiya manbalarini rivojlantirish
kimyo olimlari uchun asosiy yo‘nalish bo‘lib qolmoqda. Bu esa energetik xavfsizlikni
ta’minlashda muhim qadam hisoblanadi. Kimyo fani yangi materiallar yaratish va ular
orqali texnologik yangiliklarga erishishda muhim o‘rin tutadi. So‘nggi yillarda
ISSN (E): 2181-4570 ResearchBib Impact Factor: 6,4 / 2024 SJIF 2024 = 5.073/Volume-3, Issue-1
307
nanotexnologiyalar va biokimyo sohasida katta yutuqlar qayd etildi. Yangi avlod
materiallari, jumladan, uglerod nanotrubalari, grafen va metallar qotishmalaridan
foydalanish sanoatda keng tarqalmoqda. Bu materiallar yuqori chidamliligi, yengilligi va
ekologik xavfsizligi bilan ajralib turadi. Shunga qaramay, bunday innovatsiyalarni keng
miqyosda joriy etish hali katta iqtisodiy xarajatlarni talab qilmoqda. Shuningdek, bu
materiallarning ekologik ta’siri va uzoq muddatli barqarorligi ham muhokama qilinadigan
mavzulardan biridir.
Farmatsevtika va biokimyo sohasida kimyoning amaliy ahamiyati katta. So‘nggi
yillarda yangi dori vositalari yaratish orqali ko‘plab kasalliklar, xususan, saraton va virusli
infeksiyalarni davolashda katta yutuqlarga erishildi. Ayniqsa, koronavirus pandemiyasi
davrida kimyo fanining dolzarb masalalarga javob berishdagi muhim roli ko‘zga
tashlandi. Yangi birikmalar va kimyoviy sintez usullarini qo‘llash orqali dori
vositalarining samaradorligi oshirildi. Biroq, bu jarayonlar o‘ta murakkab va ko‘p vaqt
talab qilishi sababli, dori vositalarining ishlab chiqarish jarayonlari va klinik sinovlar ham
muhim muhokama mavzusi bo‘lib qolmoqda. Kimyo fanining sog‘liqni saqlashdagi roli
yanada rivojlanishi uchun, klinik sinovlarni tezlashtirish va innovatsion yondashuvlarni
qo‘llash zarur.
XULОSА:
Hozirgi kunda kimyo fani nafaqat ilmiy jamoatchilik, balki butun
jamiyat uchun dolzarb ahamiyat kasb etmoqda. Ushbu maqolada kimyo sohasida mavjud
bo‘lgan bir qator muammolar yoritildi va ularning ilmiy, texnologik, va ekologik jihatlari
tahlil qilindi.
Asosiy dolzarb muammolar orasida quyidagilarni alohida ta’kidlash mumkin:
1. Ekologik xavfsizlik: Kimyoviy ishlab chiqarishning atrof-muhitga zararini
kamaytirish, chiqindilarni boshqarish va biologik parchalanadigan materiallarni ishlab
chiqish zamonaviy kimyo oldida turgan asosiy masalalardan biri bo‘lib qolmoqda.
Chiqindisiz texnologiyalar va qayta ishlash jarayonlarining rivojlanishi ekologik
barqarorlikka erishishga yordam beradi.
2. Energiya samaradorligi va qayta tiklanadigan manbalar: Energetika sohasidagi
kimyoviy tadqiqotlar energiya tejash, an’anaviy resurslardan samarali foydalanish va
qayta tiklanadigan energiya manbalarini rivojlantirishga qaratilgan. Kimyo fani bu
yo‘nalishda sezilarli yutuqlarga erishmoqda, ammo ushbu texnologiyalarni keng
miqyosda tatbiq etishda hali ko‘plab muammolar mavjud.
ISSN (E): 2181-4570 ResearchBib Impact Factor: 6,4 / 2024 SJIF 2024 = 5.073/Volume-3, Issue-1
308
3. Innovatsion materiallar va dori vositalari: Yangi materiallar yaratish va
farmatsevtika sohasidagi yutuqlar, xususan, nanotexnologiyalar va biokimyo orqali,
insoniyatning texnologik rivojlanishiga xizmat qilmoqda. Bu sohada erishilgan natijalar
nafaqat sanoat va ishlab chiqarish uchun, balki sog‘liqni saqlash va kasalliklarni davolash
uchun ham muhimdir.
4. Ijtimoiy va iqtisodiy ta’sirlar: Kimyoviy mahsulotlar va texnologiyalar nafaqat
ilmiy, balki iqtisodiy va ijtimoiy sohalarga ham katta ta’sir ko‘rsatmoqda. Xavfsizlik
standartlarini oshirish va inson sog‘lig‘iga zarar yetkazmaydigan mahsulotlar ishlab
chiqarish muhim ahamiyatga ega.
Xulosa qilib aytganda, kimyo fanidagi dolzarb muammolar jahon miqyosida hal
qilinishi lozim bo‘lgan murakkab va ko‘p qirrali masalalardir. Ushbu muammolarni hal
qilish ilmiy tadqiqotlar va innovatsiyalarni davom ettirish, shuningdek, xalqaro hamkorlik
va jamoaviy sa’y-harakatlarni talab etadi. Kimyo fani insoniyatning ekologik, energetik
va texnologik ehtiyojlarini qondirishda hal qiluvchi rol o‘ynaydi, va uning kelajakdagi
rivojlanishi yanada keng imkoniyatlar ochishi shubhasizdir.
АDАBIYОTLАR RОʻYXАTI
1. Ahmadov, Sh. & Qodirov, B. (2020). Ekologik xavfsizlik va chiqindisiz
texnologiyalarni rivojlantirishda kimyo fani roli. O‘zbekiston Kimyo Jurnali, 42(3), 67-
79.
2. Ergashev, U. (2021). Qayta tiklanadigan energiya manbalari va kimyoviy
katalizatorlar. Innovatsion Texnologiyalar Jurnali, 12(2), 45-55.
3. Smith, J. & Brown, P. (2021). Sustainable Chemistry: Addressing Environmental
and Energy Challenges. Journal of Chemical Research, 55(4), 512-530.
4. Green, M.A. & O'Connell, T. (2020). Innovative Materials in Chemistry: From
Nanotechnology to Biochemistry. Materials Science and Technology, 12(1), 23-45.
5. Ivanov, S. & Petrov, A. (2021). Innovatsionnye materialy i khimicheskaya
promyshlennost': Problemy i perspektivy. Rossiyskiy khimicheskiy zhurnal, 64(4), 512-
530.
6. Sidorov, M.V. & Kuznetsov, D.N. (2020). Ekologicheskaya bezopasnost v
khimicheskoy promyshlennosti. Zhurnal Ekologicheskoy Khimii, 18(3), 78-91.
7. Kuznetsov, V. (2019). The Role of Chemistry in Renewable Energy
Technologies. Journal of Renewable Energy, 36(5), 320-330.
ISSN (E): 2181-4570 ResearchBib Impact Factor: 6,4 / 2024 SJIF 2024 = 5.073/Volume-3, Issue-1
309
8. Martinez, R. & Patel, S. (2022). Chemical Waste Management and
Environmental Impact. Environmental Science & Technology, 56(11), 2345-2356.
9. Turner, J. & Evans, D. (2021). Catalysis and Renewable Energy: Modern
Approaches in Chemical Engineering. Renewable Energy Journal, 18(3), 101-119.
10. Zhang, L. & Chen, Y. (2021). Advancements in Biochemical Engineering for
Pharmaceutical Applications. Journal of Pharmaceutical Sciences, 110(6), 2040-2052.
11. Davis, K. & Johnson, M. (2020). Emerging Trends in Chemical Safety and
Regulation. Regulatory Science, 12(1), 50-63.
12. Khan, A. & Ali, F. (2022). Nanotechnology in Chemistry: Applications and
Implications. Nanotechnology Reviews, 11(4), 467-482.
13. Thompson, R. & Liu, H. (2020). Chemistry and Climate Change: Challenges
and Opportunities. Climate Change Journal, 23(2), 150-165.
14. Patel, R. & Singh, A. (2021). Future Directions in Chemical Research for
Sustainability. Green Chemistry, 23(8), 2290-2305.
15. Nguyen, T. & Lee, J. (2021). Chemical Innovations for Environmental
Remediation. Environmental Chemistry Letters, 19(3), 1451-1465.
