36
TASHQI OMILLAR TA'SIRIDA ODAMDA UCHRAYDIGAN ALLERGIK
KASALLIKLAR.
Urazova Zarina Urmanovna Nurova Zamira Annakulovna
Toshkent Tibbiyot Akademiyasi Termiz Filiali
Tibbiy biologiya va gistologiya kafedrasi mudiri
Kirish:
Allergiya – organizmning baʼzi moddalarga (allergenlarga) nisbatan
gʻayritabiiy, oʻta sezuvchanlik reaksiyasi. Atrof-muhitning ifloslanishi, yangi turdagi
allergenlarning paydo boʻlishi va ovqatlanish ratsionidagi oʻzgarishlar kabi tashqi
omillar taʼsirida allergik kasalliklar soni butun dunyo boʻylab ortib bormoqda. Bu
kasalliklar nafaqat bemorlarning hayot sifatini yomonlashtiradi, balki sogʻliqni saqlash
tizimi uchun ham katta iqtisodiy yuk boʻladi. Allergik kasalliklar nafas yoʻllari
(bronxial astma, allergik rinit), teri (atopik dermatit, eshakemi) va ovqat hazm qilish
tizimi (ovqat allergiyasi) kabi turli organ tizimlarida namoyon boʻlishi mumkin.
Mavzuning dolzarbligi:
Allergik kasalliklar hozirgi kunda jahon sogʻliqni
saqlashning eng dolzarb muammolaridan biri hisoblanadi. Statistik maʼlumotlarga
koʻra, dunyo aholisining 20-30% allergiyaning qaysidir turidan aziyat chekadi, bu
koʻrsatkich yildan yilga ortib bormoqda. Oʻzbekistonda ham allergik kasalliklar keng
tarqalgan boʻlib, ayniqsa bolalar orasida bu holat koʻproq uchraydi. Quyidagi omillar
mavzuning dolzarbligini yanada oshiradi:
Atrof-muhit omillari
: Sanoat chiqindilari, avtotransport gazlari, chang va oʻsimlik
changlari kabi ifloslantiruvchi moddalar havo tarkibini oʻzgartirib, yangi va kuchliroq
allergenlarning paydo boʻlishiga sabab boʻlmoqda.
Tadqiqot maqsadi:
Ushbu tezisning asosiy maqsadi tashqi omillar taʼsirida kelib
chiqadigan allergik kasalliklarning patogenezini, klinik koʻrinishlarini, diagnostika va
davolash usullarini chuqur oʻrganishdan iborat. Xususan, quyidagi vazifalar qoʻyiladi:
Tashqi muhitdagi asosiy allergenlar (chang, oʻsimlik changlari, uy hayvonlari junlari,
kimyoviy moddalar, oziq-ovqat allergenlari) va ularning inson organizmiga taʼsirini
aniqlash. Allergik kasalliklarning rivojlanish mexanizmlarini (immunologik javoblar,
hujayra va mediatorlarning roli) tahlil qilish. Zamonaviy diagnostika usullarini (teri
testlari, qon testlari, molekulyar diagnostika) koʻrib chiqish va ularning
samaradorligini baholash. Davolashning samarali usullarini (antigistaminlar,
kortikosteroidlar, immunoterapiya) oʻrganish va ularni optimallashtirish boʻyicha
37
tavsiyalar ishlab chiqish. Allergik kasalliklarning oldini olish boʻyicha profilaktik
choralar boʻyicha takliflar berish.
Muhokama va natijalar:
Tashqi omillar taʼsirida yuzaga keladigan allergik kasalliklar
immunitet tizimining notoʻgʻri javobi natijasida kelib chiqadi. Bu jarayonda IgE
antitanalari, mast hujayralari va eozinofillar muhim rol oʻynaydi. Allergen organizmga
kirganda, IgE antitanalari bilan bogʻlanib, mast hujayralarining gistamin va boshqa
yalligʻlanish mediatorlarini ajratishiga olib keladi. Bu esa allergik reaksiyaning klinik
belgilari, masalan, qichishish, shish, qizarish, nafas qisilishi va boshqa simptomlarning
paydo boʻlishiga olib keladi.
Diagnostika usullari allergenni aniqlashga qaratilgan boʻlib, teri prick testlari (teriga
allergen eritmasi tomizib, tirnaladi) va qon testlari (qondagi IgE antitanalari darajasini
aniqlash) eng keng tarqalgan. Molekulyar diagnostika (komponentli diagnostika) esa
allergenlarning aniq komponentlarini aniqlashga imkon beradi, bu esa davolash
strategiyasini yanada aniqlashga yordam beradi.
Allergendan saqlanish: Bu eng samarali usul boʻlib, bemor allergen bilan aloqa
qilishdan toʻliq saqlanishi kerak.
Farmakoterapiya: Antigistaminlar (simptomlarni kamaytirish), kortikosteroidlar
(yalligʻlanishni nazorat qilish) va bronxodilatatorlar (nafas yoʻllarini kengaytirish)
kabi dorilar qoʻllaniladi.
Xulosa:
Tashqi omillar taʼsirida yuzaga keladigan allergik kasalliklar jamiyat uchun
jiddiy tibbiy va iqtisodiy muammodir. Atrof-muhit ifloslanishi, ovqatlanishdagi
oʻzgarishlar va iqlim oʻzgarishlari kabi omillar allergik kasalliklarning tarqalishiga
bevosita taʼsir koʻrsatadi. Ushbu tezisda allergik kasalliklarning patogenezi, ularning
asosiy tashqi sabablari, diagnostika va davolash usullari tahlil qilindi. Allergenlardan
saqlanish, farmakoterapiya va allergen spesifik immunoterapiya kabi davolash usullari
samaradorligi tasdiqlandi. Atrof-muhitni muhofaza qilish va aholining allergik
kasalliklar haqidagi xabardorligini oshirish profilaktika choralarini kuchaytirishda
muhim rol oʻynaydi. Bu esa aholi salomatligini yaxshilash va allergik kasalliklarning
ijtimoiy-iqtisodiy yukini kamaytirishga yordam beradi.
