«EKOLOGIYA VA ATROF MUHIT MUHOFAZASI
MUAMMOLARI VA ULARNING INNOVATSION YECHIMLARI»
mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy konferensiya
O`UK 504.06:37.033:82-1
SHE’RIYAT ORQALI INSONLARDA EKOLOGIK TARBIYANI
SHAKLLANTIRISH YO`LLARI
F.Y.Sattarova.,U.G‘.Salayev., O.Q.Xudarganova
Abu Rayhon Beruniy nomidagi Urganch davlat universiteti, katta o‘qituvchi
fazilatsattarova@gmail.com
Abu Rayhon Beruniy nomidagi Urganch davlat universiteti, o‘qituvchi
Abu Rayhon Beruniy nomidagi Urganch davlat universiteti, talaba
Annotatsiya:
Ushbu maqolada she`riyatning ekologik tarbiyani
shakllantirishdagi o`rni, badiiy asarlar orqali inson qalbida tabiatga mehr, ekologik ong
va ma`suliyat hissini uyg`otish imkoniyatlari tahlil qilingan. Ekologik muammolar
sharoitida she`riyat orqali yosh avlodda ekologik tarbiyani skakllantirishning samarali
usullari ko`rsatib o`tilgan.
Kalit so`zlar:
she`riyat, ekologik tarbiya, ekologik madaniyat, ekologik ong,
ekologik ma`suliyat
Аннотация:
В статье анализируется роль поэзии в формировании
экологического образования, а также возможности воспитания любви к природе,
экологической сознательности и чувства ответственности в сердце человека
посредством произведений искусства. Показаны эффективные методы
воспитания экологического воспитания у подрастающего поколения через
поэзию на фоне экологических проблем.
Ключевые слова:
поэзия,
экологическое образование, экологическая
культура, экологическое сознание, экологическая ответственность
Abstract:
This article analyzes the role of poetry in the formation of ecological
education, the possibilities of awakening love for nature, ecological awareness and a
sense of responsibility in the human heart through works of art. Effective methods of
instilling ecological education in the younger generation through poetry in the face of
environmental problems are shown.
67
«EKOLOGIYA VA ATROF MUHIT MUHOFAZASI
MUAMMOLARI VA ULARNING INNOVATSION YECHIMLARI»
mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy konferensiya
Key words:
poetry, ecological education, ecological culture, ecological
awareness, ecological responsibility
Hozirgi kunda ekologik inqiroz davrida insonlarning tabiatga bo`lgan
munosbatini o`zgartirish orqali ekologik muammolarni hal qilish mumkin.
Ma`lumotlarga qaraganda tabiat ne`matlari yildan yilga qisqarmoqda, bundan
ma`lumki atrof-muhitni asrash kundan kunga dolzarb masalaga aylanmoqda. Buning
uchun avvalo dunyodagi barcha kishilarni ekologik dunyoqarashini o`zgartirish ya`ni
tabiat haqidagi bilimlarini oshirish, tabiat bilan ehtiyotkorona munosabatda bo`lish
kerak ekanligini uqtirishdir. Birinchi prezidentimiz I.A.Karimov ekologik madaniyatni
shakllantirishda ma`naviyat, ong va tarbiyaning birligi haqida alohida urg`u bergan:
“Odamzodning ruhiy dunyosi tabiat bilan uyg`un bo`lsa, jamiyat ham sog`lom
bo`ladi”[1]
Ekologik tarbiy albatta oiladan boshlanishi lozim qolaversa maktabgacha ta`lim,
maktab ta`limi, oliy ta`lim va oliy ta`limdan keyin ham ekologik bilimlar berilishi
lozim. Qanchalik ekologik tarbiya va madaniyat shakllansa shunchalik tabiat bilan
bog`liq muammolar kamayib boradi. Ekologik tarbiya va madaniyatni shakllantirishda
she`riyatning o`rni ham beqiyosdir. Tabiat mavzusida yaratilgan she`rlar inson qalbiga
bevosita ta`sir qiluvchi vosita sifatida ekologik qadriyatlarni singdiradi.
Buyuk shoirlarimiz Alisher Navoiy, Abdulla Oripov, Erkin Vohidovlarning
asarlarida tabiat obrazlari orqali inson va muhit o`rtasidagi uyg`unlik ifodalanadi.
Masalan, Erkin Vohidovning “O`zbekiston-osmonim musaffo” she`rida muhitning
pokligi yurtning timsoli sifatida ko`rsatiladi.[2]
Shoirlar tabiatni jonli obrazda ko`rsatish orqali o`quvchi qalbida muhabbat va
ma`suliyat uyg`otadi. Bu holat o`quvchilarda ekologik ong va estetika uyg`otishga
xizmat qiladi
Ekologik mavzudagi she`rlar asosida insho yozish, mushoira o`tkazish va
dramatik sahnalarni qo`llash orqali o`quvchilarda ekologik dunyoqarashni
shakllantirish mumkin.[3]
Zamonaviy shoirlar asarlarida chiqindilar, suv muammosi, havo ifloslanishi kabi
muammolar san`at tilida ifodalanadi. Bu esa ekologik mafkuraning keng tarqalishiga
xizmat qiladi.
She`rlar orqali insonlarda atrof-muhitga nisbatan ehtiyotkorlik, go`zallikka mehr
va muhofaza qilish zarurligi shakllantiriladi.
68
«EKOLOGIYA VA ATROF MUHIT MUHOFAZASI
MUAMMOLARI VA ULARNING INNOVATSION YECHIMLARI»
mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy konferensiya
Ta`lim muassasalarida ekologik mavzudagi she`rlar asosida tashkil etilgan badiiy
kechalar, insholar, sahna ko`rinishlari orqali o`quvchilarda yoki talabalarda ekologik
tarbiya berishning samaradorligi ortadi. O`quvchilarning yoki talabalarning o`zlari
tomonidan yozilgan ekologik mavzudagi she`rlar ularning ekologik fikrlash darajasini
oshiradi.
Tabiat haqidagi she`rlarni ko`proq targ`ibot qilish orqali ham yaxshi natijalarga
erishsa bo`ladi. Masalan, bunday she`rlarni tadbirlar o`tkazish orqali yoki she`rni
pechat variantini davlat muassasalariga yoki mahalla orqali har bir uyga osib qo`yilsa,
bu sh`erlarni o`qigan har bir insonda tabiatga bo`lgan ma`suliyat hissi uyg`onsa ajab
emas.
Quyida mualliflardan biri oliygoh talabasi Xudarganova Oygul tomonidan
yozilgan tabiat haqida she’rlarni taqdim qilamiz o‘ylaymizki bu she’rlarni o‘qigan har
bir insonda tabiatga nisbatan mehr-muhabbat uyg‘onadi.
O‘rmon
O‘rmonlarni kesmanglar
Kislorodni to‘smanglar
Daraxtlarni kesib siz
Xaddingizdan oshmanglar
Chiqindi
Chiqindini tashlamang
Aziz ko‘z-u qarog‘im
Chiqindini tashlasang
Bo‘lar holim-harobim
Yog‘och ko‘mir yoqilg‘i
Sifatida ishlatmang
O‘rmonlarni kesibsiz
Xilma-xillik yo‘qotmang.
Buni bilgin azizim,
Chiqindini tashlama
Ko‘cha-kuyda yurganda
Ko‘ngillarni g‘ashlama
Ko‘chat ek
Ko‘chat eksang bolajon,
Toza bo‘lar hammajon
Ko‘chat eksang bolajon,
Obod bo‘lar hammayon
Nihol eking bobojon,
Bo‘lsin nihol hammayon
Gullar eking momojon,
Gullab bitsin barcha yon
69
«EKOLOGIYA VA ATROF MUHIT MUHOFAZASI
MUAMMOLARI VA ULARNING INNOVATSION YECHIMLARI»
mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy konferensiya
Xulosa qilib shuni aytish mumkinki, she`riyat inson qalbiga yo`l topuvchi eng
kuchli vositalardan biridir. U orqali insonlar ongida atrof-muhitga nisbatan ma`suliyat
hissini uyg`otish, tabiatga nisbatan mehr-muhabbatni shakllantirish mumkin. Shuning
uchun ham ekologik tarbiyada badiiy adabiyot, ayniqsa she`riyatning ahamiyati
beqiyosdir.
Foydalanilgan adabiyotlar
1.
I.A.Karimov. Yuksak ma`naviyat-yengilmas kuch. Toshkent.Ma`naviyat, 2008
yil. 45-46 betlar
2.
E.Vohidov. Tanlangan asarlar-T.:2010 yil. 77-78betlar
3. Jo`rayev.S. She`riyat va tabiat obrazlari-T.:O`qituvchi-2011 yil. 62-70 betlar
70
