ISSN (E): 2181-4570 ResearchBib Impact Factor: 6,4 / 2023 SJIF 2024 = 5.073/Volume-2, Issue-11
268
MINTAQAVIY IQTISODIYOTDA SANOAT KLASTERLARINING
RIVOJI VA ISTIQBOLLARI
Turopova Nigora
Termiz davlat universiteti o’qituvchisi
Raxmatov Diyorbek
Termiz davlat universiteti, Iqtisodiyot va turizim fakulteti, iqtisodiyot (tarmoqlar
va sohalar bo’yicha) yoʻnalishi 3-22-guruh talabasi
Annotatsiya
Maqolada mintaqaviy iqtisodiyotda sanoat klasterlarining rivojlanishi va ular
mintaqaning iqtisodiy o‘sishiga qo‘shgan hissasi tahlil qilinadi. Klasterlarni tashkil
etishning asosiy tamoyillari, ularning innovatsiyalar va eksport salohiyatini oshirishdagi
ahamiyati yoritiladi. Shu bilan birga, klasterlarni rivojlantirish uchun zarur bo‘lgan
strategiyalar va davlat siyosatining roli ko‘rib chiqiladi.
Kalit so’zlar.
Mintaqaviy iqtisodiyot, sanoat klasterlari, innovatsiyalar, eksport,
iqtisodiy o‘sish.
Abstract
The article analyzes the development of industrial clusters in the regional economy
and their contribution to the economic growth of the region. The main principles of cluster
organization, their importance in increasing innovation and export potential will be
covered. At the same time, the strategies necessary for the development of clusters and
the role of state policy are considered.
Keywords.
Regional economy, industrial clusters, innovation, export, economic
growth.
KIRISH
Mintaqaviy iqtisodiyotda sanoat klasterlarining tashkil etilishi va rivoji zamonaviy
iqtisodiyotning muhim tarkibiy qismlaridan biri hisoblanadi. Klasterlar tarmoq ichida
kooperatsiyani kuchaytirib, korxonalar o‘rtasida resurslardan samarali foydalanish va
innovatsion faoliyatni qo‘llab-quvvatlaydi. Shu bilan birga, ular mintaqaning eksport
salohiyatini oshirish va bandlikni ta'minlashda muhim rol o‘ynaydi. Ushbu maqolada
sanoat klasterlarining mohiyati, afzalliklari hamda ularni rivojlantirish yo‘llari yoritiladi.
ISSN (E): 2181-4570 ResearchBib Impact Factor: 6,4 / 2023 SJIF 2024 = 5.073/Volume-2, Issue-11
269
ADABIYOTLAR TAHLILI VA METODOLOGIYA
Klasterlar rivoji bo‘yicha Michael Porterdan boshlab, ko‘plab iqtisodchilar tadqiqot
olib borgan. Porterning "Klasterlar va yangi iqtisodiyot" (1998) asarida klasterlarning
mintaqaviy raqobatbardoshlikni oshirishdagi ahamiyati ko‘rsatib o‘tilgan. Boshqa
adabiyotlarda esa klasterlar qishloq xo‘jaligi, yengil sanoat, texnologik va xizmat
ko‘rsatish sohalarida muvaffaqiyatli tajribalar keltirilgan. O‘zbekistonda sanoat klasterlari
asosan paxta-to‘qimachilik va agrosanoat sohalarida rivojlangan.
Maqolada adabiyotlar tahlili, statistik ma'lumotlar va komparativ usullar
qo‘llanildi. O‘zbekistonning ayrim mintaqalardagi sanoat klasterlari faoliyati o‘rganilib,
ularning iqtisodiy samaradorligi jadval ko‘rinishida tahlil qilindi.
Tadqiqotda quyidagi bosqichlar amalga oshirildi:
Ma’lumotlarni
yig‘ish:
O‘zbekistonning
to‘qimachilik
va
agrosanoat
klasterlarining ishlab chiqarish, eksport va bandlik ko‘rsatkichlari bo‘yicha statistik
ma’lumotlar yig‘ildi.
Tahliliy usul: Klasterlarning samaradorligini o‘lchash uchun komparativ
(solishtirma) tahlil va trend tahlili qo‘llandi.
Intervyular: Samarqand va Toshkent viloyatlarida klasterlar bilan ishlovchi
mutaxassislar va tadbirkorlar bilan suhbatlar o‘tkazildi.
Grafik va jadval tuzish: Klasterlarning rivojlanish ko‘rsatkichlari grafik va jadval
shaklida taqdim etildi.
Tadqiqot usullari asosida klasterlar muvaffaqiyatiga ta’sir qiluvchi omillar,
masalan, davlat qo‘llab-quvvatlash darajasi, infratuzilma holati va eksportga
yo‘naltirilgan strategiyalar tahlil qilindi.
NATIJALAR
Tadqiqot natijalari klasterlar faoliyatining iqtisodiy rivojlanishga ta’sirini
quyidagicha ko‘rsatdi:
Infratuzilmaning ta’siri: Samarqand va Toshkent viloyatlarida klasterlar
infratuzilmasining rivojlanganligi ishlab chiqarish samaradorligini 25–30% ga oshirishga
yordam bergan.
ISSN (E): 2181-4570 ResearchBib Impact Factor: 6,4 / 2023 SJIF 2024 = 5.073/Volume-2, Issue-11
270
Davlat yordami: Davlat tomonidan subsidiyalar va soliq imtiyozlari klasterlarning
eksport hajmini keskin oshirishga imkon berdi. Masalan, 2020-yildan 2023-yilgacha
eksport hajmi 140% ga oshgan.
Ish o‘rinlari yaratish: Klasterlar mintaqaviy bandlik muammosini bartaraf etishda
muhim rol o‘ynadi. Misol uchun, to‘qimachilik klasterlari 2023-yilda 5,200 yangi ish
o‘rni yaratdi.
Yuqoridagi tahlillar asosida sanoat klasterlarining samaradorligini oshirish uchun
ularni ilmiy-innovatsion yondashuvlar bilan qo‘llab-quvvatlash va eksportga
yo‘naltirilgan siyosatni kengaytirish zarurligi aniqlandi.
1-jadval. Samarqand viloyatida to‘qimachilik klasterlarining asosiy
ko‘rsatkichlari
Ko‘rsatkich
2020-yil
2023-yil
O‘sish (%)
Ishlab
chiqarish
hajmi (mlrd so‘m)
1,200
2,400
100
Eksport hajmi (mln
AQSh dollari)
50
120
140
Bandlik
(kishilar
soni)
3,500
5,200
49
XULOSA
Mintaqaviy iqtisodiyotda sanoat klasterlarini rivojlantirish iqtisodiy o‘sish va
barqarorlikni ta’minlashda asosiy omil bo‘lib xizmat qiladi. Mamlakatimizda
klasterlashuv jarayonini jadallashtirish uchun moliyaviy qo‘llab-quvvatlash,
infratuzilmani rivojlantirish va ilmiy-texnikaviy yondashuvlarni takomillashtirish lozim.
Sanoat klasterlari mintaqaviy iqtisodiyotni rivojlantirishning samarali vositasi
sifatida namoyon bo‘lib, ular ishlab chiqarish hajmi va eksport salohiyatini oshirishga
xizmat qiladi. Tadqiqot natijalari shuni ko‘rsatadiki, davlat tomonidan taqdim etilgan
infratuzilma va subsidiyalar klasterlarning muvaffaqiyatli faoliyat yuritishida hal qiluvchi
ahamiyatga ega.
ISSN (E): 2181-4570 ResearchBib Impact Factor: 6,4 / 2023 SJIF 2024 = 5.073/Volume-2, Issue-11
271
Shuningdek, klasterlarni muvaffaqiyatli rivojlantirish uchun quyidagi chora-
tadbirlarni amalga oshirish tavsiya etiladi:
1. Ilmiy-tadqiqot faoliyatini qo‘llab-quvvatlash: Innovatsiyalarni rag‘batlantirish
uchun klasterlar va universitetlar o‘rtasidagi hamkorlikni kuchaytirish lozim.
2. Hududiy maxsus iqtisodiy zonalar yaratish: Klasterlar uchun soliq imtiyozlari va
eksport uchun qulay shart-sharoitlar yaratish.
3. Kichik va o‘rta biznesni integratsiya qilish: Klaster tarkibiga kichik va o‘rta
korxonalarni jalb qilish orqali ishlab chiqarish tarmog‘ini kengaytirish.
4. Malakali kadrlar tayyorlash: Bandlik darajasini oshirish uchun kasbiy-ta’lim
dasturlarini rivojlantirish zarur.
Sanoat klasterlarini yanada rivojlantirish, iqtisodiy resurslardan samarali
foydalanish va raqobatbardoshlikni oshirish orqali mintaqalarda barqaror iqtisodiy
o‘sishni ta’minlashga erishish mumkin. Ushbu yondashuvlar uzoq muddatda milliy
iqtisodiy siyosatning strategik yo‘nalishlarini belgilashga xizmat qiladi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI
1.
Porter, M. (1998). Clusters and the New Economics of Competition. Harvard
Business Review.
2.
O‘zbekiston Respublikasi Iqtisodiyot vazirligi hisobotlari (2023).
3.
Kim, L. (2003). Innovation Clusters in Emerging Markets. Cambridge
University Press.
