ISSN (E): 2181-4570 ResearchBib Impact Factor: 6,4 / 2023 SJIF 2024 = 5.073/Volume-2, Issue-11
199
TURIZMNI RIVOJLANTIRISHNING IQTISODIYOTGA TA'SIRI
Turopova Nigora
Termiz davlat universiteti o’qituvchisi
Qulsoatov Azizbek Alijonovich
Termiz davlat universiteti talabasi
Annotatsiya
Ushbu maqolada turizm sohasining mamlakat iqtisodiyotiga ta'siri tahlil qilingan.
Turizmni rivojlantirish orqali valyuta oqimini oshirish, yangi ish o‘rinlari yaratish va
hududlar iqtisodiy rivojlanishini ta'minlash imkoniyatlari o‘rganilgan. Shuningdek,
turizmni boshqarishning zamonaviy yondashuvlari, jumladan, raqamli texnologiyalar va
barqaror turizm tamoyillari tahlil etilgan. Natijalar turizm sohasini rivojlantirish
strategiyalari iqtisodiyotning barqaror o‘sishida muhim rol o‘ynashini ko‘rsatdi.
Kalit so’zlar.
Turizm iqtisodiyoti, barqaror turizm, raqamli texnologiyalar, xizmat
ko‘rsatish, ish o‘rinlari yaratish, strategik rejalashtirish.
Abstract
This article analyzes the impact of the tourism industry on the country's economy.
Opportunities to increase currency flow, create new jobs and ensure economic
development of regions through the development of tourism have been explored. Modern
approaches to tourism management, including digital technologies and principles of
sustainable tourism, are also analyzed. The results showed that tourism development
strategies play an important role in sustainable economic growth.
Keywords.
Tourism economy, sustainable tourism, digital technologies, service
provision, job creation, strategic planning.
KIRISH
Bugungi globallashuv va texnologik taraqqiyot davrida turizm jahon
iqtisodiyotining yetakchi sohalaridan biriga aylangan. Xalqaro miqyosda turizm
daromadlari har yili milliardlab dollarga yetmoqda, bu esa sohaning milliy iqtisodiyotlarni
rivojlantirishdagi rolini yanada oshiradi. O‘zbekistonning boy tarixiy-madaniy merosi,
tabiiy boyliklari va xalqaro turizm imkoniyatlari mamlakat iqtisodiyotiga yangi sur’at
bag‘ishlaydi.
ISSN (E): 2181-4570 ResearchBib Impact Factor: 6,4 / 2023 SJIF 2024 = 5.073/Volume-2, Issue-11
200
So‘nggi yillarda O‘zbekistonda turizmni rivojlantirishga alohida e’tibor
qaratilmoqda.
Yangi
mehmonxonalar
qurilishi,
transport
infratuzilmasining
takomillashuvi, shuningdek, vizasiz rejimning kengaytirilishi mamlakatni xalqaro turizm
bozorida raqobatbardosh qiladi. Shu bilan birga, raqamli texnologiyalar, ekologik turizm
va gastronomik turizm kabi yo‘nalishlar global tendensiyalarni inobatga olib
rivojlanmoqda. Ushbu maqolada turizmning iqtisodiyotga ta’siri, zamonaviy boshqaruv
yondashuvlari va istiqbolli yo‘nalishlar o‘rganiladi.
ADABIYOTLAR TAHLILI VA METODOLOGIYA
Turizm va iqtisodiyotning o‘zaro aloqasi bo‘yicha ko‘plab tadqiqotlar amalga
oshirilgan. Xalqaro tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, turizm yalpi ichki mahsulotning
o‘sishiga sezilarli ta’sir ko‘rsatadi. Masalan, P. Krugman va M. Obri tadqiqotlarida
turizmning multiplikativ effekti muhim iqtisodiy omil sifatida ko‘rsatib o‘tilgan.
Shuningdek, barqaror turizm tamoyillari D. Butlerning ishlari orqali ilmiy asoslangan.
O‘zbekiston misolida, BMT Jahon turizm tashkilotining hisobotlari, Davlat
statistika qo‘mitasi ma’lumotlari va xalqaro ekspertlarning izlanishlari asosida turizm
rivojlanishining milliy iqtisodiyotga ta’siri baholangan. Turizmni raqamlashtirish va
mahalliy xizmat ko‘rsatish sohasini rivojlantirish bo‘yicha D. Tapscottning raqamli
iqtisodiyot tamoyillari o‘rganilgan.
Tadqiqot quyidagi metodlar asosida amalga oshirildi:
Statistik tahlil: Jahon turizm tashkiloti va O‘zbekiston davlat statistika qo‘mitasi
ma’lumotlari asosida tahlillar o‘tkazildi.
O‘zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo‘mitasi va Jahon turizm
tashkilotining 2018–2023-yillar oralig‘idagi ko‘rsatkichlari asosida turizm sektorining
iqtisodiy o‘sishga ta’siri tahlil qilindi.
Turizm orqali yaratilgan daromadlar, xorijiy valyuta oqimi va ish o‘rinlari
bo‘yicha raqamlar hisoblab chiqildi.
Taqqoslash usuli: O‘zbekiston va turizm rivojlangan boshqa davlatlar (Turkiya,
Tailand, Ispaniya) o‘rtasidagi natijalar solishtirildi.
O‘zbekistonning turizm infratuzilmasi va iqtisodiy natijalari Turkiya,
Tailand va Ispaniya kabi turizm yetakchi mamlakatlari bilan solishtirildi. Bu orqali
mamlakatning raqobatbardoshligini baholash imkoniyati yaratildi.
So‘rovnoma: Mahalliy va xorijiy turistlar orasida O‘zbekistonda turizm
xizmatlarining sifati haqida so‘rov o‘tkazildi.
ISSN (E): 2181-4570 ResearchBib Impact Factor: 6,4 / 2023 SJIF 2024 = 5.073/Volume-2, Issue-11
201
O‘zbekistonning mashhur turistik yo‘nalishlarida (masalan, Samarqand, Buxoro,
Xiva) xorijiy va mahalliy turistlar orasida so‘rovnoma o‘tkazildi. So‘rovnoma quyidagi
yo‘nalishlarni qamrab oldi:
Xizmat sifatiga qoniqish darajasi.
Infratuzilma va logistika imkoniyatlari.
Turistik xizmatlarning narxi va qiymati o‘rtasidagi muvofiqlik.
Turizm sohasi tadbirkorlari bilan intervyular o‘tkazilib, ular duch kelayotgan
muammolar va imkoniyatlar haqida ma’lumot to‘plandi.
Case-study: Samarqand, Buxoro va Xiva shaharlarining turizm salohiyati va
iqtisodiy foydalari o‘rganildi.
O‘zbekistonning yirik turistik markazlari bo‘lgan Samarqand, Buxoro va
Xiva shaharlarining turizm rivojlanish strategiyalari va ularning hududiy iqtisodiyotga
ta’siri o‘rganildi. Shaharlarning har birida amalga oshirilgan loyihalar tahlil qilinib,
ularning iqtisodiy samaradorligi baholandi.
NATIJALAR
Tahlil natijalari turizmning iqtisodiy rivojlanish uchun quyidagi muhim jihatlarini
aniqladi:
Valyuta oqimi: 2023-yilda turizm sohasidan olingan daromadlar O‘zbekistonning
yalpi ichki mahsulotiga 3,5% hissa qo‘shdi.
Ish o‘rinlari yaratish: 2023-yilda turizm sohasida 150 mingdan ortiq yangi ish
o‘rinlari yaratilgan.
Hududlar rivoji: Samarqand va Buxoroda turizm infratuzilmasining rivojlanishi
mahalliy bizneslarni qo‘llab-quvvatlashga imkon berdi.
1-jadval. Turizmning iqtisodiyotga ta’siri
Ko‘rsatkichlar
2018-yil
2023-yil
O‘sish (%)
Turistlar soni (mln) 5.3
9.0
69.8
Daromad
(mlrd
AQSh dollari)
1.1
2.5
127.2
ISSN (E): 2181-4570 ResearchBib Impact Factor: 6,4 / 2023 SJIF 2024 = 5.073/Volume-2, Issue-11
202
Turizmda
bandlik
(ming kishi)
80
150
87.5
XULOSA
O‘zbekistonning boy tarixiy merosi va tabiiy resurslari mamlakatni jahon turizm
bozorida muhim o‘rin egallashga imkon beradi. Turizmni rivojlantirish iqtisodiy
barqarorlikni ta'minlash, xorijiy investitsiyalarni jalb qilish va mahalliy biznesni qo‘llab-
quvvatlashning muhim vositasi hisoblanadi.
Maqolada turizmning quyidagi istiqbollari ta’kidlanadi:
Ekologik va barqaror turizmni rivojlantirish: Hududlarning tabiiy boyliklaridan
samarali foydalanish orqali turizmni barqaror qilish.
Raqamlashtirish: Onlayn rezervatsiya tizimlari va raqamli marketing vositalarini
joriy etish.
Mahalliy brendlarni targ‘ib qilish: Hunarmandchilik va milliy gastronomiya orqali
turistlarni jalb qilish.
Turizmni rivojlantirish strategiyalarining to‘g‘ri amalga oshirilishi O‘zbekistonni
global turizm xaritasida yetakchi mamlakatlardan biriga aylantirishi mumkin.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI
1.
World Tourism Organization (UNWTO). Tourism Highlights Report.
2.
Krugman, P. International Economics: Theory and Policy.
3.
Butler, D. Sustainable Tourism Principles.
4.
O‘zbekiston Respublikasi Davlat Statistika Qo‘mitasi hisobotlari.
5.
Tapscott, D. The Digital Economy: Promise and Peril in the Age of
Networked Intelligence.
6.
O‘zbekiston Respublikasi Turizmni rivojlantirish davlat qo‘mitasi
ma’lumotlari.
