Ta'limning zamonaviy transformatsiyasi
19-to’plam 1-son may 2025
128
CHET TIL DARSLARIDA MULTIMEDIYA VOSITALARI
ORQALI KREATIVLIKNI RIVOJLANTIRISH
Tairova Sevara Farxodovna
Samarqand davlat chet tillar instituti talabasi
Samarqand, O‘zbekiston
Annotatsiya: Ushbu maqola chet til ta'limida ijodiy qobiliyatni
rivojlantirishda multimediya vositalarining ahamiyatini tahlil qiladi. Multimediya
vositalari, masalan, video, audio, animatsiyalar va interaktiv materiallar,
o'quvchilarning ijodiy fikrlashini, tilni amaliyotda qo'llash qobiliyatini va o'rganish
jarayonini yanada qiziqarli va samarali qilishga yordam beradi. Maqolada
multimediya vositalarining ta'lim jarayonidagi o'rni, ularning ijodiy qobiliyatni
rivojlantirishdagi roli va o'qituvchilar uchun tavsiyalar keltiriladi.
Kalit so‘zlar: chet til ta'limi, ijodiy qobiliyat, multimediya vositalari, o'qitish
metodlari, interaktiv materiallar, ta'lim jarayoni
Chet til ta'limida ijodiy qobiliyat o'quvchilarning tilni amaliyotda qo'llash,
yangi g'oyalarni ishlab chiqish va muammolarni hal qilish qobiliyatlarini
rivojlantirishda muhim ahamiyatga ega [1, 125]. Ijodiy qobiliyatni rivojlantirish
uchun multimediya vositalari, masalan, video, audio, animatsiyalar va interaktiv
materiallar, ta'lim jarayonini yanada qiziqarli va samarali qilishga yordam beradi.
Ushbu maqolada multimediya vositalarining ta'lim jarayonidagi o'rni va ijodiy
qobiliyatni rivojlantirishdagi roli ko'rib chiqiladi.
Multimediya vositalari ijodiy qobiliyatni rivojlantirishda muhim vosita
bo'lib, o'quv jarayonini boyitadi va o'quvchilarning ijodiy salohiyatini ochishga
yordam beradi. Uning roli quyidagi jihatlarda namoyon bo'ladi:
Ijodiy fikrlashni rag'batlantirish: Multimediya vositalarining xilma-xilligi va
interaktivligi o'quvchilarning ijodiy fikrlashini rag'batlantiradi. Ular turli xil
Ta'limning zamonaviy transformatsiyasi
19-to’plam 1-son may 2025
129
vazifalarni bajarishda, masalalarni hal qilishda va o'z fikrlarini ifodalashda ijodiy
yondashuvlarni qo'llashlari mumkin. Masalan, video tahlil qilish, rasmlarga
asoslangan hikoya yozish, animatsion filmlar yaratish va boshqalar.
Ta'sirchanlikni oshirish: Multimediya vositalari o'quv jarayonini yanada
ta'sirchan qiladi [2, 141]. Rasm, ovoz, animatsiya va video yordamida ma'lumotni
taqdim etish o'quvchilarning e'tiborini jalb qiladi va ularning tushunishini
yaxshilaydi. Bu esa, o'z navbatida, ularning ijodiy fikrlashini rag'batlantiradi va
yangi g'oyalarni tug'diradi.
Yangi g'oyalarni yaratish imkoniyatini yaratish: Multimediya vositalari
o'quvchilarga yangi g'oyalarni yaratish va ularni amalga oshirish uchun keng
imkoniyatlar yaratadi. Ular o'zlarining loyihalarini yaratishda turli xil vositalardan
foydalanishlari, o'zlarining fikrlarini vizual va audio vositalar yordamida ifoda
etishlari mumkin. Masalan, komiks yaratish, musiqiy klip tayyorlash, elektron
prezentatsiyalar yaratish va boshqalar.
Hamkorlikni rag'batlantirish: Multimediya vositalari o'quvchilar o'rtasida
hamkorlikni rivojlantirishga yordam beradi. Ular guruh bo'lib loyihalar ustida
ishlashda, bir-birlariga yordam berishda va o'zlarining fikrlarini muhokama
qilishda birgalikda ishlaydilar. Bu esa, o'z navbatida, ularning ijodiy qobiliyatini
oshiradi va ularning jamoada ishlash ko'nikmalarini rivojlantiradi.
Mustaqil
o'rganishni
qo'llab-quvvatlash:
Multimediya
vositalari
o'quvchilarga mustaqil ravishda o'rganish imkoniyatini beradi. Ular o'zlari uchun
qulay vaqtda va joyda o'rganishlari, turli xil o'quv materiallaridan foydalanishlari
mumkin. Bu esa, ularning o'ziga xos ijodiy uslubini rivojlantirishga va o'zlarining
o'rganish jarayonini boshqarishga yordam beradi.
O'rganishni qiziqarli qilish: Multimediya vositalarining interaktivligi va
ko'ngil ochuvchi xususiyati o'rganish jarayonini yanada qiziqarli qiladi. Bu esa,
o'quvchilarning motivatsiyasini oshirishga va ularning ijodkorlikka bo'lgan
qiziqishini rivojlantirishga yordam beradi.
Xotirani va tushunishni yaxshilash: Multimediya vositalari ma'lumotni turli
sezgi organlari orqali qabul qilish imkoniyatini yaratadi (vizual, audio, kinestetik)
Ta'limning zamonaviy transformatsiyasi
19-to’plam 1-son may 2025
130
[3, 58]. Bu esa, ma'lumotni yaxshiroq eslab qolishga va chuqurroq tushunishga
yordam beradi, natijada ijodiy ishlarda qo'llaniladigan bilim bazasi kengayadi.
Umuman olganda, multimedia vositalari ijodiy qobiliyatni rivojlantirishda
muhim rol o'ynaydi. Ular o'quv jarayonini boyitadi, o'quvchilarning ijodkorligini
rag'batlantiradi va ularning ijodkorlikka bo'lgan salohitini ochishga yordam beradi.
Ammo, multimedia vositalaridan samarali foydalanish uchun ularni o'quv
maqsadlariga moslashtirish va o'quvchilarning ehtiyojlarini hisobga olish
muhimdir.
Multimediya vositalari juda xilma-xil bo'lib, ularning turlarini bir necha
kriteriylar asosida tasniflash mumkin. Quyida ba'zi asosiy turlari va ularning
tavsiflari keltirilgan:
1. Asosiy vositalar bo'yicha tasniflash:
Matn: Bu eng oddiy multimediya elementi. U ma'lumotni yozma shaklda
taqdim etadi. Rasm va boshqa elementlar bilan birgalikda ishlatilganda
samaradorligi ortadi.
Grafikalar: Rasm, chizma, diagrammalar, grafiklar va boshqa vizual
elementlar. Ular ma'lumotni yanada tushunarli va yodda saqlashni osonlashtiradi.
Rangi, o'lchami va turi o'quvchilarga turlicha ta'sir qiladi.
Audio: Ovoz yozuvlari, musiqa, tovushlar. Talaffuzni o'rgatish, tinglash
ko'nikmalarini rivojlantirishda, shuningdek, kayfiyat yaratish va diqqatni jalb
qilishda muhim rol o'ynaydi.
Video: Filmlar, animatsiyalar, taqdimotlar. Video materiallar o'quvchilarga
ma'lumotni vizual va audio shaklida qabul qilish imkonini beradi, bu esa til o'rganish
jarayonini yanada qiziqarli qiladi.
Animatsiya: Harakatlanuvchi rasmlar, o'yinlar va boshqa elementlar.
Murakkab jarayonlarni tushuntirish, diqqatni jalb qilish va o'rganish jarayonini
qiziqarli qilish uchun qo'llaniladi [4, 48].
2. Taqdimot usuli bo'yicha tasniflash:
Statik multimediya: Bu o'zgarmaydigan, doimiy holatda bo'lgan
multimediya elementlari. Masalan, rasmli kitoblar, plakatlar, elektron taxtalarga
Ta'limning zamonaviy transformatsiyasi
19-to’plam 1-son may 2025
131
joylashtirilgan statik rasmlar.
Dinamik multimediya: Bu o'zgarib turadigan, harakatlanuvchi yoki o'zaro
ta'sir qiluvchi multimediya elementlari. Masalan, animatsiyalar, videolar, interaktiv
o'yinlar, virtual haqiqat dasturlari [5, 12].
3. Foydalanish joyi bo'yicha tasniflash:
Kompyuter dasturlari: Ta'lim uchun mo'ljallangan dasturlar, o'yinlar,
lug'atlar, tarjimonlar va boshqalar.
Vebeb-saytlar va onlayn resurslar: Ta'lim maqsadlarida yaratilgan veb-
saytlar, onlayn darsliklar, video darsliklar va boshqalar.
Mobil ilovalar: Til o'rganish uchun mo'ljallangan mobil ilovalar.
Foydalanish jihozlariga qarab: Kompyuter, smartfon, planshet, elektron
taxtalar, proyektorlar va boshqa jihozlarda qo'llaniladigan vositalar.
4. O'quv maqsadlari bo'yicha tasniflash:
Lug'at boyitish uchun: Video, audio, matnli materiallar.
Grammatik mahoratni rivojlantirish uchun: Interaktiv mashqlar, o'yinlar.
Talaffuzni yaxshilash uchun: Audio yozuvlar, video darsliklar.
Tinglash ko'nikmalarini rivojlantirish uchun: Audio yozuvlar, podkastlar,
filmlar.
O'qish ko'nikmalarini rivojlantirish uchun: Elektron kitoblar, matnli
materiallar.
Yozish ko'nikmalarini rivojlantirish uchun: Matn muharrirlar, onlayn
platformalar.
Gapirish ko'nikmalarini rivojlantirish uchun: Simulyatsiyalar, rollarni
o'ynash o'yinlari, videoqo'ng'iroqlar.
Bu ro'yxat to'liq emas, chunki multimediya vositalarining turlari va ularning
kombinatsiyalari cheksizdir. Eng muhimi, o'quv maqsadlariga mos keladigan va
o'quvchilarning qiziqishlarini hisobga oladigan vositalardan foydalanishdir.
Chet til ta'limida ijodiy qobiliyatni rivojlantirishda multimediya vositalari
muhim ahamiyatga ega. Ular o'quvchilarning qiziqishini oshiradi, fikr almashish va
hamkorlikni rag'batlantiradi, shuningdek, amaliyotga yo'naltirilgan o'qitishni
Ta'limning zamonaviy transformatsiyasi
19-to’plam 1-son may 2025
132
ta'minlaydi. O'qituvchilar multimediya vositalarini dars jarayonida samarali qo'llash
orqali o'quvchilarning ijodiy fikrlashini rivojlantirishlari mumkin. Bu, o'z navbatida,
o'quvchilarning kelajakdagi muvaffaqiyatlari uchun zarur bo'lgan ko'nikmalarni
shakllantirishga yordam beradi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI:
1.
Ruzieva
S.
MAKTABGACHA
YOSHDAGI
BOLALARNI
TARBIYALASH VA RIVOJLANTIRISHDA FAOLIYATNING O ‘RNI //Buxoro
davlat pedagogika instituti jurnali. – 2021. – Т. 1. – №. 1.-125.
2.
Axmedova A. E. MULTIMEDIYA KONTENTDAN FOYDALANISHDA
O’ZIGA XOS XUSUSIYATLARI //Modern Science and Research. – 2024. – Т. 3.
– №. 6. – 141.
3.
Reyimberdiyevna R. X. XORIJIY TILLARNI O ‘RGANISHNING INSON
MIYA
FAOLIYATIGA
TASIRI
//ОБРАЗОВАНИЕ
НАУКА
И
ИННОВАЦИОННЫЕ ИДЕИ В МИРЕ. – 2025. – Т. 63. – №. 2. – С. 58.
4.
Mahmudovna I. S., Fayzulloyevna N. F. Ta’lim jarayonlarini raqamli
texnologiyalar asosida takomillashtirish //Miasto Przyszłości. – 2023. – Т. 32. – С.
48.
5.
Xudayarova S. LINGVISTIK ANNOTATSIYA TURLARI VA UNING TIL
KORPUSLARIDAGI AHAMIYATI //COMPUTER LINGUISTICS: PROBLEMS,
SOLUTIONS, PROSPECTS. – 2024. – Т. 1. – №. 1. - 12.
