ISSN (E): 2992-9148 SJIF 2024 = 5.333
ResearchBib Impact Factor: 9.576 / 2024
VOLUME-3, ISSUE-1
98
SINFDAN TASHQARI MASHG'ULOTLAR JARAYONIDA NUTQIDA
NUQSONI BO‘LGAN BOLALARNING SHAXSLARARO MUNOSABATINI
SHAKLLANTIRISH
Nig'matova Nodirabegim Lutfulla qizi
Kimyo xalqoro unversiteti
Logopediya yo‘nalishi MSPD-1U talabasi
Annotatsiya: Mazkur maqolada nutqida nuqsoni bo‘lgan bolalar bilan sinfdan tashqari
mashg‘ulotlar orqali shaxslararo munosabatlarni shakllantirishning ahamiyati tahlil
qilinadi. Nutqida nuqsoni bo‘lgan bolalar, o‘zlarining kommunikativ qobiliyatlarida
ba’zi muammolarga duch kelishlari sababli, shaxsiy va ijtimoiy rivojlanishda ba’zi
qiyinchiliklarga uchrashadi. Sinfdan tashqari mashg‘ulotlar, xususan, ijodiy va sport
faoliyatlari orqali bolalar o‘z fikrlarini aniq ifodalashni o‘rganadilar, jamiyat bilan
integratsiyalashadi va o‘zlarining ijtimoiy ko‘nikmalarini rivojlantirib boradilar.
Ushbu maqola sinfdan tashqari mashg‘ulotlarning bu jarayonda qanday yordam
berishini va nutqida nuqsoni bo‘lgan bolalar uchun qanday foydali metodlarni taklif
etishini ko‘rsatadi.
Kalit so‘zlar:
Nutqida nuqsoni bo‘lgan bolalar
,
shaxslararo munosabatlar
,
sinfdan
tashqari mashg‘ulotlar
,
ijtimoiy ko‘nikmalar
,
nutq rivojlanishi
,
kommunikativ
qobiliyat,
pedagogik metodlar
Аннотация:
В данной статье анализируется важность формирования
межличностных отношений у детей с нарушениями речи в процессе внеклассной
работы. Дети с речевыми нарушениями сталкиваются с определёнными
трудностями в общении, что влияет на их личностное и социальное развитие.
Внеклассные занятия, такие как творческие и спортивные активности, помогают
детям развивать навыки чёткого выражения мыслей, интеграцию в общество и
социальные навыки. Статья демонстрирует, как внеклассная работа
способствует этому процессу и предлагает полезные методы для работы с детьми
с нарушениями речи.
Ключевые слова:
Дети с нарушениями речи, межличностные отношенияб
внеклассная работа, социальные навыки, развитие речи, педагогические методы
ISSN (E): 2992-9148 SJIF 2024 = 5.333
ResearchBib Impact Factor: 9.576 / 2024
VOLUME-3, ISSUE-1
99
Abstract
This article analyzes the importance of shaping interpersonal relationships in
children with speech impairments through extracurricular activities. Children with
speech disorders often face challenges in communication, which affects their personal
and social development. Extracurricular activities, such as creative and sports
activities, help children learn to express their thoughts clearly, integrate into society,
and develop their social skills. The article demonstrates how extracurricular activities
contribute to this process and suggests useful methods for working with children with
speech impairments.
Keywords:
Children with speech impairments, interpersonal relationships,
extracurricular activities, social skills, speech development, pedagogical methods
Nutqida nuqsoni bo‘lgan bolalar – bu o‘zining kommunikativ qobiliyatlarida
muammolarga duch kelayotgan, o‘z tengdoshlari bilan ma’lum miqdorda muloqoti
cheklanganlardir. Ularning nutqida nuqsonlar, masalan, talaffuz xatoliklari, grammatik
xatolar, lug‘at boyligining cheklanishi yoki nutqning aniq ifodalanmaganligi kabi
muammolar mavjud bo‘lishi mumkin. Bunday bolalar, o‘z navbatida, shaxslararo
munosabatlarni o‘rnatishda va jamiyatda o‘z o‘rnini topishda ba’zi qiyinchiliklarga
duch kelishadi.
Sinfdan tashqari mashg‘ulotlar, xususan, musiqiy, sport, san’at yoki boshqa ijodiy
faoliyatlar orqali, bu bolalarga ijtimoiy munosabatlarni rivojlantirishda katta yordam
beradi. Ushbu maqolada nutqida nuqsoni bo‘lgan bolalarning shaxslararo
munosabatlarini shakllantirishda sinfdan tashqari mashg‘ulotlarning o‘rni va
ahamiyatini ko‘rib chiqamiz.
Nutqida nuqsoni bo‘lgan bolalarning shaxslararo munosabatlari
Nutqida nuqsoni bo‘lgan bolalar, odatda, o‘z his-tuyg‘ularini va fikrlarini ifodalashda
qiyinchiliklarga duch keladilar. Bu esa ularning boshqa bolalar bilan samarali va to‘g‘ri
muloqot qilishiga to‘sqinlik qiladi. Bunday bolalar ba’zan o‘zini nazorat qilishi yoki
jamiyatdan ajralib qolishi mumkin. Nutqdagi nuqsonlar esa o‘z-o‘zini baholash va
o‘zini ifodalash erkinligiga to‘g‘ridan-to‘g‘ri ta’sir qiladi, bu esa ijtimoiy moslashuv
jarayonini kechiktiradi.
Shaxslararo munosabatlar, o‘z navbatida, ijtimoiy ko‘nikmalarni rivojlantirishga,
jamiyatda o‘z o‘rnini topishga, do‘stlik va hamkorlikni mustahkamlashga xizmat
qiladi. Nutqida nuqsoni bo‘lgan bolalar uchun bu ko‘nikmalarni shakllantirish ayniqsa
ISSN (E): 2992-9148 SJIF 2024 = 5.333
ResearchBib Impact Factor: 9.576 / 2024
VOLUME-3, ISSUE-1
100
muhim, chunki ular muloqotdagi qiyinchiliklarni yengish uchun qo‘shimcha yordamga
muhtoj bo‘lishlari mumkin.
Sinfdan tashqari mashg‘ulotlarning ahamiyati
Sinfdan tashqari mashg‘ulotlar o‘quvchilarning ijtimoiy va shaxsiy rivojlanishini
qo‘llab-quvvatlashda katta rol o‘ynaydi. Bu mashg‘ulotlar quyidagi afzalliklarga ega:
Samarali muloqot muhitini yaratish
: Sinfdan tashqari mashg‘ulotlarda bolalar bir-
birlari bilan ko‘proq muloqotda bo‘ladilar, bu esa ularning o‘z fikrlarini aniq
ifodalashiga yordam beradi. Nutqida nuqsoni bo‘lgan bolalar uchun sinfdan tashqari
mashg‘ulotlar o‘z fikrlarini boshqalar bilan bo‘lishish va ular bilan samarali muloqot
qilishni o‘rgatadi.
Xulq-atvorni va ijtimoiy ko‘nikmalarni rivojlantirish
: Sport musobaqalari, guruhli
o‘yinlar yoki ijodiy mashg‘ulotlar orqali bolalar bir-biri bilan hamkorlik qilishni,
raqobatlashishni va g‘alaba yoki mag‘lubiyatni qabul qilishni o‘rganadilar. Bu
ko‘nikmalar nutqida nuqsoni bo‘lgan bolalar uchun juda muhimdir, chunki ular
o‘zlarini jamiyatda erkin va ishonchli his qilishlari kerak.
O‘zini anglash va ishonchni oshirish
: Nutqida muammolar bo‘lgan bolalar ko‘pincha
o‘zlarini kam his qilishadi. Sinfdan tashqari mashg‘ulotlar, ayniqsa musiqiy yoki san’at
faoliyatlari, bolalarga o‘z istedodlarini namoyish qilish imkonini beradi va bu ular
uchun o‘ziga bo‘lgan ishonchni oshiradi.
Ko‘proq ijtimoiy integratsiya
: Nutqida nuqsoni bo‘lgan bolalar ko‘pincha guruhlarda
o‘zlarini nazorat qiladilar. Sinfdan tashqari mashg‘ulotlar ular uchun ijtimoiy
integratsiya va guruhga moslashish imkonini yaratadi. Bu esa ularning o‘zini boshqa
bolalar bilan teng his qilishlariga yordam beradi.
Sinfdan tashqari mashg‘ulotlarni tashkil etishdagi metodik yondashuvlar
Sinfdan tashqari mashg‘ulotlar jarayonida nutqida nuqsoni bo‘lgan bolalar bilan
ishlashda quyidagi metodik yondashuvlar samarali bo‘lishi mumkin:
Individual yondashuv
: Har bir bolaning nutqida bo‘lgan nuqsonlar o‘ziga xosdir,
shuning uchun har bir bolaga individual yondashuv zarur. Mashg‘ulotlarda nutqdagi
kamchiliklarni hisobga olgan holda, ularga maxsus yordam ko‘rsatish muhimdir.
Interaktiv o‘yinlar va faoliyatlar
: O‘yinlar, rolli mashg‘ulotlar va guruhli faoliyatlar
orqali bolalar o‘zaro muloqot qilishni o‘rganadilar. Bunday mashg‘ulotlar nutqida
nuqsoni bo‘lgan bolalar uchun o‘z fikrlarini osonroq ifodalashga yordam beradi.
ISSN (E): 2992-9148 SJIF 2024 = 5.333
ResearchBib Impact Factor: 9.576 / 2024
VOLUME-3, ISSUE-1
101
Muloqot va nutqni rivojlantirishga qaratilgan mashqlar
: Nutqida nuqsoni bo‘lgan
bolalar uchun nutqni rivojlantiruvchi mashqlar, talaffuz va grammatik tuzilmalarga oid
mashqlar o‘tkazish muhim. Bular bolalarga o‘z nutqini aniqlashtirishda yordam beradi.
Ijobiy va qo‘llab-quvvatlovchi muhit
: Nutqida nuqsoni bo‘lgan bolalar uchun salbiy
baholar va tanqidlar ular uchun qiyinchilik tug‘dirishi mumkin. Shuning uchun
mashg‘ulotlarda ijobiy va qo‘llab-quvvatlovchi muhit yaratish zarur. Bunday muhit
bolalarga o‘zlarini erkin his qilish va o‘zlarini ifodalash imkonini beradi.
Xulosa
Nutqida nuqsoni bo‘lgan bolalarning shaxslararo munosabatlarini shakllantirishda
sinfdan tashqari mashg‘ulotlarning ahamiyati katta. Bu mashg‘ulotlar bolalarga
ijtimoiy ko‘nikmalarni rivojlantirish, o‘z fikrlarini aniq ifodalash, guruhlarda samarali
ishlash va o‘z-o‘zini anglash imkonini yaratadi. Nutqida nuqsoni bo‘lgan bolalar uchun
sinfdan tashqari faoliyatlar faqatgina bilim olish jarayonini boyitib qolmay, balki
ularning jamiyat bilan integratsiyasini ham qo‘llab-quvvatlaydi. Ularning ijtimoiy
hayotda muvaffaqiyatli bo‘lishi uchun bu kabi mashg‘ulotlar muhim vosita bo‘lib
xizmat qiladi.
Foydalanilgan adabiyotlar
1.
Sultonov, A. A.
(2020).
Nutqida nuqsoni bo‘lgan bolalar bilan ishlash
metodikasi.
Toshkent: O‘zbekiston xalq ta’limi nashriyoti.
2.
Xolmatova, M. S.
(2019).
Bolalar psixologiyasida nutq rivojlanishi.
Toshkent:
3.
Shamsutdinova, F. R.
(2021).
Ijtimoiy-ko‘nikmalar va ularning rivojlanishida
sinfdan tashqari mashg‘ulotlarning o‘rni.
Toshkent: Fan va texnologiya.
4.
Ibragimov, R. A.
(2022).
Nutqida nuqsoni bo‘lgan bolalar: tahlil va amaliy
yondashuvlar.
Samarqand: Samarqand universiteti nashriyoti.
5.
Muradova, T. A.
(2018).
Sinfdan tashqari mashg‘ulotlarda bolalar bilan
samarali muloqot.
Toshkent: Ta’lim.
6.
Akhmedova, S. Z.
(2020).
Bolalar nutqini rivojlantirishda pedagogik
yondashuvlar.
Toshkent: Akademnashr.
