ISSN (E): 2992-9148 SJIF 2024 = 5.333
ResearchBib Impact Factor: 9.576 / 2024
VOLUME-3, ISSUE-1
50
SURXONDARYO VILOYATI ASFALT ZAVODLARI CHIQINDILARINI
PORTLANDSEMENT ISHLAB CHIQARISHDA QO‘SHIMCHA SIFATIDA
FOYDALANISH VA XUSUSIYATLARI O‘RGANISH.
R.A.Qodirov, S.Z.Xodjamkulov
Termiz davlat muhandislik va agrotexnologiyalar universiteti.
Annotatsiya:
Portlendsement ishlab chiqarish murakkab, ko‘p energiya talab
qiladigan jarayon bo‘lib, katta miqdorda yoqilg‘i sarflaydi. Energiya va moddiy
xarajatlarni kamaytirish uchun kompozit turdagi sementlar ishlab chiqarish ya’ni
klinker qismiga qo‘shimcha ravishda atrof muhitni himoya qilish maqsadida asfalt
zavodi chiqindilarini qo‘shimcha sifatida qo‘shish orqali yoqilg‘i va elektr energiyasi
sezilarli darajada tejaladi.
Tayanch so‘zlar:
Klinker, portlandsement,
inert qo‘shimchalar, mineral qo‘shimcha,
chiqindi, maydalash, ekologiya, energiya tejash.
ИСПОЛЬЗОВАНИЕ ОТХОДОВ АСФАЛЬТОВЫХ ЗАВОДОВ
СУРХАНДАРЬИНСКОЙ ОБЛАСТИ В КАЧЕСТВЕ ДОБАВОК ПРИ
ПРОИЗВОДСТВЕ ПОРТЛАНДЦЕМЕНТА И ИЗУЧЕНИЕ ИХ СВОЙСТВ
Р.А. Кодиров, С.З. Ходжамкулов
Термезский государственный инженерно-агротехнологический университет
Аннотация
: Производство портландцемента – сложный и энергоемкий процесс,
требующий больших затрат топлива. Для снижения энергетических и
материальных затрат разрабатывается производство композитных видов
цемента, то есть добавление к клинкерной части отходов асфальтовых заводов в
качестве добавки с целью защиты окружающей среды. Это позволяет
значительно экономить топливо и электроэнергию.
Ключевые слова
: клинкер, портландцемент, инертные добавки, минеральная
добавка, отходы, измельчение, экология, энергосбережение.
An investigation into the utilization of waste from asphalt plants in the
Surxondaryo region as an additive in the production of Portland cement, along
with an analysis of its properties.
ISSN (E): 2992-9148 SJIF 2024 = 5.333
ResearchBib Impact Factor: 9.576 / 2024
VOLUME-3, ISSUE-1
51
R.A. Qodirov, S.Z. Xodjamkulov
Termiz State University of Engineering and Agro-Technology
Abstract:
Portland cement production is a complex and energy-intensive
process that requires substantial fuel consumption. To mitigate energy and material
costs, the production of composite-type cements is proposed. Specifically, by
incorporating asphalt plant waste as an additive to the clinker component, significant
savings in fuel and electricity can be achieved, while simultaneously contributing to
environmental protection.
Key words: Clinker, Portland cement, inert additives, mineral additive, waste,
grinding, ecology, energy conservation.
Surxondaryo viloyatida o‘ndan ortiq asfalt zavodlari bo‘lib ularning har
biridan yiliga bir necha yuz tonna chiqindi chiqadi. Bu chiqindilar esa ishlatilish
sohalari bo‘lmaganligi sababli ochiq maydonlarga to‘kilmoqda. Yildan yilga bu
chiqindilarning miqdori ortib
utilizatsiya qilish muammosi paydo bo‘lmoqda.
Bugungi kunda chiqindilar muammosi ham ekologik ham siyosiy muammo
hisoblanadi.
A
trof-muhit muhofazasi kuchayib borayotgan bugungi kunda ushbu
muammoni hal qilish samarali usullaridan biri sement zavod uchun zarur boʻlgan
funksional xususiyatlarga ega xom ashyo sifatida foydalanish.
Bizga malumki asfalt
zavodining xom-ashyolarni qizitish qismida yuqori haroratda boradi, qizitish
jarayoni asfaltni sifatini yaxshilaydi shu bilan birga
turli organik qo‘shimchalardan
tozalanadi.
Bu jarayon boradigan silindr baraban ichidagi harorat 400-500
ºC
atrofida bo‘ladi. Bugungi kunda ishlab chiqarish chiqindilarini salbiy tasirini
kamaytirish uchun “Muborak’’ gazni qayta ishlash zavodi, Buxoro neftni qayta
ishlash zavodi, “Sho‘rtan’’ kimyo majmuosi kabi yirik tashkilotlar shartnoma
asosida ishlab chiqarish chiqindilarini turli xil qurilish, xo‘jalik mahsulotlarini
ishlab chiqarishda xom ashyo sifatida yetkazib bermoqda. Portlandsement ishlab
chiqarishda klinker sarfini kamaytirish maqsadida klinkerga aktiv va inert
mineral qo‘shimchalar qo‘shishga ruxsat etiladi. Sherobod sement zavodida
klinker qismiga 13,2 % ohaktosh, 3,5 % gips, 3,8 % zola shlaki qo‘shilib sharli
tegirmonda maydalanadi. Zola shlak ham sanoat chiqindisi hisoblanadi. Zola shlak
tarkibi 1-jadvalda keltirilgan.
1-jadval.
ISSN (E): 2992-9148 SJIF 2024 = 5.333
ResearchBib Impact Factor: 9.576 / 2024
VOLUME-3, ISSUE-1
52
№
Zola shlak
tarkibi.
O‘lchov
birligi.
Miqdori.
ГОСТ
5382-2019
talablari
bo‘yicha.
1
Si
2
O
%
43,31
2
Al
2
O
3
%
21,38
3
Fe
2
O
3
%
9,93
4
CaO
%
5,49
5
MgO
%
2,00
5 % dan oshmasligi kerak
6
SO
3
%
0,32
7
Na
2
O
%
0,43
8
K
2
O
%
1,38
9
K/K
%
15,76
10
To‘plam
%
100
1450°C haroratda ham kuydirilgan erkin magniy oksid suv ta’sirida so‘nish
qobiliyatini yo‘qotmaydi. So‘nish jarayoni betonda ham davom etishi mumkin.
Natijada qorishma va beton yoriladi. Bunday holatni oldini olish uchun portlandsement
tarkibidagi erkin magniy oksid miqdori 5% dan oshmasligi kerak.
Ushbu tadqiqotda
Sherobod va Termiz tumani asfalt zavodlarini chiqindilari tarkibi
rentgen tahlili
asosida
o‘rganildi. Termiz tumani asfalt zavodi
chiqindi mahsulotining
tarkibi
2-
jadvalda,
Sherobod asfalt zavodi rentgen tahlili
3-jadvalda
keltirilgan.
2-jadval.
№
Termiz tumani
asfalt zavodi
chiqindi
mahsulotining
tarkibi.
O‘lchov
birligi.
Miqdori.
ГОСТ
5382-2019
talablari
bo‘yicha.
1
Si
2
O
%
33,29
2
Al
2
O
3
%
5,31
3
Fe
2
O
3
%
1,76
4
CaO
%
24,80
5
MgO
%
0,71
5 % dan oshmasligi kerak
6
SO
3
%
1,55
ISSN (E): 2992-9148 SJIF 2024 = 5.333
ResearchBib Impact Factor: 9.576 / 2024
VOLUME-3, ISSUE-1
53
7
Na
2
O
%
0,90
8
K
2
O
%
2,24
9
K/K
%
29,45
10
To‘plam
%
100
3-jadval.
№
Sherobod
tumani
asfalt zavodi
chiqindi
mahsulotining
tarkibi.
O‘lchov
birligi.
Miqdori.
ГОСТ
5382-2019
talablari
bo‘yicha.
1
Si
2
O
%
35,98
2
Al
2
O
3
%
8,56
3
Fe
2
O
3
%
3,57
4
CaO
%
19,19
5
MgO
%
2,33
5 % dan oshmasligi kerak
6
SO
3
%
0,36
7
Na
2
O
%
1,51
8
K
2
O
%
3,93
9
K/K
%
24,57
10
To‘plam
%
100
Olingan natijalardan asfalt zavodlarining chiqindilarini portlandsement ishlab
chiqarishda qo‘shimcha sifatida foydalanish mumkinligini va bu chiqindilar tarkibida
sifat buzilishiga sabab bo‘ladigan brikmalar yoqligi aniqlandi. Asfalt zavodlari
chiqindilaridan 3kg portlandsement namunasi tayyorlash uchun 13,2 % ohaktosh, 3,5
% gips va 3,8 % asfalt zavodi chiqindisidan ishlatildi. Massa hisobida 3000 gramm
klinkerga nisbatan 396 gramm ohaktosh, 105 gramm gips, 114 gramm chiqindi va 2385
gramm klinker sarflandi. Olingan namunalarni qo‘shimcha miqdori Sherobod sement
zavodi kimyoviy laboratoriyasida ko‘rib chiqildi. Buning uchun asfalt zavodi
chiqindilari foydalanib olingan namunadan ikkita tigelga 5 grammdan tortib olamiz.
Olingan birinchi namuna mufel pechida 973ºC issiqlikda bir soat qo’yiladi, ikkinchi
tigelni esa 550ºC haroratda mufel pechida bir soat qoldiramiz. Bir soatdan so‘ng har
ikki tigel mufel pechidan olinib idishlar sovutilib analitik tarozida tortib olinadi.
Namuna tortilganda 975ºC da 0,3592 gramm va 575ºC da 0.0663 gramm kamaydi.
ISSN (E): 2992-9148 SJIF 2024 = 5.333
ResearchBib Impact Factor: 9.576 / 2024
VOLUME-3, ISSUE-1
54
Namunani
PPP
sini aniqlash uchun 975ºC gradusdagi natijani yuzga ko‘paytirib massa
5ga bo‘lamiz
PPP
0.3592∗100
5
=7,184%
Chiqqan son sementni qizdirilgandan keyingi yo‘qotilishi hisoblanadi. Keyingi
bosqichda qo‘shimcha miqdorini aniqlaymiz buning uchun 975ºC dagi natijadan 575ºC
dagi natijani ayiramiz keyin yuzga va doimiy son 2,27 (CaCO
3
/CO
2
) ga ko‘paytiramiz
olingan natijani massa 5 ga bo‘lib olamiz.
m=0,3592-0,0663=0,2929:
𝑥
0,2929∗100∗2,27
5
=13,29%:
Bu yerda
x
portlandsement tarkibidagi qo‘shimchaning foizi bo‘lib olingan
natija D20 sement uchun yaxshi natijaligini ko‘rsatadi. Bu esa asfalt zavodi
chiqindisini portlandsement ishlab chiqarishda qo‘shimcha sifatida foydalanish
mumkinligini ko‘rsatadi.
Xulosa qilib aytganda:
Olingan natijalar asfalt zavodida ishlab chiqarish
jarayonida hosil boʻladigan sanoat chiqindilarini Sherobod sement zavodida
qoʻshimcha mahsulot sifatida foydalanish mumkinligini ko‘rsatadi. Asfalt zavodini
chiqindilarini Sherobod sement zavodida qo‘shimcha sifatida qo‘llash orqali
chiqindilarni foydali mahsulotlarga aylantirib, resurslardan yana qayta foydalanishga
erishiladi, asfat zavodida utilizatsiya muammosini hal qilinadi, chiqindini qo‘shimcha
sifatida ishlatish orqali atrof-muhitning ifloslanishi oldi olinadi.
ADАBIYOTLАR
1. M N Khan
1
, S Singla
1
,R Garg
2
and R Garg
3
Effect of Microsilica on Strength and
Microstructure of the GGBS-based Cement composites. IOP Conf. Series: Materials
Science and Engineering 961 (2020) 012007
2. Rafat Siddique. Utilization of silica fume in concrete: Review of hardened properties
Resources, Conservation and Recycling Volume 55, Issue 11, September 2011.
3. ГОСТ 31108-2020 Цементы общестроительные. Технические условия.– М. :
Стандартинформ, 2020.
4. ГОСТ 5382-2019 Цементы и материалы цементного производства. Методы
химического анализа -М. : Стандартинформ, 2019.
5. Вишневский В.И. Супер и гиперпластификаторы для бетонов нового
поколения //В.И. Вишневский, Й.A. Шкред Текст: непосредственный,
електронный //Техническийе науки в Росси и за рубежом: материалы ВИИ
Междунар. Науч. Конф. (Москва, ноябр 2017 г.) Москва: Буки-Веди, 2017 г.
ISSN (E): 2992-9148 SJIF 2024 = 5.333
ResearchBib Impact Factor: 9.576 / 2024
VOLUME-3, ISSUE-1
55
6. Гувалов A. A., Aббасова С. И., Кузнесова Т. В. Еффективност модификаторов
в регулировании свойств бетонных смесей //Строителные материалы. – 2017. –
№. 7. – С. 49-51 5.A.-M.O. Mohamed, M. El Gamal, Sulfur based hazardous waste
solidification, Environ. Geol. 53 (1) (2007).
7. Isanaka, B.R., Akbar, M.A., Perumal, P., Priyanka, R.S. (2021). High Performance
Concrete Mixed with Combinations of Mineral Admixtures. In: Pathak, K.K., Bandara,
J.M.S.J., Agrawal, R. (eds) Recent Trends in Civil Engineering. Lecture Notes in Civil
Engineering, vol 77. Springer, Singapore. https://doi.org/10.1007/978-981-15-5195-
6_44
8. NK Vasoya, HR Varia. Utilization of various waste materials in concrete a literature
review. International Journal of Engineering Research & Technology (IJERT) ISSN:
2278-0181 IJERTV4IS041421 www.ijert.org (This work is licensed under a Creative
Commons Attribution 4.0 International License.) Vol. 4 Issue 04, April-2015
9. Lewis, R.C. (2018). Silica Fume. In: De Belie, N., Soutsos, M., Gruyaert, E. (eds)
Properties of Fresh and Hardened Concrete Containing Supplementary Cementitious
Materials.
RILEM
State-of-the-Art
Reports,
vol
25.
Springer,
Cham.
https://doi.org/10.1007/978-3-319-70606-1_3
10. Yu Liang, Han Zhang, Hao Ding, Sijia Sun, Yu Wang, Xuefeng Bai, Shu Li.
Amorphous silica: Prepared by byproduct microsilica in the ferrosilikon production
and applied in amorphous silica-TiO
2
composite with favorable pigment properties.
Journal of Materials Research and Technology Volume 26, September–October 2023.
