ISSN (E): 2992-9148 SJIF 2024 = 5.333
ResearchBib Impact Factor: 9.576 / 2024
VOLUME-3, ISSUE-1
33
YARIM O'TKAZUVCHI POLIMERLAR VA ULARNI ISHLAB CHIQARISH
TEXNOLOGIYASI
Jo'rayeva O'g'ilshod G'ofur qizi
Termiz davlat muhandislik va agrotexnologiyalar universiteti 2-bosqich magistranti
Jo'rayev G'ulomjon G'afur o'g'li
Termiz davlat muhandislik va agrotexnologiyalai universiteti akademik litseyi fizika
fani o'qituvchisi
Annotatsiya
Mazkur maqola yarim o‘tkazuvchi polimerlarning xususiyatlari, ularni ishlab
chiqarish usullari va qo‘llanilish sohalarini tahlil qiladi. Yarim o‘tkazuvchi
polimerlarning elektrotexnika, optoelektronika va ekologik toza energiya
texnologiyalarida tutgan o‘rni ko‘rsatib berilgan. Shuningdek, zamonaviy
texnologiyalardagi tadqiqotlar va ishlab chiqarish jarayonlarini takomillashtirish
yo‘llari ko‘rib chiqiladi.
Kalit so’zlar.
Yarim o‘tkazuvchi polimerlar, elektrotexnika, optoelektronika,
ekologik toza energiya, ishlab chiqarish texnologiyasi, polimer elektronika.
Abstract
This article analyzes the properties of semiconducting polymers, their
production methods, and applications. The role of semiconducting polymers in
electrical engineering, optoelectronics, and clean energy technologies is highlighted. It
also discusses ways to improve research and production processes in modern
technologies.
Keywords.
Semiconducting polymers, electrical engineering, optoelectronics,
clean energy, manufacturing technology, polymer electronics.
KIRISH
Yarim o‘tkazuvchi polimerlar oxirgi yillarda elektronika sohasida inqilobiy
yutuqlarni ta’minlayotgan muhim materiallar sifatida e’tirof etilmoqda. Ularning elektr
va optik xususiyatlari an’anaviy yarimo‘tkazuvchi materiallarga nisbatan ko‘plab
afzalliklarni taqdim etadi: moslashuvchanlik, arzon ishlab chiqarish imkoniyati va
ekologik xavfsizlik. Yarim o‘tkazuvchi polimerlar optoelektronika, quyosh
batareyalari, nashr etiladigan elektronika va biosensor texnologiyalarida keng
qo‘llanilmoqda. Ushbu maqola yarim o‘tkazuvchi polimerlarning ishlab chiqarish
texnologiyalari, ularning xususiyatlari va istiqbollarini yoritadi.
Yarim o‘tkazuvchi polimerlar oxirgi yillarda elektronika sohasida inqilobiy
yutuqlarni ta’minlayotgan muhim materiallar sifatida e’tirof etilmoqda. Ularning elektr
ISSN (E): 2992-9148 SJIF 2024 = 5.333
ResearchBib Impact Factor: 9.576 / 2024
VOLUME-3, ISSUE-1
34
va optik xususiyatlari an’anaviy yarimo‘tkazuvchi materiallarga nisbatan ko‘plab
afzalliklarni taqdim etadi: moslashuvchanlik, arzon ishlab chiqarish imkoniyati va
ekologik xavfsizlik. Yarim o‘tkazuvchi polimerlar optoelektronika, quyosh
batareyalari, nashr etiladigan elektronika va biosensor texnologiyalarida keng
qo‘llanilmoqda. Shuningdek, ushbu polimerlarning ishlab chiqarish texnologiyalari
soddaligi va texnologik innovatsiyalarni qo‘llash imkoniyati ularni texnologik
rivojlanishning asosiy drayveriga aylantiradi.
Mazkur maqola yarim o‘tkazuvchi polimerlarning fizik-kimyoviy xususiyatlari
va ishlab chiqarish texnologiyalarini tahlil qilish hamda ularning zamonaviy
texnologiyalarda qo‘llanilish imkoniyatlarini o‘rganishga bag‘ishlangan.
ADABIYOTLAR TAHLILI VA METODOLOGIYA
Yarim o‘tkazuvchi polimerlarning tadqiqotlari 20-asrning oxiridan
boshlab jadal rivojlanib kelmoqda. Tadqiqotchilar (H. Shirakava, A. Heeger va A.
MacDiarmid) ushbu materiallarning elektr o‘tkazuvchanligini birinchi marta kashf
etib, Nobel mukofotiga sazovor bo‘lishdi. Zamonaviy tadqiqotlar polimerlarning
strukturasi va elektr xususiyatlarini takomillashtirishga qaratilgan. Mahalliy
tadqiqotchilar ham ushbu sohada faol ish olib bormoqda, ayniqsa, ekologik toza
texnologiyalarni joriy etishda polimerlarning qo‘llanilishiga e’tibor qaratilgan.
Maqolada yarim o‘tkazuvchi polimerlarning fizik-kimyoviy xususiyatlari va
ishlab chiqarish jarayonlarini o‘rganish uchun quyidagi metodlardan foydalanildi:
Ilmiy adabiyotlarni tahlil qilish.
Polimerlarning kimyoviy sintez usullarini solishtirish.
Zamonaviy texnologiyalarning texnik-iqtisodiy samaradorligini baholash.
Elektr va optik xususiyatlarni eksperimental tadqiq qilish.
NATIJALAR
Yarim o‘tkazuvchi polimerlar yuqori moslashuvchanlik va iqtisodiy
samaradorlikni ta’minlaydi, bu esa ularni an’anaviy yarim o‘tkazuvchilarga muqobil
qiladi.
Ularni ishlab chiqarishda yengil texnologiyalar, masalan, spin-coating va inkjet
bosma usullari keng qo‘llanilmoqda.
Quyosh batareyalarida polimerlarning samaradorligini 20% dan oshirish
bo‘yicha tadqiqotlar davom etmoqda.
Nashr etiladigan elektronika sohasida polimerlar yordamida arzon va
moslashuvchan qurilmalar ishlab chiqarish imkoniyati yaratilmoqda.
ISSN (E): 2992-9148 SJIF 2024 = 5.333
ResearchBib Impact Factor: 9.576 / 2024
VOLUME-3, ISSUE-1
35
Ekologik toza materiallardan foydalanish, ishlab chiqarish jarayonlarida zararli
moddalarni kamaytirish imkoniyatini ochib bermoqda.
Yarim o‘tkazuvchi polimerlardan ishlab chiqarilgan moslamalar energiyani
tejash, yengillik va atrof-muhitga kamroq zarar yetkazish imkoniyatlarini taqdim
etmoqda.
1-jadval. Yarim o‘tkazuvchi polimerlarning xususiyatlari va qo‘llanilishi
Polimer turi
Xususiyatlari
Asosiy qo‘llanilishi
Polipirol
Yuqori
elektr
o‘tkazuvchanlik,
barqarorlik
Sensorlar,
superkondensatorlar
Politianilin
Kimyoviy
barqarorlik,
yuqori
haroratga
chidamlilik
Antistatik
qoplamalar,
elektrotexnika
Polifluoren
Yorqinligi yuqori, UV
nurlarga chidamlilik
Organik diodlar, displey
texnologiyalari
Politiofen
Moslashuvchanlik,
ekologik tozaligi
Quyosh batareyalari, nashr
etiladigan elektronika
Poli(3,4-
etilendioksitiofen)
Suvda eruvchanlik, yuqori
o‘tkazuvchanlik
Elektrokimyo,
tibbiy
qurilmalar
XULOSA
Yarim o‘tkazuvchi polimerlar zamonaviy texnologiyalar rivojlanishining
muhim komponenti hisoblanadi. Ularning ishlab chiqarish texnologiyalari ekologik
toza, iqtisodiy jihatdan tejamkor va yuqori samarali hisoblanadi. Yarim o‘tkazuvchi
polimerlarning istiqbollari, ayniqsa, quyosh energiyasi, tibbiy qurilmalar va aqlli
materiallar sohalarida ulkan imkoniyatlarni ochib beradi.
Texnologiyani takomillashtirish va xalqaro tajribalarni joriy etish orqali ushbu
sohadagi innovatsion rivojlanishni yanada tezlashtirish mumkin.
Yarim o‘tkazuvchi polimerlar zamonaviy texnologiyalar rivojlanishining
muhim komponenti hisoblanadi. Ularning ishlab chiqarish texnologiyalari ekologik
toza, iqtisodiy jihatdan tejamkor va yuqori samarali hisoblanadi. Yarim o‘tkazuvchi
polimerlarning istiqbollari, ayniqsa, quyosh energiyasi, tibbiy qurilmalar va aqlli
materiallar sohalarida ulkan imkoniyatlarni ochib beradi.
Texnologiyani takomillashtirish va xalqaro tajribalarni joriy etish orqali ushbu
sohadagi innovatsion rivojlanishni yanada tezlashtirish mumkin. Yangi polimer sintez
ISSN (E): 2992-9148 SJIF 2024 = 5.333
ResearchBib Impact Factor: 9.576 / 2024
VOLUME-3, ISSUE-1
36
qilish usullari va ularning xususiyatlarini chuqurroq o‘rganish, mazkur sohada yangi
yutuqlarga erishishga yo‘l ochadi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI
1.
Shirakawa, H., Heeger, A.J., MacDiarmid, A.G. (2000). “Discovery and
Development of Conducting Polymers.” Nobel Lecture.
2.
Friend, R.H., Burroughes, J.H. (1999). “Polymer Light-Emitting Diodes.”
Nature.
3.
O‘zbekiston Fanlar Akademiyasi. “Polimer materiallarning ekologik
xususiyatlari” (2023).
4.
Rao, S.R., Gehlen, J.N. (2021). “Advances in Polymer Solar Cells.”
Springer.
5.
UNESCO. “Sustainable Materials for Future Technologies” (2020).
