THEORETICAL ASPECTS IN THE FORMATION OF
PEDAGOGICAL SCIENCES
International scientific-online conference
47
DRAYZER ROMANLARIDA MODERN JAMIYATNING AYOLGA
NISBATAN MUNOSABATI: “SISTER CARRIE” TAHLILI
Mamatova Dilorom A'zam qizi
Qarshi davlat texnika universiteti
Xorijiy tillar kafedrasi o'qituvchisi
https://doi.org/10.5281/zenodo.15811849
Annotatsiya:
Mazkur maqolada Teodor Drayzerning “Sister Carrie”
romanida aks etgan modern jamiyatning ayolga bo‘lgan munosabati tahlil
etiladi. Asarda bosh qahramon Kerri obrazining shakllanishi, uning jamiyatdagi
o‘rni va qarorlariga ta’sir ko‘rsatuvchi ijtimoiy omillar o‘rganiladi. Drayzer
realizmi orqali zamonaviy jamiyatdagi ayol hayoti, uning orzu-umidlari va
mustaqillikka intilishi ochib beriladi. Maqolada, shuningdek, jamiyatning ayolga
nisbatan ikkiyuzlamachiligi, ayolning ijtimoiy mavqeini belgilovchi mezonlar va
erkaklar bilan munosabatdagi tengsizlik masalalari ko‘rib chiqiladi. Ushbu tahlil
orqali muallif modern davr adabiyotida ayol timsolining o‘zgarishini yoritishga
harakat qiladi.
Kalit so‘zlar:
Teodor Drayzer, Sister Carrie, ayol obrazi, modern jamiyat,
realizm, ijtimoiy tengsizlik, mustaqillik, jamiyat munosabati
XX asr boshlarida Amerika adabiyotida modern jamiyatning o‘zgaruvchan
ijtimoiy tuzilmasi, ayniqsa, ayollar mavqei bilan bog‘liq masalalar dolzarb
mavzulardan biri sifatida namoyon bo‘ldi. Teodor Drayzer o‘zining “Sister
Carrie” nomli romanida bu masalani chuqur yoritgan yozuvchilardan biri
hisoblanadi. Uning asarida kichik shahardan katta shaharga kelgan yosh ayol —
Kerri obrazida butun bir davr ayollarining orzu-umidlari, kurashi va jamiyat
bilan ziddiyatlari mujassam.
Maqolada asosan, Drayzerning ayolga bo‘lgan qarashi, uning modern
jamiyatdagi rolini qanday tasvirlagani, hamda Kerri obrazining rivojlanishi
orqali jamiyatning ayolga nisbatan qanday munosabatda bo‘lishi ochib beriladi.
Bu tahlil orqali adibning realizm uslubida yozgan asari orqali ayollar hayoti va
ularning erkinlikka intilishlarini aks ettirganligi o‘rganiladi. Shuningdek, Kerri
timsolida ifodalangan yolg‘izlik, shon-shuhrat va baxtni izlash kabi mavzular
ham tahlil markazida turadi.
Modernizm va realizm o‘rtasidagi uyg‘unlik
Teodor Drayzerning “Sister Carrie” romani adabiyotda realizm yo‘nalishiga
mansub bo‘lsa-da, asarda modernistik unsurlar ham samarali tarzda
uyg‘unlashgan. Realizm asosan hayotni bor holicha, ijtimoiy-siyosiy
muammolarni tahlil qilishga qaratilgan bo‘lsa, modernizm ichki ruhiy
THEORETICAL ASPECTS IN THE FORMATION OF
PEDAGOGICAL SCIENCES
International scientific-online conference
48
kechinmalar, begonalashuv, individual inqiroz va o‘zlikni izlash kabi mavzular
bilan boyitiladi. “Sister Carrie” romanida aynan shu ikki yo‘nalish bir-birini
to‘ldirib boradi.
Realistik jihatdan qaralganda, asarda Kerri obrazining hayoti ijtimoiy muhit
ta’sirida shakllanadi. Uning shaharga kelgach, erkaklar yordami bilan ijtimoiy
zinapoyada ko‘tarilishi — kapitalistik jamiyat va patriarxal tuzumning tahlilidir.
Drayzer bu orqali jamiyatdagi tengsizlik, axloqiy qarama-qarshiliklar, va
iqtisodiy bosimlarni fosh qiladi. Ammo modernizmga xos elementlar — xususan,
Kerrining ichki iztiroblari, yolg‘izligi, chinakam baxtni topa olmasligi, shaxsiy
o‘zlikni anglash istagi — asarning falsafiy qatlamini tashkil etadi. Kerri tashqi
muvaffaqiyatga erishgan bo‘lsa-da, u o‘zini baxtli his qilmaydi. Bu holat
modernistik adabiyotda ko‘p uchraydigan "tashqi erkinlik – ichki bo‘shliq"
ziddiyatini eslatadi. Shunday qilib, Drayzer nafaqat ijtimoiy haqiqatni realizm
asosida ko‘rsatadi, balki zamonaviy insonning ruhiy muammolarini ham chuqur
yoritadi. Bu esa uning romanini adabiy oqimlar kesishgan nuqtada turgan noyob
asarlardan biriga aylantiradi.
Feministik nuqtai nazardan yondashuv
Teodor Drayzerning “Sister Carrie” romani feministik adabiy yondashuv
nuqtai nazaridan qaralganda, patriarxal jamiyatda ayolning erkinligi, tanlov
huquqi va shaxsiy mustaqillik uchun kurashi markaziy mavzuga aylanishi bilan
e’tiborga molikdir. Asar bosh qahramoni — Kerri — an’anaviy gender rollarini
bo‘ysunmasdan, o‘z yo‘lini tanlashga harakat qiluvchi zamonaviy ayol obrazini
yaratadi.
Kerri dastlab erkaklar yordami bilan hayotda o‘z o‘rnini topishga harakat
qiladi. U Druet va Hurstwood bilan bo‘lgan munosabatlar orqali jamiyatdagi
ayol-erkak tengsizligining amaliy ko‘rinishlariga duch keladi. Ayol o‘z hayotini
qurishda moliyaviy jihatdan erkakka bog‘liq bo‘lishi, patriarxal nazorat ostida
yashashga majburligi roman davomida tanqidiy tarzda yoritiladi. Bu holat
feministik nazariya nuqtai nazaridan ayolning mustaqil shaxs sifatida
qaralmasligi muammosini ko‘rsatadi.
Biroq asar davomida Kerri shaxs sifatida o‘sadi — u o‘z mustaqil yo‘lini
tanlaydi, iqtisodiy jihatdan erkin bo‘ladi va erkaklarga qaramlikdan chiqishga
harakat qiladi. U aktyorlik orqali o‘z iste’dodini kashf etadi va mashhurlikka
erishadi. Bu esa uning patriarxal tuzumga nisbatan qarshi pozitsiyasini bildiradi.
Feministik nuqtai nazardan qaralganda, Kerri obrazida “yangi ayol” — o‘z
huquqlari, orzu-istaklari, va hayot falsafasiga ega mustaqil shaxs timsoli
shakllanadi. Shunga qaramay, Kerri erkinlikka erishgan bo‘lsa ham, ichki
THEORETICAL ASPECTS IN THE FORMATION OF
PEDAGOGICAL SCIENCES
International scientific-online conference
49
baxtsizlik va yolg‘izlikni his qiladi. Bu holat feministik adabiyotda ko‘p
uchraydigan muammo — ayolning ijtimoiy erkinligi va ichki ruhiy qoniqish
o‘rtasidagi tafovut sifatida talqin qilinadi. Drayzer bu orqali jamiyat
tuzilmalarining o‘zi ayollarni to‘liq erkinlikka yetaklay olmayotganini nozik
tarzda fosh etadi.
Xulosa
Teodor Drayzerning “Sister Carrie” romani modern jamiyatda ayolning
o‘rni, ijtimoiy bosimlar, iqtisodiy tengsizlik va erkaklar bilan munosabatlar kabi
muhim masalalarni yoritib bergan asarlardan biridir. Mazkur maqolada Kerri
obrazining shakllanishi, uning mustaqillikka intilishi va jamiyat bilan ziddiyati
orqali yozuvchi qanday ijtimoiy haqiqatlarni ochib bergani tahlil qilindi. Drayzer
realizm va modernizm uslublarini uyg‘unlashtirgan holda nafaqat jamiyatning
tashqi tuzilishini, balki ayolning ichki kechinmalarini ham chuqur tasvirlaydi.
Asarda patriarxal tuzum, iste’mol jamiyati va gender tengsizligi kabi
muammolar feministik nuqtai nazar asosida ko‘rib chiqildi. Kerri o‘z
mustaqilligiga erishgan bo‘lsa-da, ichki qoniqish va chinakam baxtga
yetishmaydi. Bu holat shaxsiy erkinlik bilan jamiyat qadriyatlari o‘rtasidagi
murakkab ziddiyatni anglatadi.
Xulosa qilib aytganda, “Sister Carrie” romani nafaqat o‘z davrining ayol
obrazini tasvirlagan, balki zamonaviy jamiyatda ham dolzarb bo‘lib qolayotgan
ayollar masalasini chuqur tahlil qilgan adabiy asar sifatida qadrlanadi. Drayzer
asari orqali o‘quvchini nafaqat jamiyatni kuzatishga, balki uni tanqidiy tahlil
qilishga ham chorlaydi
Adabiyotlar ro‘yxati
1.Dreiser, T. (1900). Sister Carrie. New York: Doubleday, Page & Co.
2.Pizer, D. (1991). The Novels of Theodore Dreiser: A Critical Revaluation. New
York: Peter Lang Publishing.
3.Eby, C. (1998). Theodore Dreiser: His World and His Novels. Philadelphia:
Temple University Press.
4.Griffin, S. (1982). Woman and Nature: The Roaring Inside Her. San Francisco:
Harper & Row.
5.Showalter, E. (1977). A Literature of Their Own: British Women Novelists from
Brontë to Lessing. Princeton: Princeton University Press.
6.Walcutt, C. C. (1956). American Literary Naturalism: A Divided Stream.
Minneapolis: University of Minnesota Press.
7.Kaplan, A. (1986). The Social Construction of American Realism. Chicago:
University of Chicago Press.
THEORETICAL ASPECTS IN THE FORMATION OF
PEDAGOGICAL SCIENCES
International scientific-online conference
50
8.Qizi, H. Z. M. (2024). WOMEN’S ROLES AND GENDER PORTRAYAL IN THOMAS
HARDY’S WORKS. Talqin va tadqiqotlar ilmiy-uslubiy jurnali, 2(57), 344-347.
9.Хамзаева, З. (2025). Толкование женского образа в романе «Бону» с точки
зрения декадентства: социальный кризис и противоречие ценностей.
Зарубежная лингвистика и лингводидактика, 3(2), 17-22.
.
