SOLUTION OF SOCIAL PROBLEMS IN
MANAGEMENT AND ECONOMY
International scientific-online conference
114
INKLYUZIV MUHITDA STRESS VA PSIXOLOGIK BOSIMNI
KAMAYTIRISH USULLARI
Bekbo‘sinova Laylo Xayrulla qizi
Ajiniyoz nomidagi Nukus davlat pedagogika institute
Boshlang‘ich ta’lim fakulteti talabasi
https://doi.org/10.5281/zenodo.15683781
Annotatsiya.
Mazkur maqolada inklyuziv ta’lim muhitida o‘quvchilar,
o‘qituvchilar va ota-onalarning psixologik farovonligini ta’minlash, stress va
psixologik bosimni kamaytirishning samarali yo‘llari yoritilgan. Stressning
asosiy manbalari, ularni bartaraf etishning ilmiy-nazariy asoslari, xorijiy
tajribalar va milliy amaliyotlar tahlil etilgan. Tadqiqot natijalari inklyuziv ta’lim
sifatini oshirishda stress boshqaruvi muhim omil ekanligini asoslaydi va amaliy
tavsiyalar beradi.
Kalit so‘zlar:
inklyuziv ta’lim, stress boshqaruvi, psixologik qo‘llab-
quvvatlash, ijtimoiy-psixologik muhit, o‘quvchi motivatsiyasi, psixologik xizmat.
Abstract.
This article highlights effective methods to ensure the
psychological well-being of students, teachers, and parents in an inclusive
educational environment and to reduce stress and psychological pressure. The
main sources of stress, scientific and theoretical foundations for overcoming
them, as well as an analysis of international experiences and national practices
are presented. The results of the study substantiate that stress management is
an important factor in improving the quality of inclusive education and provide
practical recommendations.
Keywords:
inclusive education, stress management, psychological support,
socio-psychological environment, student motivation, psychological service.
Zamonaviy jamiyatda inklyuziv ta’limning jadal rivojlanishi o‘ziga xos
yangicha yondashuvlarni, ayniqsa psixologik qo‘llab-quvvatlash va stressni
boshqarish bo‘yicha ilg‘or metodlarni talab etadi. Inklyuziv muhitda
o‘qituvchilar, ota-onalar va ayniqsa imkoniyatlari cheklangan bolalar ko‘pincha
kuchli emotsional va psixologik bosim ostida qoladi. Chunki inklyuziv ta’lim
nafaqat akademik bilim berish, balki ijtimoiylashuv, o‘z-o‘zini anglash, o‘zaro
hurmat va psixologik qulaylikni ta’minlashni ham nazarda tutadi.
Psixologik bosimning kuchayishi ta’lim samaradorligini pasaytiradi,
o‘quvchilarda
motivatsiya
yetishmasligiga,
o‘z-o‘ziga
ishonchsizlikka,
o‘qituvchilar esa professional charchoq sindromiga (burnout) duchor bo‘lishadi.
Shu sababli inklyuziv ta’lim tizimida stressni oldini olish va kamaytirish
mexanizmlarini ilmiy asosda ishlab chiqish dolzarb masala sanaladi.
Asosiy qism
SOLUTION OF SOCIAL PROBLEMS IN
MANAGEMENT AND ECONOMY
International scientific-online conference
115
Inklyuziv ta’lim sharoitida turli yosh va imkoniyatga ega o‘quvchilarni
yagona o‘quv muhitida birlashtirish, ularning ehtiyojlarini qondirish, bilim olish
jarayonini individual yondashuv asosida tashkil etish ko‘plab ijtimoiy-psixologik
masalalarni yuzaga keltiradi. Ayniqsa, o‘quvchilarda moslashuv qiyinligi, o‘zaro
muloqotdagi noqulaylik, o‘zini yetarli darajada namoyon qila olmaslik stress
manbalaridan biri hisoblanadi. Shu bilan birga, o‘qituvchilar va ota-onalar ham
katta psixologik yuklama ostida bo‘ladilar. O‘qituvchilar har bir o‘quvchining
individual xususiyatini hisobga olib dars o‘tishi, sinfda sog‘lom ijtimoiy muhit
yaratishi kerak. Bu esa ularni emotsional charchash va professional stressga olib
kelishi mumkin. Ota-onalar esa farzandining ta’lim olishi, tengdoshlar
tomonidan qabul qilinishi, rivojlanish sur’ati bo‘yicha doimiy xavotirda
bo‘lishadi.
Stress va psixologik bosimni kamaytirishning samarali strategiyalari.
Inklyuziv ta’limda stressni boshqarish va psixologik barqarorlikni ta’minlash
quyidagi asosiy strategiyalar orqali amalga oshiriladi:
1. Psixologik xizmatni rivojlantirish:
Maktab psixologi muntazam
ravishda o‘quvchilar, ularning ota-onalari va pedagoglar bilan ishlaydi. Stress
darajasini aniqlash bo‘yicha diagnostika testlari, individual va guruhiy
konsultatsiyalar, psixoterapevtik mashg‘ulotlar o‘tkaziladi.
2. Ijobiy psixologik iqlimni shakllantirish:
Sinfda o‘zaro hurmat,
birdamlik va empatiya muhitini rivojlantirish uchun interaktiv mashg‘ulotlar,
rolli o‘yinlar, guruhiy ishlar samarali hisoblanadi. Bu o‘quvchilarda o‘ziga
bo‘lgan ishonchni oshiradi va emotsional barqarorlikni ta’minlaydi.
3. O‘qituvchilar uchun malaka oshirish va stressni boshqarish bo‘yicha
treninglar:
O‘qituvchilarni stressni kamaytirish texnikalari, konfliktologiya
asoslari, emotsional intellektni rivojlantirish bo‘yicha bilimlar bilan
qurollantirish kerak. Bu ularning professional stressini yengillashtiradi.
4. Ota-onalar bilan samarali hamkorlik:
Ota-onalarga farzandining
inklyuziv ta’lim jarayonidagi ehtiyojlarini tushuntirish, ularga psixologik
maslahatlar berish, ota-onalar ishtirokida seminar-treninglar tashkil etish
stressni kamaytirishga katta hissa qo‘shadi.
5. Xorijiy ilg‘or tajribalarni qo‘llash:
Dunyo tajribasida stressni
boshqarish uchun ijtimoiy-emotsional ta’lim (SEL), mindfulness texnikalari,
nafas olish mashqlari va relaksatsiya usullari keng qo‘llaniladi. Ularni milliy
ta’lim tizimiga moslashtirish natijadorlikni oshiradi.
6. Maxsus o‘quv materiallari va texnologiyalar:
Rivojlanishida nuqsoni
bo‘lgan bolalar uchun moslashtirilgan dars materiallari, audiovizual vositalar,
SOLUTION OF SOCIAL PROBLEMS IN
MANAGEMENT AND ECONOMY
International scientific-online conference
116
interaktiv o‘yinlar va raqamli texnologiyalar stressni kamaytiradi va o‘quv
motivatsiyasini oshiradi.
Xulosa (qayta ishlangan)
Inklyuziv ta’lim muhitida stress va psixologik bosimni kamaytirish masalasi
zamonaviy pedagogika va psixologiyaning eng dolzarb yo‘nalishlaridan biridir.
Ilmiy tadqiqotlar va xalqaro amaliyotlar shuni ko‘rsatmoqdaki, inklyuziv
muhitda o‘quvchilar, o‘qituvchilar va ota-onalarning o‘zaro ishonchli hamkorligi,
muntazam psixologik qo‘llab-quvvatlash, ijobiy sinf iqlimi va moslashuvchan
pedagogik yondashuv stressni samarali boshqarishning kalitidir.
Ta’lim jarayonida stressni kamaytirish nafaqat o‘quvchilar ruhiy
salomatligini himoya qiladi, balki ularning o‘quv motivatsiyasini oshiradi, shaxs
sifatida rivojlanishiga qulay imkoniyat yaratadi. O‘qituvchi va ota-onalarning
uzviy hamkorligi, milliy va xalqaro tajribalar asosida ishlab chiqilgan metodik
yondashuvlar inklyuziv ta’limning barqaror rivojlanishini ta’minlaydi.
Shunday ekan, O‘zbekiston ta’lim tizimida inklyuziv ta’limning sifatini
oshirish va stressni kamaytirish uchun har tomonlama tizimli chora-tadbirlarni
amalga oshirish lozim. Bu esa jamiyatimizda barkamol, emotsional jihatdan
sog‘lom avlodni tarbiyalashning mustahkam poydevori bo‘lib xizmat qiladi.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.
Karimov I.A. Yuksak ma’naviyat — yengilmas kuch. — T.: Ma’naviyat,
2008.
2.
Xudoyberganova D.X. Psixologiya asoslari. — T.: O‘zbekiston Milliy
Ensiklopediyasi, 2019.
3.
Safarov Sh. Inklyuziv ta’lim: nazariya va amaliyot. — T.: Fan va
texnologiya, 2020.
4.
Smith J., Lewis A. Inclusive Education and Wellbeing. — London:
Routledge, 2021.
5.
UNESCO. Guidelines for Inclusion: Ensuring Access to Education for All. —
Paris: UNESCO, 2005.
