SOLUTION OF SOCIAL PROBLEMS IN
MANAGEMENT AND ECONOMY
International scientific-online conference
12
JAMOAT TRANSPORTI LOYIHALARIDA ZAMONAVIY BOSHQARUV
YONDASHUVLARI
Ramazanova Hilola Erkinovna
О‘zbеkistоn Rеsрublikаsi Vаzirlаr Mаhkаmаsi huzuridаgi
Biznеs vа tаdbirkоrlik oliy mаktаbi magistranti
https://doi.org/10.5281/zenodo.15614599
Annotatsiya
Ushbu
maqolada
jamoat
transporti
loyihalarida
qo'llaniladigan zamonaviy boshqaruv yondashuvlari tahlil qilinadi. Loyiha
boshqaruvi sohasida rivojlanayotgan metodologiyalar, xususan Agile, Waterfall
va Scrum kabi yondashuvlarning transport loyihalarida qo'llanilishi o'rganiladi.
Tadqiqot transport infratuzilmasi loyihalarining murakkabligi va ularni
boshqarishda zamonaviy usullarning samaradorligini oshirish imkoniyatlarini
ko'rsatadi.
Kalit so'zlar:
loyiha boshqaruvi, transport loyihalari, Agile metodologiyasi,
Waterfall modeli, zamonaviy yondashuvlar
Hozirgi vaqtda jamoat transporti infratuzilmasini rivojlantirish davlat
darajasidagi muhim vazifalardan biri hisoblanadi. Transport loyihalarining
murakkabligi va ko'p qirrali xususiyatlari tufayli ularni samarali boshqarish
zamonaviy metodologiyalardan foydalanishni talab qiladi [1]. Loyiha boshqaruvi
sohasida so'nggi o'n yilliklarda muhim o'zgarishlar ro'y berdi. Zamonaviy
tashkilotlar uchun loyiha boshqaruvida bir nechta yondashuvlarni birgalikda
qo'llash zaruriy hisoblanadi [2]. Transport sektorida loyiha boshqaruvining
ahamiyati, ayniqsa rivojlanayotgan mamlakatlarda yanada oshib bormoqda.
Transport loyihalarining o'ziga xos xususiyatlari shundaki, ular odatda
katta miqyorda investitsiyalarni talab qiladi, ko'p sonli manfaatdor tomonlarni
jalb qiladi va uzoq muddatli ijroni nazarda tutadi. Transport tizimlarini
boshqarish - bu transport infratuzilmasining o'tkazish qobiliyatini uning
jismoniy o'lchamlarini oshirmasdan oshirish uchun qo'llaniladigan usullar
majmuidir [3]. Bu holatda an'anaviy loyiha boshqaruvi metodlari har doim ham
samarali bo'lmasligi mumkin va zamonaviy yondashuvlardan foydalanish
zaruriyati paydo bo'ladi.
Asosiy qism
. Zamonaviy loyiha boshqaruvi metodologiyalari ikki asosiy
yo'nalishga bo'linadi: an'anaviy (klassik) va moslashuvchan (Agile)
yondashuvlar. Klassik loyiha boshqaruvi aniq belgilangan maqsadlar va
ko'rsatmalar bilan yuqori darajada bashorat qilinadigan va barqaror loyihalar
uchun mo'ljallangan [4]. An'anaviy Waterfall metodologiyasi transport
loyihalarida keng qo'llaniladi. Kaskadli loyiha boshqaruv usuli - bu an'anaviy
SOLUTION OF SOCIAL PROBLEMS IN
MANAGEMENT AND ECONOMY
International scientific-online conference
13
usul bo'lib, loyiha bo'yicha ishlarning butun hajmi alohida bosqichlarga bo'linadi
va ketma-ket bajariladi [5]. Bu yondashuv transport infratuzilmasi qurilishi kabi
murakkab va uzoq muddatli loyihalar uchun juda mos keladi.
Biroq, zamonaviy talablar yangi yondashuvlarni talab qilmoqda. Agile
metodologiyasi - bu moslashuvchan yondashuv bo'lib, bu yerda asosiy e'tibor
aniq reja va hisobotga emas, balki moslashuvchanlik, mijoz bilan doimiy
muloqot va mahsulotga tez o'zgarishlar kiritish imkoniyatiga qaratilgan [6].
Agile yondashuvining asosiy xususiyatlari quyidagilardir: ochiqlik va shaffoflik,
jamoaviy ish, mahsulotni tez modernizatsiya qilish imkoniyati.
Transport loyihalarida Scrum metodologiyasi ham samarali qo'llaniladi.
Scrum - bu yaxshi motivatsiyaga ega jamoa uchun ajoyib tizim bo'lib, dasturiy
ta'minot ishlab chiquvchilar va moslashuvchan yondashuvni talab qiladigan
ijodiy loyihalarga juda mos keladi [7]. Scrum va Agile o'rtasidagi asosiy farq
shundaki, Agile ko'proq tamoyillar haqida bo'lsa, Scrum aniq usullar va vositalar
haqida.
Rivojlanayotgan mamlakatlarda transport loyihalarini boshqarishda
xalqaro moliya institutlarining roli muhim hisoblanadi. Jahon banki va Osiyo
Taraqqiyot banki kabi tashkilotlar transport loyihalarini moliyalashtirish va
boshqarishda zamonaviy yondashuvlarni qo'llashni rag'batlantiradi [8]. Bu
institutlar loyiha boshqaruvida atrof-muhit va ijtimoiy ta'sirlarni baholash,
risklar boshqaruvi va manfaatdor tomonlar bilan ishlash bo'yicha qat'iy talablar
qo'yadi.
Zamonaviy transport loyihalarida davlat-xususiy sheriklik (PPP) modeli
ham keng qo'llanilmoqda. PPP yondashuvi loyiha boshqaruvida yangi
imkoniyatlar ochadi, chunki u davlat va xususiy sektorning eng yaxshi
tomonlarini birlashtiradi [9]. Bu model moliyaviy risklar taqsimoti, texnologik
innovatsiyalar joriy etish va loyiha samaradorligini oshirish imkonini beradi.
Loyiha boshqaruvida risklar boshqaruvi alohida ahamiyatga ega. Samarali
boshqaruv loyihaning belgilangan cheklovlar doirasida maqsadlariga erishishini
va tashkilotga maksimal foyda keltirishini kafolatlaydi. Transport loyihalarida
risklar boshqaruvi quyidagi asosiy yo'nalishlarni o'z ichiga oladi: moliyaviy
risklar, texnik risklar, atrof-muhit risklari va ijtimoiy risklar.
Transport loyihalarida texnologik innovatsiyalarning roli ham tobora oshib
bormoqda. Zamonaviy transport boshqaruvi tizimlari Internet of Things (IoT),
sun'iy intellekt va katta ma'lumotlar tahlili kabi texnologiyalardan foydalanadi.
Bu texnologiyalar loyiha boshqaruvida real vaqt rejimida monitoring olib borish,
bashorat qilish va qaror qabul qilish imkonini beradi.
SOLUTION OF SOCIAL PROBLEMS IN
MANAGEMENT AND ECONOMY
International scientific-online conference
14
Xulosa.
Jamoat
transporti
loyihalarida
zamonaviy
boshqaruv
yondashuvlarining qo'llanilishi transport infratuzilmasini rivojlantirishda
muhim rol o'ynaydi. Tadqiqot shuni ko'rsatdiki, an'anaviy Waterfall
metodologiyasi katta hajmdagi infratuzilma loyihalari uchun hali ham dolzarb
bo'lsa-da, Agile va boshqa moslashuvchan yondashuvlar o'zgaruvchan talablar
va texnologik innovatsiyalarni hisobga olish imkonini beradi.
Rivojlanayotgan mamlakatlarda transport loyihalarini boshqarishda
xalqaro tajribalardan foydalanish va mahalliy sharoitlarga moslashtirilgan
metodologiyalarni ishlab chiqish zarur. Davlat-xususiy sheriklik modeli,
zamonaviy texnologiyalardan foydalanish va professional loyiha menejerlari
tayyorlash transport sektorini rivojlantirishning asosiy yo'nalishlari hisoblanadi.
Kelajakda transport loyihalarida sun'iy intellekt, katta ma'lumotlar tahlili va
IoT texnologiyalarini qo'llash yangi imkoniyatlar ochadi. Bu esa loyiha
boshqaruvi metodologiyalarini yanada takomillashtirish va transport
xizmatlarining sifatini oshirishga xizmat qiladi. Transport loyihalarida
muvaffaqiyatli boshqaruv uchun metodologiyalarni to'g'ri tanlash, jamoani
professional tayyorlash va doimiy monitoring olib borish muhim ahamiyatga
ega.
Adabiyotlar ro'yxati:
1.
Project Management Institute. (2017). A Guide to the Project Management
Body of Knowledge (PMBOK Guide). 6th Edition. Project Management Institute.
2.
Kerzner, H. (2020). Project Management: A Systems Approach to Planning,
Scheduling, and Controlling. 12th Edition. John Wiley & Sons.
3.
Turner, R. (2014). Handbook of Project-based Management: Leading
Strategic Change in Organizations. 4th Edition. McGraw-Hill Education.
4.
Schwaber, K., & Sutherland, J. (2020). The Scrum Guide. The Definitive
Guide to Scrum: The Rules of the Game. Scrum.org.
5.
Royce, W. W. (1970). Managing the development of large software
systems. Proceedings of IEEE WESCON, 26(8), 328-338.
6.
Beck, K., et al. (2001). Manifesto for Agile Software Development. Agile
Alliance.
7.
Highsmith, J. (2009). Agile Project Management: Creating Innovative
Products. 2nd Edition. Addison-Wesley Professional.
8.
Asian Development Bank. (2019). Project Management Guidelines. Asian
Development Bank Publications.
9.
World Bank Group. (2018). Public-Private Partnerships in Transport:
Trends and Theory. World Bank Publications.
