SOLUTION OF SOCIAL PROBLEMS IN
MANAGEMENT AND ECONOMY
International scientific-online conference
47
YOʻL-TRANSPORT HODISALARINI OLDINI OLISHNING HUQUQIY
ASOSLARI VA ULARNI TAKOMILLASHTIRISH YOʻLLARI
Raxmatov Anvar Aminovich
Samarqand tuman IIB boshligʻi podpolkovnik
https://doi.org/10.5281/zenodo.14854600
Yoʻl-transport hodisalari dunyo boʻylab millionlab odamlarning hayotiga
taʼsir koʻrsatadigan jiddiy muammo hisoblanadi. Har yili millionlab odamlar yoʻl-
transport hodisalari natijasida halok boʻladi yoki jarohatlanadi. Bu muammo
nafaqat shaxsiy, balki ijtimoiy va iqtisodiy zararlarga ham olib keladi. Shu
sababli, yoʻl-transport hodisalarini oldini olishning huquqiy asoslari va ularni
takomillashtirish yoʻllarini oʻrganish dolzarbligicha qolmoqda.
Oʻzbekistonda yoʻl-transport hodisalari (YTH) boʻyicha soʻnggi yillardagi
statistik maʼlumotlar quyidagicha:
2021-yil: Mamlakatda jami 10 001 ta YTH sodir boʻlib, ular oqibatida 2 426
kishi halok boʻlgan va 9 230 kishi jarohat olgan .
2022-yil: Poytaxt Toshkent shahrida 1 200 ta YTH qayd etilgan. Ushbu
hodisalarda 136 kishi vafot etgan va 1 463 kishi tan jarohati olgan .
2023-yil: Yanvar-noyabr oylarida respublika boʻylab 8 693 ta YTH sodir
boʻlib, natijada 2 080 kishi halok boʻlgan va 8 055 kishi jarohatlangan .
2024-yil: Yanvar-may oylarida 359 nafar oʻquvchi ishtirokida YTH sodir
boʻlib, 65 nafar oʻquvchi halok boʻlgan va 294 nafari turli darajada tan jarohati
olgan .
Ushbu raqamlar yoʻl harakati xavfsizligini taʼminlash va YTHlarning oldini
olish boʻyicha chora-tadbirlarni kuchaytirish zarurligini koʻrsatadi.
1. Yoʻl-transport hodisalarining sabablari va oqibatlari
Yoʻl-transport hodisalarining asosiy sabablari orasida haydovchilar
notoʻgʻri harakat qilishi, texnik nosozliklar, yoʻl sharoitlarining yomonligi va
piyodalar ehtiyotsizligi kiradi. Bu hodisalar natijasida nafaqat inson hayoti va
sogʻligʻi, balki mamlakatlar iqtisodiyoti ham katta zarar koʻradi.
2. Yoʻl-transport hodisalarini oldini olishning huquqiy asoslari
Yoʻl-transport hodisalarini oldini olishning huquqiy asoslari quyidagilardan
iborat:
1.Qonunlar va qoidalar:
oHar bir davlatda yoʻl harakati qonunlari mavjud boʻlib, ular haydovchilar,
piyodalar va yoʻl infratuzilmasidan foydalanuvchilarning huquq va
majburiyatlarini belgilaydi. Masalan, tezlik chegaralari, ichimlik spirtli
ichimliklar bilan haydash taqiqlari, yoʻl belgilari va qoidalariga rioya qilish.
SOLUTION OF SOCIAL PROBLEMS IN
MANAGEMENT AND ECONOMY
International scientific-online conference
48
oXalqaro miqyosda ham yoʻl xavfsizligi boʻyicha qonunlar va kelishuvlar
mavjud, masalan, Vena konvensiyasi (1968) yoʻl harakati qoidalarini tartibga
soladi.
2.Javobgarlik va jazolar
:
oQoidabuzarliklar uchun jazolarni nazarda tutadi, masalan, jarimalar,
haydovchilik guvohnomasini olib qoʻyish yoki jinoiy javobgarlik.
oYoʻl-transport hodisasi sodir boʻlganda, uning sababchilarini aniqlash va
ularni javobgarlikka tortish huquqiy tartiblari mavjud.
3.Sugʻurta:
oKoʻpgina davlatlarda transport vositalarini sugʻurtalash majburiy
hisoblanadi. Bu jabrlangan shaxslarga moddiy yordam koʻrsatish va zararni
qoplash imkonini beradi.
4.Yoʻl xavfsizligi boʻyicha davlat siyosati:
oDavlatlar yoʻl xavfsizligini taʼminlash uchun maxsus dasturlar va
strategiyalarni ishlab chiqadi. Masalan, “Vision Zero” kabi dasturlar yoʻl-
transport hodisalarini nolga yetkazishni maqsad qilgan.
3. Yoʻl-transport hodisalarini oldini olishni takomillashtirish yoʻllari
Yoʻl-transport hodisalarini oldini olishni takomillashtirish uchun quyidagi
yoʻllarni koʻrish mumkin:
1.Qonunlarni yangilash va qatʼiylashtirish:
oYoʻl harakati qonunlarini zamonaviy talablar va xavflarga moslashtirish.
oJazolar va nazoratni kuchaytirish orqali qoidabuzarliklarni kamaytirish.
2.Texnologiyalarni joriy etish:
oAvtomatlashtirilgan tizimlar (masalan, tezlikni nazorat qilish kameralari,
avtomatik tormoz tizimlari) orqali xavfsizlikni oshirish.
oSunʼiy intellekt va maʼlumotlar tahlilidan foydalanish hodisalarni oldini
olish va xavflarni aniqlash uchun.
3.Yoʻl infratuzilmasini yaxshilash:
oXavfli joylarni rekonstruksiya qilish, yangi yoʻl belgilari va chiroqlarni
oʻrnatish.
oPiyodalar va velosipedchilar uchun alohida yoʻlaklar yaratish.
4.Haydovchilar va piyodalar uchun tarbiya va targʻibot:
oHaydovchilik mahoratini oshirish boʻyicha kurslar va treninglar tashkil
etish.
oPiyodalar va haydovchilarni xavfsizlik qoidalari haqida oshkoralik
kampaniyalari oʻtkazish.
5.Statistika va monitoring:
SOLUTION OF SOCIAL PROBLEMS IN
MANAGEMENT AND ECONOMY
International scientific-online conference
49
oYoʻl-transport hodisalari statistikasini muntazam ravishda yigʻish va tahlil
qilish.
oXavfli joylarni aniqlash va ularni bartaraf etish uchun monitoring
tizimlarini joriy etish.
6.Xalqaro hamkorlik:
oBoshqa davlatlar bilan tajriba almashish va yaxshi amaliyotlarni qoʻllash.
oXalqaro tashkilotlar (masalan, BMT, Xalqaro avtomobil federatsiyasi) bilan
hamkorlik qilish.
Xulosa
Yoʻl-transport hodisalarini oldini olish uchun huquqiy asoslar va amaliy
choralar muhimdir. Qonunlar, texnologiyalar, infratuzilma va tarbiya sohalarida
qoʻshma saʼy-harakatlar orqali yoʻl xavfsizligini sezilarli darajada oshirish
mumkin. Bu nafaqat hayotni saqlab qolish, balki iqtisodiy va ijtimoiy foyda
keltiradi.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.
https://yuz.uz/uz/news/oqibatlar-bilan-emas-sabablar-bilan-kurashish-
lozim?
2.
https://daryo.uz/2022/02/17/ozbekistonda-2021-yilda-yuz-bergan-yol-
transport-hodisalari-oqibatida-necha-kishi-halok-bolgani-malum-qilindi?
3.
https://kun.uz/71901756?
4.
https://kun.uz/news/2024/06/25/2024-yilning-5-oyi-davomida-yol-
transport-hodisasi-oqibatida-65-nafar-oquvchi-halok-boldi-senat?
