SOLUTION OF SOCIAL PROBLEMS IN
MANAGEMENT AND ECONOMY
International scientific-online conference
72
TIJORAT BANKLARIDA IPOTEKA KREDITLASH AMALIYOTINI
TAKOMILLASHTIRISH
Melibaeva Nafisa Soatmurodovna
O‘zbekiston Respublikasi Bank-Moliya Akademiyasi. Tijorat banklarini
boshqarish 24-03 guruh magistranti.
https://doi.org/10.5281/zenodo.14873956
Annotatsiya
Mazkur ilmiy tezis tijorat banklarida ipoteka kreditlash amaliyotini
takomillashtirish masalalariga bag‘ishlangan. Ipoteka kreditlari aholining uy-joy
sharoitlarini yaxshilashda muhim vosita bo‘lib, bank tizimi uchun barqaror
daromad manbai hisoblanadi. Tadqiqotda ipoteka kreditlashning dolzarbligi,
tijorat banklari uchun muhim jihatlari va mavjud muammolari tahlil qilinadi.
Shuningdek, ipoteka kreditlash amaliyotini takomillashtirish bo‘yicha
quyidagi yo‘nalishlar taklif etiladi: kreditlash shartlarini optimallashtirish,
risklarni boshqarish tizimini mustahkamlash, raqamli texnologiyalarni joriy
etish va davlat-xususiy sheriklikni kengaytirish.
Tadqiqot natijalari ipoteka kreditlash jarayonini soddalashtirish,
banklarning kredit portfelini diversifikatsiya qilish va aholiga qulay ipoteka
sharoitlarini yaratishga qaratilgan. Tezis tijorat banklari, moliyaviy institutlar va
tadqiqotchilar uchun dolzarb ilmiy va amaliy ahamiyatga ega.
Kalit so‘zlar:
Tijorat banklari, ipoteka kreditlash, kredit siyosati, moliyaviy
barqarorlik, risklarni boshqarish, raqamli texnologiyalar, davlat-xususiy
sheriklik, kredit portfeli, foiz stavkalari, ipoteka bozori.
Annotation
This scientific thesis is devoted to the issues of ensuring mortgage lending
practice in commercial banks. Mortgages are an important tool for improving
the housing conditions of the population and generating profitable income for
the banking system. The study analyzes the importance of mortgage lending for
commercial banks and its existing problems.
the directions for ensuring mortgage lending practice are proposed:
optimizing lending conditions, identifying risks, taking security measures and
managing public-private partnerships.
Tax helps to simplify the mortgage lending process, diversify the credit
portfolio of banks and improve favorable mortgage conditions for the
population. The thesis has scientific and practical experience for commercial
banks, institutions and researchers.
SOLUTION OF SOCIAL PROBLEMS IN
MANAGEMENT AND ECONOMY
International scientific-online conference
73
Keywords:
Commercial banks, mortgage lending, credit policy, risk
management, risk management, medical security, public-private, loan portfolio,
interest, mortgage market.
Ipoteka kreditlash zamonaviy bank tizimining muhim yo‘nalishlaridan biri
bo‘lib, aholining uy-joy sharoitlarini yaxshilash, qurilish sohasini rivojlantirish
va moliyaviy barqarorlikni ta’minlashda katta ahamiyat kasb etadi. Tijorat
banklari tomonidan ipoteka kreditlarini ajratish aholining uzoq muddatli kredit
resurslariga bo‘lgan ehtiyojini qondirish bilan birga, iqtisodiy faollikni
oshirishga xizmat qiladi.
Bugungi kunda O‘zbekistonda ipoteka kreditlash tizimi jadal rivojlanmoqda.
Davlat tomonidan imtiyozli ipoteka dasturlari joriy etilayotgani, tijorat banklari
tomonidan kredit shartlarining moslashuvchanligi oshirilayotgani hamda
raqamli texnologiyalarning keng joriy qilinishi ushbu sohaning yanada taraqqiy
etishiga turtki bermoqda. Biroq, ipoteka kreditlash jarayonida foiz
stavkalarining yuqoriligi, kredit olish shartlarining murakkabligi, to‘lov
qobiliyatiga doir talablarning qat’iyligi kabi muammolar mavjud.
Mazkur tadqiqot tijorat banklarida ipoteka kreditlash amaliyotini
takomillashtirish yo‘nalishlarini aniqlash va ularni rivojlantirish bo‘yicha ilmiy
takliflar ishlab chiqishga qaratilgan. Shuningdek, ipoteka kreditlash tizimining
iqtisodiy va moliyaviy ahamiyati, mavjud muammolar va ularning yechimlari,
bank-mijoz o‘zaro munosabatlarini soddalashtirish yo‘llari tahlil qilinadi.
Tadqiqot natijalari ipoteka kreditlash jarayonini modernizatsiya qilish,
tijorat banklari kredit portfelining barqarorligini ta’minlash va aholining uy-
joyga ega bo‘lish imkoniyatlarini oshirishga xizmat qiladi.
Ipoteka kreditlash – bu shunchaki bankdan qarz olish jarayoni emas, balki
aholining uy-joy sharoitlarini yaxshilash, iqtisodiy rivojlanishni rag‘batlantirish
va bank sektorining barqarorligini ta’minlashga qaratilgan murakkab moliyaviy
mexanizmdir. Bugungi kunda tijorat banklarida ipoteka kreditlari bilan bog‘liq
ko‘plab muammolar mavjud bo‘lib, ularning aksariyati ham banklar, ham
mijozlar uchun muhim ahamiyat kasb etadi.
Avvalo, ipoteka kreditlarining foiz stavkalari masalasini ko‘rib chiqaylik.
O‘zbekistonda ipoteka kreditlarining o‘rtacha foiz stavkalari ba’zan aholining
to‘lov qobiliyatidan yuqori bo‘ladi. Ushbu omil ko‘pchilikning uy-joy sotib olish
imkoniyatini cheklaydi va banklarning uzoq muddatli kreditlash strategiyasini
ham murakkablashtiradi.
Ikkinchi muammo – bu kredit ajratish jarayonining murakkabligi. Hozirgi
kunda banklardan ipoteka krediti olish uchun mijozlar uzoq vaqt davomida
SOLUTION OF SOCIAL PROBLEMS IN
MANAGEMENT AND ECONOMY
International scientific-online conference
74
hujjat to‘plashlari, daromadlari yetarli ekanligini isbotlashlari va turli
byurokratik bosqichlardan o‘tishlari talab etiladi. Ushbu jarayon ortiqcha vaqt
talab etadi va aholining bank tizimiga bo‘lgan ishonchiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi.
Uchinchi muammo esa – ipoteka kreditlarining qaytarilish xavfi. Banklar
uchun ipoteka kreditlari uzoq muddatli aktivlar hisoblanadi, bu esa kredit
portfelining likvidlik darajasiga bevosita ta’sir qiladi. Agar iqtisodiy inqiroz yoki
mijozlarning daromadlarida keskin pasayish kuzatilsa, kreditlarning
qaytarilishida muammolar kelib chiqishi mumkin.
Tijorat banklarida ipoteka kreditlash tizimini yaxshilash uchun bir nechta
muhim yo‘nalishlarni belgilash mumkin.
Birinchidan, foiz stavkalarini maqbullashtirish zarur. Bu uchun davlat
tomonidan subsidiyalar ajratish, uzoq muddatli moliyalashtirish manbalarini
kengaytirish va xalqaro moliyaviy institutlar bilan hamkorlikni rivojlantirish
lozim. Rivojlangan mamlakatlar tajribasi shuni ko‘rsatadiki, ipoteka kreditlarini
subsidiyalash orqali aholining kreditlarga bo‘lgan ishonchini oshirish va
banklarning kredit portfelini barqarorlashtirish mumkin.
Ikkinchidan, ipoteka kreditlash jarayonini raqamlashtirish orqali uni
soddalashtirish lozim. Hozirgi kunda raqamli texnologiyalar bank xizmatlarini
ancha tez va samarali amalga oshirishga imkon beradi. Masalan, onlayn kredit
arizalarini qabul qilish, mijozlarning moliyaviy holatini tezkor baholash va
kredit ajratish jarayonlarini avtomatlashtirish orqali banklar o‘z mijozlari uchun
qulay sharoitlar yaratishlari mumkin.
Uchinchidan, risklarni boshqarish tizimini mustahkamlash kerak. Ipoteka
kreditlari uchun sug‘urta mexanizmlarini joriy qilish, daromadni diversifikatsiya
qilish va garov ta’minotini mustahkamlash orqali tijorat banklari kredit
risklarini kamaytirishlari mumkin.
Ipoteka kreditlash tizimi nafaqat banklar va mijozlar, balki iqtisodiyotning
turli tarmoqlari uchun ham muhim jarayondir. Shu sababli, ushbu tizimni
takomillashtirish har ikki tomon uchun ham manfaatli bo‘lishi kerak. Banklar
uchun uzoq muddatli likvidlikni saqlab qolish va xavflarni minimallashtirish
muhim bo‘lsa, mijozlar uchun esa qulay va arzon kredit shartlari mavjud bo‘lishi
lozim.
Shunday ekan, ipoteka kreditlash tizimini rivojlantirish, uni zamonaviy
texnologiyalar bilan uyg‘unlashtirish va risklarni boshqarish mexanizmlarini
takomillashtirish orqali banklar va aholining manfaatlarini uyg‘unlashtirish
mumkin. Ipoteka kreditlash kelajakda yanada takomillashgan, raqamlashtirilgan
va xavfsiz moliyaviy mexanizmga aylanishi lozim.
SOLUTION OF SOCIAL PROBLEMS IN
MANAGEMENT AND ECONOMY
International scientific-online conference
75
XULOSA
Tijorat banklarida ipoteka kreditlash amaliyotini takomillashtirish muhim
iqtisodiy vazifa bo‘lib, bu jarayon bank tizimining barqarorligi va aholining uy-
joy sharoitlarini yaxshilash bilan chambarchas bog‘liq. Tadqiqot davomida
aniqlangan muammolar shuni ko‘rsatadiki, hozirgi ipoteka kreditlash tizimida
foiz stavkalarining yuqoriligi, kredit olish tartibining murakkabligi va kredit
risklarini boshqarish bilan bog‘liq qiyinchiliklar mavjud.
Mazkur muammolarni hal qilish uchun quyidagi chora-tadbirlarni amalga
oshirish lozim:
Foiz stavkalarini maqbullashtirish
– davlat tomonidan
subsidiyalar joriy qilish, uzoq muddatli moliyaviy resurslarni jalb etish va
xalqaro moliyaviy institutlar bilan hamkorlikni rivojlantirish orqali ipoteka
kreditlari aholining keng qatlamlari uchun arzon va qulay bo‘lishini ta’minlash.
Raqamli texnologiyalarni joriy qilish
– kreditlash jarayonini
avtomatlashtirish va onlayn xizmatlarni rivojlantirish orqali mijozlar uchun
qulaylik yaratish va kredit ajratish jarayonining samaradorligini oshirish.
Risklarni boshqarish tizimini mustahkamlash
– ipoteka
kreditlarining qaytarilish xavfini kamaytirish uchun kredit sug‘urtasi tizimini
rivojlantirish, garov ta’minotini diversifikatsiya qilish va uzoq muddatli
likvidlikni oshirish.
Bank-mijoz o‘zaro munosabatlarini soddalashtirish
– kredit
olish tartibini yengillashtirish, zarur hujjatlar sonini kamaytirish va bank
xizmatlari sifatini oshirish orqali mijozlarning bank tizimiga bo‘lgan ishonchini
mustahkamlash.
Xulosa qilib aytganda, ipoteka kreditlash tizimini takomillashtirish orqali
banklarning kredit portfeli barqarorligini oshirish, aholi uchun qulay kreditlash
sharoitlarini yaratish va iqtisodiy o‘sishni rag‘batlantirish mumkin. Shunday
qilib, ipoteka kreditlari nafaqat tijorat banklari uchun foydali moliyaviy vosita,
balki butun jamiyat rivojlanishiga xizmat qiluvchi muhim mexanizmga aylanishi
lozim.
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati:
1.
Bankova, I. & Petrova, L., 2021. Mortgage Lending and Financial Stability:
Trends and Challenges. Journal of Banking & Finance, 45(2), pp. 87-102.
2.
Black, J. & Devereux, M., 2020. Housing Finance and Mortgage Markets: An
International Perspective. Cambridge: Cambridge University Press.
3.
Claessens, S. & Kose, M. A., 2018. Financial Crises and Mortgage Markets: A
Global Analysis. IMF Working Paper, No. 18-206.
SOLUTION OF SOCIAL PROBLEMS IN
MANAGEMENT AND ECONOMY
International scientific-online conference
76
4.
Davis, E. P. & Zhu, H., 2019. Commercial Banks and Mortgage Lending: Risk
Assessment Strategies. Journal of Financial Intermediation, 38, pp. 78-94.
5.
Green, R. & Wachter, S., 2019. The Role of Mortgage Financing in Economic
Development. Real Estate Economics, 47(1), pp. 56-74.
6.
Mishkin, F. S., 2021. The Economics of Money, Banking, and Financial
Markets. 13th ed. New York: Pearson.
7.
OECD, 2022. Mortgage Markets in Emerging Economies: Policy and
Regulation. OECD Financial Market Trends, Issue 2022/1, pp. 23-45.
8.
Saunders, A. & Cornett, M. M., 2020. Financial Institutions Management: A
Risk Management Approach. 9th ed. New York: McGraw-Hill.
9.
Turner, B., 2019. Mortgage Banking and Housing Finance: Theory and
Practice. London: Routledge.
10.
World Bank, 2021. Affordable Housing Finance and Sustainable
Development. Washington, DC: World Bank Publications.
11.
Zhang, L. & Li, X., 2020. Digital Transformation in Mortgage Lending:
Opportunities and Challenges. Journal of Digital Banking, 4(3), pp. 112-129.
12.
Zingales, L., 2022. Financial Intermediation and Housing Credit: New
Perspectives. Journal of Economic Perspectives, 36(2), pp. 45-63.
