Жамият
ва
инновациялар
–
Общество
и
инновации
–
Society and innovations
Journal home page:
https://inscience.uz/index.php/socinov/index
Aspects of hygienic education in self-development and
creative realization of children and adolescents
Mayram AZIMOVA
1
, Adaxam AZIMOV
2
, Azizjon MELIKUZIEV
3
Ferghana Medical Institute of Public Health
Fergana State University
ARTICLE INFO
ABSTRACT
Article history:
Received August 2022
Received in revised form
20 August 2022
Accepted 25 September 2022
Available online
25 October 2022
The need to maintain the health of students is an urgent
problem of our time. One of actual practical tasks of school is to
create a comfortable, environmentally friendly, psychologically
healthy educational environment for students through the
introduction of scientifically effective technologies that promote
adaptation and create pedagogical conditions for self-
development and creative realization of children and
adolescents. The basis of our work is hygienic education of
schoolchildren, which includes comprehensive educational and
educational activities aimed at formation of conscious and
responsible human behavior in order to improve, preserve and
restore health, formation of hygienic culture of students. This
definition implies the need to give an idea of sanitary and
hygienic culture of students as an integral part of general
culture, a set of social norms and values related to protection,
strengthening and restoration of health.
2181-
1415/©
2022 in Science LLC.
https://doi.org/10.47689/2181-1415-vol3-iss9/S-pp1
This is an open access article under the Attribution 4.0 International
(CC BY 4.0) license (https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/deed.ru)
Keywords:
health,
children and adolescents,
hygienic education,
school doctor,
sanitary and educational
work
Bolalar va
o‘
smirlarning
o‘
zini-
o‘
zi rivojlantirish va ijodiy
amalga oshirishdagi gigienik ta
’
limning jihatlari
ANNOTATSIYA
Kalit s
o‘
zlar:
so
g‘
liqni saqlash,
bolalar va
o‘
smirlar,
gigiena ta
’
limi,
maktab shifokori,
sanitariya-ma
’
rifiy ishlar.
O‘
quvchilarning so
g‘
li
g‘
ini saqlash zarurati bizning
davrimizning dolzarb muammosidir. Maktabning dolzarb
amaliy vazifalaridan biri
–
bolalar va
o‘
smirlarning
o‘
z-
o‘
zini
rivojlantirish va ijodiy amalga oshirish uchun pedagogik
sharoitlarni moslashtirish va yaratishga hissa q
o‘
shadigan
1
Senior lecturer, Ferghana Medical Institute of Public Health. Fergana, Uzbekistan. E-mail: mayram.azimova@mail.ru
2
Senior lecturer, Fergana State University. Fergana, Uzbekistan. E-mail: adaham.azimov@mail.ru.
3
Teacher, Fergana State University. Fergana, Uzbekistan. E-mail: azizjon.melikuziyev@mail.ru.
Жамият
ва
инновациялар
–
Общество
и
инновации
–
Society and innovations
Special Issue
–
09 (2022) / ISSN 2181-1415
171
ilmiy-samarali texnologiyalarni joriy etish orqali talabalar
uchun qulay, ekologik toza, psixologik jihatdan so
g‘
lom ta
’
lim
muhitini yaratishdir. Bizning ishimizning asosi maktab
o‘
quvchilarining gigienik tarbiyasi, shu jumladan, so
g‘
li
g‘
ini
yaxshilash, saqlash va tiklash,
o‘
quvchilarning gigienik madaniyatini
shakllantirish uchun insonning ongli va mas
’
uliyatli xatti-
harakatlarini shakllantirishga qaratilgan keng qamrovli
o‘
quv va
tarbiyaviy faoliyatdir. Ushbu ta
’
rifdan umumiy madaniyatning
ajralmas qismi sifatida
o‘
quvchilarning sanitariya-gigiyena
madaniyati, so
g‘
liqni saqlash, mustahkamlash va tiklash bilan
bo
g‘
liq ijtimoiy me
’
yorlar va qadriyatlar t
o‘
plami haqida tushuncha
berish zarurati kelib chiqadi.
Аспекты гигиенического воспитания в саморазвитии и
творческой реализации детей и подростков
АННОТАЦИЯ
Ключевые слова:
здоровье,
дети и подростки,
гигиеническое
воспитание,
школьный врач,
санитарно
-
просветительная работа
.
Необходимость
поддержания
здоровья
учащихся
является актуальной проблемой современности. Одной из
актуальных практических задач школы является создание
комфортной, экологичной, психологически здоровой
образовательной среды для учащихся путем внедрения
научно
-
эффективных
технологий,
способствующих
адаптации и созданию педагогических условий для
саморазвития и творческой реализации детей и
подростков.
Основой
нашей
работы
является
гигиеническое воспитание школьников, включающее себя
комплексную обучающую и воспитательную деятельность,
направленную на формирование сознательного и
ответственного поведения человека в целях улучшения,
сохранения и восстановления здоровья, формирование
гигиенической
культуры
учащихся.
Из
данного
определения вытекает необходимость дать понятие о
санитарно
-
гигиенической
культуре
учащихся,
как
составной
части
общей
культуры,
совокупности
социальных норм и ценностей, связанных с охраной,
укреплением и восстановлением здоровья.
Yangi tabiiy va ishlab chiqarish sharoitida odam k
o‘
pincha evolyutsion jihatdan
tayyor b
o‘
lmagan juda
g‘
ayrioddiy va ba
’
zan haddan tashqari o
g‘
ir atrof-muhit
omillarining ta
’
sirini boshdan kechiradi. Va, aniqro
g‘
i, so
g‘
lom turmush tarzi orqali inson
o
‘
z hayotiyligini sezilarli darajada oshirishi mumkin.
Har qanday davlat siyosatidagi yakuniy natija
–
bu millat salomatligi hisoblanadi.
Bolalar va
o‘
smirlarning so
g‘
li
g‘
i mamlakat salohiyatini (iqtisodiy, intellektual, madaniy)
belgilaydigan eng muhim k
o‘
rsatkichlardan, shuningdek, milliy xavfsizlikxususiyatlaridan
biridir. Bugungi kunda ta
’
lim oldida turgan eng muhim ijtimoiy vazifalar qatoriga
o‘
quvchilarning salomatligi, jismoniy tarbiyasi va rivojlanishiga
g‘
amx
o‘
rlik qilish kiradi.
Жамият
ва
инновациялар
–
Общество
и
инновации
–
Society and innovations
Special Issue
–
09 (2022) / ISSN 2181-1415
172
Maktab yoshidagi bolalardamuhim vaqt b
o‘
lgan ijtimoiy muhit k
o‘
pincha ular uchun
psixologik qiyinchiliklarni keltirib chiqaradi. Zamonaviy
o‘
quv jarayonining
o‘
ziga xos
xususiyati maktab kunining davomiyligi va uy vazifalarining k
o‘
pligi, shuningdek, faoliyatning
tuzilishi, ma
’
lumot taqdim etishning miqdori, sur
’
ati va usullari, talabaning boshlan
g‘
ich
funktsional holati va moslashuvchanligi, hissiy fon tabiati va boshqa omillar bilan bo
g‘
liq.
O‘
quvchi
o‘
quv jarayoni talablari bilan unga q
o‘
yilgan bosimga moslashishi kerak.
Maktabning dolzarb amaliy vazifalaridan biri bolalar va
o‘
smirlarning
o‘
z-
o‘
zini
rivojlantirish va ijodiy amalga oshirish uchun pedagogik sharoitlarni moslashtirish va
yaratishga yordam beradigan ilmiy-samarali texnologiyalarni joriy etish orqali
o‘
quvchilar uchun qulay, ekologik toza, psixologik jihatdan so
g‘
lom ta
’
lim muhitini
yaratishdir.
So
g‘
liqni saqlash holatini
o‘
rganish bolalar va
o‘
smirlarga xizmat k
o‘
rsatadigan
shifokor ishining eng muhim b
o‘
limlaridan biridir. Ushbu ishning ahamiyati, birinchi
navbatda, bolalik davrida insonning jismoniy va ruhiy salomatligi, uning atrof-muhitning
salbiy omillari va ijtimoiy yashash sharoitlari ta
’
siriga chidamliligi shakllanadi.
Maktab shifokori (uyushgan bolalar guruhlarining shifokori) bolalarning so
g‘
li
g‘
i
va qulay jismoniy rivojlanishini ta
’
minlashga qaratilgan k
o‘
p qirrali ishlarni bajarishi
shart. Maktab shifokori ishining asosiy b
o‘
limlari:
➢
Davolash va profilaktika ishlari: bolalarning jismoniy rivojlanishini nazorat
qilish, ularning yillik tibbiy k
o‘
rigi, natijalarni bolaning individual rivojlanish xaritasiga
kiritish, birinchi tibbiy yordam k
o‘
rsatish, degelmintizatsiya qilish, tish va o
g‘
iz
b
o‘
shli
g‘
ini tekshirishni tashkil etish va ularni qayta tashkil etish, 2-5 so
g‘
liqni saqlash
guruhlari bolalari bilan so
g‘
lomlashtirish ishlari.
➢
Epidemiyaga qarshi ish: davomatni nazorat qilish (bolalarning sinfda y
o‘
qligi
sabablari), rejalashtirilgan va favqulodda emlashlar, dezinfeksiya, dezinseksiya,
deratizatsiyani nazorat qilish.
Sanitariya-gigiyena ishlari, shu jumladan:
–
maktablarni rejalashtirish, qurish, jihozlashning t
o‘g‘
riligini nazorat qilish
(sanitariya-epidemiologiya osoyishtaligi va jamoat salomatligi xizmati bilan birgalikda);
–
maktabning tarkibiy b
o‘
linmalarining oqilona joylashishini nazorat qilish;
–
sinf jihozlari va maktabning boshqa binolarini nazorat qilish (san-teh uskunalari,
mebellar, shamollatish va boshqalar);
–
sinflarning t
o‘g‘
ri shakllanishini nazorat qilish (talabalar soni b
o‘
yicha);
–
jismoniy tarbiya darslarini tashkil etish va
o‘
tkazishni nazorat qilish;
–
maktab
o‘
quvchilarining t
o‘g‘
ri joylashishi va t
o‘g‘
ri
o‘
tirishini nazorat qilish;
–
ta
’
limning gigienik sharoitlarini nazorat qilish-yoritish, mikroiqlim, binolarning
tozaligi, sanitariya jihozlarining yaroqliligi, binolar va maktab hududining sanitariya holati;
–
maktab darslarining jadvalini tuzishda gigiena talablarining bajarilishini nazorat qilish;
–
maktabda ovqatlanishni tashkil etish va sifatini nazorat qilish.
➢
Sanitariya-ma
’
rifiy ishlari.
➢
Bitiruvchilarning kelajakdagi kasbining so
g‘
li
g‘
iga muvofiqligi b
o‘
yicha
professional maslahat.
Maktabda sanitariya-ma
’
rifiy ishlar uch y
o‘
nalishda olib borilishi kerak:
➢
O‘
quvchilarning gigienik tarbiyasi;
➢
O‘
qituvchilarning sanitariya ta
’
limi;
➢
Ota-onalar uchun so
g‘
liqni saqlash ta
’
limi.
Жамият
ва
инновациялар
–
Общество
и
инновации
–
Society and innovations
Special Issue
–
09 (2022) / ISSN 2181-1415
173
O‘
quvchilarni gigienik tarbiyalashning asosiy shakllari: gigiena darslari, suhbatlar,
video va filmlarni namoyish qilish, "so
g‘
liqni saqlash reydlari", namoyish darslari, bosma
mahsulotlardan foydalanish, sanbulletenlar va boshqalar.
O‘
quvchilarni gigienik tarbiyalashning asosiy printsiplari quyidagilardan iborat:
1. Maktab
o‘
quvchilari uchun ma
’
lumotlarning mavjudligi. Shuni ta
’
kidlash kerakki,
bolalarga taqdim etiladigan har qanday, hatto eng murakkab tibbiy ma
’
lumotlar ham ular
uchun tushunarli b
o‘
lishi kerak, ular uchun mavjud b
o‘
lgan tilda bayon etilgan. Tibbiyot
xodimlari uchun m
o‘
ljallangan tibbiy atamalardan qochish kerak.
2. So
g‘
liqni saqlash ta
’
limi mavzusini tanlashda bolalarning yoshini hisobga olish.
Har bir yosh guruhi uchun muayyan masalalar b
o‘
yicha gigienik ta
’
limni
o‘
tkazish tavsiya
etiladi. Shunday qilib, agar boshlan
g‘
ich maktab yoshidagi bolalar uchun shaxsiy gigiena,
kundalik tartib, chiniqtirish, jismoniy tarbiya, ish joyining ratsionalligi, ovqatlanish, toza
havoda b
o‘
lish, televizion dasturlarni tomosha qilishni cheklash, komputerdan
foydalanish, shu jumladan Internet, keyin
o‘
rta maktab yoshidagi bolalar va
o‘
smirlar
uchun dolzarb b
o‘
lishi mumkin va balo
g‘
atga etishish masalalari, chekish xavfi haqidagi
savollar va boshqalar yomon odatlar va
o‘
rta maktabda so
g‘
liqni saqlash b
o‘
yicha ta
’
lim
masalalariga OITSning oldini olish, jinsiy tarbiyaga oid masalalar kiritilishi mumkin.
3. Axborotning k
o‘
rinishi. Shuni esda tutish kerakki, bolalar va
o‘
smirlar maxsus
kontingentdir, ular uchun eng esda qolarli narsa hazil, k
o‘
ngil ochish elementlari bilan
rang
–
barang, vizual, jozibali ma
’
lumotlar b
o‘
lib, sevimli multfilm qahramonlari va kino
qahramonlari orbitaga jalb qilinadi.
4. Axborotning yetarliligi. Gigienik ta
’
limning har qanday shakli bilan ma
’
lumot
yetarli b
o‘
lishi kerak, bu bolalar va
o‘
smirlarda ushbu ta
’
lim y
o‘
naltirilgan bilimlarni
shakllantirishga qaratiladi. Gigienik ta
’
limning deklarativligi, uning shiori shaklidan
foydalanish kerakli effektlarni bermaydi, shuning uchun shifokor bolalarga k
o‘
rib
chiqilayotgan masalalar t
o‘g‘
risida t
o‘
liq tasavvurga ega b
o‘
lishga imkon beradigan
mavzu b
o‘
yicha materialni diqqat bilan tanlashi kerak.
Gigienik ta
’
limning eng k
o‘
p ishlatiladigan usullaridan biri bu sanbulletenlar. Ular
bolalarga turli mavzular b
o‘
yicha ma
’
lumot yetkazish va gigienik ta
’
limning yuqoridagi
barcha tamoyillariga rioya qilinishini ta
’
minlashga imkon beradi; sanbulletenlar uzoq
vaqt davomida ishlatilishi mumkin b
o‘
lgan va agar kerak b
o‘
lsa, boshqa mavzuga
o‘
zgartirilishi mumkin b
o‘
lgan ma
’
lumotlarga ishora qiladi.
Pedagogik va tibbiy adabiyotlarni tahlil qilish shuni k
o‘
rsatdiki, so
g‘
lomlashtirish
ta
’
limi b
o‘
yicha k
o‘
plab ishlar mavjud, ammo hozirgi kunga qadar boshlan
g‘
ich maktabda
gigienik ta
’
limni tashkil etishga ba
g‘
ishlangan keng qamrovli tadqiqotlar
o‘
tkazilmagan.
Yosh
o‘
quvchilarni gigienik tarbiyalash samaradorligini baholash, uning ijobiy gigienik
xulq-atvor k
o‘
nikmalarini shakllantirishga va bolalarda kasalliklarning oldini olishga
ta
’
siri masalasi deyarli
o‘
rganilmagan. Yosh
o‘
quvchilarni gigienik tarbiyalash
samaradorligini
baholash,
uning
ijobiy
gigienik
xulq-atvor
k
o‘
nikmalarini
shakllantirishga va bolalarda kasalliklarning oldini olishga ta
’
siri masalasi deyarli
o‘
rganilmagan.Shunday qilib, kasallikning barqaror
o‘
sishi, bir tomondan, boshlan
g‘
ich
sinf
o‘
quvchilarining so
g‘
li
g‘
iga sezilarli ta
’
sir k
o‘
rsatadigan gigienik ta
’
limning kompleks
dasturlarining yetarli darajada ishlab chiqilmaganligi, boshqa tomondan, boshlan
g‘
ich
maktabning
o‘
quv jarayonida gigienik ta
’
limni amalga oshirish shartlarini ishlab chiqish
muammosini aniqlashga imkon berdi.
Жамият
ва
инновациялар
–
Общество
и
инновации
–
Society and innovations
Special Issue
–
09 (2022) / ISSN 2181-1415
174
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI:
1.
Rumyantsev G.I. Gigiena. 2 nashr. M.: GEOTAR-MED, 2001.
2.
Баранов A.A. Окружающая среда и здоровье // Педиатрия. –
1994.
–
Н 5.3.
3.
Гундаров
И.A.,
Полесский
В.A.
Aктуалнийе
вопроси
практической
валеологии // Валеология: Диагностика, средства и практика обеспечения
здоровя. –
СПб., 1993.
4.
Шепелин
О.П. Экология человека и гигиена // Гигиена и санитария. –
1991.
–
Н. 11.
5.
Добротина
Н.A., Швец
И.М. Введение в экологию человека. –
Нижний
Новгород, 1994.
6.
Зайцев
Г.К., Зайцев
A.Г. Твое здоровье. Укрепление организма. СПб., 1998–
1999.
7.
Морозов
Н.Ф. Законы Природы и здоровье человека: (Мысли вслух). –
М.: Прометей, 1992.
8.
Шадилитов Ю.Ш. Здоровий образ
жизни: социально
-
гигиенические и
экологические проблемы. –
Т: Изд
-
во им. Ибн Сини, 1991.9.
Salomova F.I.
9.
Iskandarova Sh.T.,
Abdukadirova L.K.,
Sadullaeva X.A.,
Sharipova S.A,
Axmadaliyeva N.O., Xasanova
M.I. “Gigiyena. Tibbiy ekologiya”. Darslik. Toshkent
.
“O‘ZKITOBSAVDO”, 2020.
10.
Duschanov B.A., Iskandarova Sh.T. Umumiy gigiyena. Darslik.
–
Toshkent.
Kitob-jurnal. 2008-y.
11.
Dade W. Moeller. Environmental health. Third Edition Harvard University
Press Cambridge, Massachusetts London, England, 2011.
12.
Мельниченко
П.И., Aрхангелский
В.И., Козлова
Т.A. и др. «Гигиена с
основами экологии человека», Учебник. Москва. ГЕОТAР –
Медиа. 2010 г.
13.
Болшаков
A.М. «Общая гигиена»
Москва. ГЕОТAР
–
Медиа. 2009 г.
14.
Selected topics on hygiene and human ecology Edited by Emilia Kolarzyk, 2002.
15.
H.L.M. Lelieveld, M.A. Mostert and J. Holah. Hand book of hygiene control in the
food industry Edited. 2005.
