Жамият
ва
инновациялар
–
Общество
и
инновации
–
Society and innovations
Journal home page:
https://inscience.uz/index.php/socinov/index
Issues related to witness competence in criminal
proceedings
Azizkhon PULATOV
1
Supreme School Judges with the Supreme Judicial Council of the Republic of Uzbekistan
ARTICLE INFO
ABSTRACT
Article history:
Received May 2025
Received in revised form
15 June 2025
Accepted 25 June 2025
Available online
15 July 2025
This article analyzes issues related to witness competence in
criminal proceedings. Particular emphasis is placed on the
concept of witness competence, the involvement of individuals
with mental or physical disabilities as witnesses in criminal
cases, and matters pertaining to evidentiary activities. The article
examines both national and foreign legislation, as well as the
opinions of scholars on these subjects.
2181-
1415/©
2025 in Science LLC.
DOI:
https://doi.org/10.47689/2181-1415-vol6-iss6/S-pp291-294
This is an open access article under the Attribution 4.0 International
(CC BY 4.0) license (https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/deed.ru)
Keywords:
criminal case,
criminal procedure,
witness,
immunity,
mental and physical
disability,
obligation,
protection,
guarantee,
interest,
foreign experience,
rights and freedoms.
Жиноят процессида гувоҳнинг компетентлигига оид
масалалар
АННОТАЦИЯ
Калит сўзлар
:
жиноят иши,
жиноят процесси,
гувоҳ,
иммунитет,
руҳий ва жисмоний нуқсон,
мажбурият,
ҳимоя
,
кафолат,
манфаат,
хорижий тажриба,
ҳуқуқ
ва эркинликлар
.
Мазкур мақолада жиноят процессида гувоҳнинг
компетентлигига оид масалалар билан боғлиқ масалалар
таҳлил қилинган. Энг муҳими гувоҳнинг компетентлиги
тушунчаси, руҳий ёки жисмоний нуқсонга эга шахсларни
гувоҳ сифатида жиноят ишини юритишга жалб қилиш,
исбот
қилиш фаолиятига оид масалаларга урғу бериб
ўтилган. Ушбу мақолада миллий ва хорижий қонунчилик
билан бирга, олимларнинг фикрлари ҳам таҳлил қилинган
.
1
PhD, Associate Professor, Independent Researcher, Supreme School Judges with the Supreme Judicial Council of the
Republic of Uzbekistan.
Жамият
ва
инновациялар
–
Общество
и
инновации
–
Society and innovations
Special Issue
–
06 (2025) / ISSN 2181-1415
292
Вопросы компетентности свидетеля в уголовном
процессе
АННОТАЦИЯ
Ключевые слова:
уголовное дело,
уголовный процесс,
свидетель,
иммунитет,
психический и
физический недостаток,
обязанность,
защита,
гарантия,
интерес,
зарубежный опыт,
права и свободы
.
В данной статье анализируются вопросы, связанные с
компетентностью свидетеля в уголовном процессе. Особое
внимание уделяется понятию компетентности свидетеля,
привлечению лиц с психическими или физическими
недостатками в качестве свидетелей к уголовному
судопроизводству, а также вопросам, связанным с
доказательственной деятельностью. В статье наряду с
национальным
и
зарубежным
законодательством
проанализированы мнения ученых.
Энди ЖПКнинг 115
-
моддаси иккинчи қисми 3
-
бандида кўрсатилган
шахсларнинг гувоҳлик иммунитети масаласига келсак, руҳий ёки жисмоний
нуқсони сабабли иш учун аҳамиятли бўлган ҳолатни тўғри идрок этиш ва бу
ҳақда кўрсатув бера олиш лаёқатига эга бўлмаган шахсни гувоҳ сифатида
жиноят процесси доирасига жалб қилиш жиноят процессидаги исботлаш
фаолияти учун салбий хусусиятга эга бўлган муаммони келтириб чиқариши
мумкин. Назарда тутилаётган масала, гувоҳнинг компетентлиги тушунчаси
билан боғлиқ. Биринчидан, руҳий ёки жисмоний нуқсонга эга шахсларни гувоҳ
сифатида жиноят ишини юритишга жалб қилиш, исбот қилиш фаолиятини
сусайтиради. Негаки жиноят процесси иштирокчиларида, аввало ҳимоя
тарафида бундай гувоҳга бўлган ишончсизлик ортади. Шунингдек, суд ҳам
ҳукмда (қарорда, ажримда) ишонга эга бўлмаган гувоҳнинг кўрсатувларига
асосланиши маъқул иш эмас. Бу жиноят процессининг ҳақиқатни аниқлаш ва
исбот қилиш муносабатларини тартибга солувчи принцип ва нормаларгдоим
ҳам мос эмас.
Иккинчидан, ушбу масала руҳий ва жисмоний нуқсонларга эга
шахсларнинг ҳам умумий –
ҳуқуқий, ҳам процессуал –
ҳуқуқий лаёқати билан
боғлиқ. Ҳуқуқий лаёқатга эга эмаслик, шахснинг ҳуқуқий муносабатларда ўз
номидан ва ўз иҳтиёрига асосан иштирок этиш имконини чекласа, шахснинг
руҳий ҳамда жисмоний жиҳатдан процессуал ҳаракатларни амалга ошириш
имконинг чегараланганлиги унинг процессуал лаёқатини чеклайди.
Англо
-
америкача судлов ишларини юритиш шаклида, шунингдек
кўпчилик континентал Европа мамлакатлари жиноят ишларини юритишда
гувоҳнинг процессдаги иштирокчига қўйиладиган бирламчи талаб –
бу
гувоҳнинг компетентлиги, яъни гувоҳнинг иҳтидорлигидир. Бу борада нафақат
гувоҳнинг руҳий ёки жисмоний ҳолати, балки эслаб қолиш ва ўзидаги
маълумотларни тўғри етказиб бера олиш қобилиятлари ҳам муҳим ўринга эга.
Амалда ЖПК 66
-
моддасидаги гувоҳнинг мажбуриятлари мазмунидан,
яъни иш бўйича ўзига маълум ҳамма нарса ҳақида ҳаққоний сўзлаб бериши
зарурлиги тушунчасидан келиб чиқадиган бўлсак, гувоҳнинг компетентлиги
Жамият
ва
инновациялар
–
Общество
и
инновации
–
Society and innovations
Special Issue
–
06 (2025) / ISSN 2181-1415
293
масаласи жиноят ишларини юритиш учун ниҳоятда муҳим эканлигини
кўришимиз мумкин.
АҚШ жиноят
-
судлов ишларини юритишни тартибга солувчи қоидаларда
гувоҳнинг компитентлиги масаласи икки мазмунга эга. Биринчиси,
ишночлилик нуқтаи назаридан гувоҳ сифатида сўроқ қилиш мақсадга мувофиқ
бўлмаган шахслар, масалан буларга:
•
айбланувчи;
•
айбланувчининг турмуш ўртоғи;
•
судья (ўзи раислик қилган иш бўйича);
•
суд маслаҳатчиси (ўзи иштирок
этган иш бўйича)[1].
Мазкур шахслар гувоҳ сифатида жиноят ишини юритиш жараёнига жалб
қилинишлари мумкин, лекин уларнинг кўрсатувлари ишонга сазовор эмас[2].
Бундай нуқтаи назарнинг шаклланишига юқорида таъкидлаб ўтилган процесс
иштирокчиларининг
кўрсатув
бериш
чоғида
кўпроқ
ўзларининг
манфаатларини кўзлашлари сабаб бўлган.
Иккинчиси, гувоҳлик имтиёзига эга бўлган жиноят процеси
иштирокчилари. Бундай шахслар қаторига:
•
айбланувчи;
•
айбланувчининг турмуш ўртоғи
•
адвокат киритилган[3].
Бундай турдаги гувоҳлик
имтиёзининг мазмуни шундаки, у қайд этилган
иштирокчиларни кўрсатув бериш мажбуриятидан озод этади. Кўрсатиб ўтилган
шахслардан айбланувчи ва унинг турмуш ўртоғи ўзининг ва яқинларининг
манфаатларига қарши кўрсатув бериш мажбуриятидан озод этилганлиги
қоидаси туфайли гувоҳлик имтиёзига эгалар.
Адвокат эса, жиноят процессида ҳимоя тарафнинг муҳим иштирокчиси
сифатида ўзи амалга оширадиган муҳим вазифа –
айбланувчининг
манфаатларини ҳимоя қилиш вазифасини бажариш жараёнида айбланувчи
тақдим этган маълумотларни ошкор қилиш мажбуриятидан озод этилгандир.
Лекин адвокат ҳам ўз ихтиёри билан кўрсатув бериши мумкин, лекин унинг
кўрсатув бериш ҳуқуқи ўзи иштирок этаётган жиноят иши бўйича бўлиши
мумкин. Бундай ҳолатларда адвокат ўзининг ҳимоячи вазифасини амалга
оширишдан воз кечиши лозим[4].
Шундай қилиб, ривожланган мамлакатларнинг, Ҳамдўстликка аъзо
давлатларнинг ҳамда мамлакатимиз қонунчилигидаги гувоҳ сифатида кўрсатув
бериш мажбуриятидан озод этиш муносабатларини тартибга солувчи қонун
нормаларининг ҳолати турли чекинишлар, ўзига хос процессуал қоидалар ва
тартиблар асосида шундай кўринишга эга. Аммо уларни ягона бир ҳолатга
бирлаштирувчи асосий хосса –
бу гувоҳлик иммунитети жиноят процессуал
институти кўзлайдиган мақсад билан боғлиқ. Гувоҳлик иммунитети, жиноят
процессуал институт сифатида бажарадиган вазифаси –
бу айрим тоифадаги
процесс иштирокчиларининг ўз вазифаларини бажаришлари туфайли улар эга
бўладиган жиноят иши учун аҳамиятли бўлган маълумотларни ошкор қилиш
мажбуриятидан озод этиш кафолати тушунчаси билан боғлиқ. Гувоҳлик
иммунитетининг мавқе
-
мақоми ва унинг аҳамияти жиноят процессининг
тарафлар тенглиги, суд ишларини тортишув асосида юритиш, айбсизлик
Жамият
ва
инновациялар
–
Общество
и
инновации
–
Society and innovations
Special Issue
–
06 (2025) / ISSN 2181-1415
294
презумпцияси, шахс ҳуқуқ ва қонуний манфаатларини қўриқлаш ҳамда жиноят
процессининг муҳим ахлоқий ва маънавий асосларини ташкил
қилувчи
принциплари билан уйғундир. Гувоҳлик иммунитети улар асносида рўёбга
чиқиши, улар туфайли амалда бўлиши мумкин.
ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР РЎЙХАТИ
:
1.
Правило 605 Федеральных правил о доказательствах для судов и
магистратов США 1995г.
2.
Лоскутова Т. А. Свидетель и его показания в уголовном процессе Англии и
США: Автореф. дисс... канд. юрид. наук. Москва, Российский университет Дружбқ
народов, 2005. –С.15.
3.
Правило 606(a) Федеральных правил о доказательствах для судов и
магистратов США 1995г
4.
Правило 606(a) Федеральных правил о доказательствах для судов и
магистратов США 1995г
