SCIENCE AND INNOVATION IN THE
EDUCATION SYSTEM
International scientific-online conference
113
KO‘P YADROLI ARENLAR PIROLIZI. ANTRASEN VA ANTRAXINON
HOSILALARI.
L.R.Jo’rayeva
dotsent
Zoirov Suxrob Jamshid o’g’li
O’roqov Alisherbek Toshmurodovich
talaba
Buxoro davlat texnika universiteti
https://doi.org/10.5281/zenodo.15447936
Bugungi kunda ko‘p yadroli aromatik uglevodorodlar va ular asosida
olinadigan turli mahsulotlarga sanoatda keng qo‘llanilish hisobiga talab ortib
bormoqda. Antrasen, antraxinon va ularning hosilalaridan asosan bo‘yovchi
moddalar, fungitsidlar, akkaratsidlar kabi zaharli kimyo vositalari va h.k.
materiallar ishlab chiqariladi, shu bilan birga ular asosida turli polimer
materiallar ham olish imkoniyatlari ma’lum. Ko‘p yadroli arenlar asosida
olinadigan ionalmashinish smolalari turli selektivlikga egaligi bilan ajralib
turadi. Ion almashinish smolalari yani ionitlar Uglevodorodlar pirolizdan olingan
va qayta ishlangan mahsulot bo’lib bugungi kunda organik tabiatga ega bo‘lgan
chiqindilarni qayta ishlashning qulay usuli pirolizdir. Dunyo bo‘yicha millionlab
tonna organik tabiatli chiqindilar polegonlarda yig‘ilib yotadi va atrof-muhitga
katta zarar keltiradi. Piroliz jarayoni yordamida chiqindilarni qattiq, suyuq,
gazsimon birikmalarga aylantirish va foydalanish har tomonlama foydali
hisoblanadi. Ayrim tadqiqotchilarning izlanishlarida piroliz jarayoni asosida
yoqilg‘i olishning turli usullarini ishlab chiqarishga ta’sir qiluvchi muammolar va
to‘siqlarning qisqacha tavsiflari keltirilgan. Yana bir izlanuvchilar o‘z
maqolalarida keltirgan ma’lumotlarida polimer materiallar termik pirolizi
tadqiqot natijalari keltirilgan. Polimer materiallarini qayta ishlashda jarayonni
500-900°C haroratlarda olib borish maqsadga muvofiqligi ko‘rsatilgan. Olib
borilgan tajribalar natijalariga ko‘ra shunday sharoitda uglevodorodli polimer
mahsulotlar asosan gaz mahsulot tarkibi CH
4
va CO, N
2
, O
2
bo‘lishi, suyuq
mahsulot tarkibi yoqilg‘i moy mahsulotlari, qattiq mahsulot tarkibi asosan saja,
koks va mineral qo‘shimchalardan iborat.
Odatda maqsadga qarab piroliz jarayoni havo ishtirokida yoki havosiz
muhitda olib boriladi va xom ashyo turi, hamda haroratga qarab jarayon tezligi
tanlanadi. Havo ishtirokida olib boriladigan piroliz jarayonlari xom ashyoning
yonish reaksiyasiga nisbatan stexiometrik nisbatga qarab hajmiy nisbat
tanlanadi. Xom ashyoga nisbatan havo miqdori havosiz piroliz jarayoni uchun
nolga teng, yonish jarayoni uchun esa bir va undan yuqori bo‘ladi. Havo
SCIENCE AND INNOVATION IN THE
EDUCATION SYSTEM
International scientific-online conference
114
ishtirokida parchalash jarayoni uchun esa nol bilan bir orasida bo‘ladi va albatta
xom ashyo turi olinadigan mahsulot turiga qarab nisbat tanlanadi
.
Bugungi
kunda piroliz jarayoni ikkilamchi mahsulotlari aniq qo‘llanilish sohasiga ega
emas va aksariyat hollarda yoqilg‘i sifatida bug‘ qozonlarida qo‘llaniladi. Rossiya
davlatida yiliga 320 ming tonnadan ortiq piroliz jarayoni ikkilamchi
mahsulotlari hosil bo‘ladi. Belorusiyada faoliyat yurg‘izadigan OAJ “Polimer”
zavodida yiliga 12 – 16 ming tonna naftalin, antrasen va uning gomologlari
ishlab chiqariladi. Belorus olimlari pirokondensat tarkibida 225 dan ortiq
indivudual moddalar borligini xromatografik usulda aniqlashgan. Analiz
natijalariga muvofiq pirokondensat tarkibida 67% gacha aromatik birikmalar,
ayniqsa antrasen va uning gomologlari 11% gacha uchraydi.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1. Каримова З. М. и др. УГЛЕВОДОРОДЛАРНИНГ ПИРОЛИЗ ЖАРАЁНЛАРИ
/ОБРАЗОВАНИЕ НАУКА И ИННОВАЦИОННЫЕ ИДЕИ В МИРЕ. – 2023. – Т. 19.
– №. 6. – С. 6-10.
2 Orifjon K., Zilola K. INVESTIGATION OF THE PROCESS OF OBTAINING
ADDITIVE FOR GYPSUMBOARD BASED ON POLYMETHYLENENAPHTHALINE
CARBOXYLIC ACIDS //Universum: технические науки. – 2023. – №. 4-7 (109).
– С. 55-59.
3.Мухамадиева К. Б., Каримова З. М. Математический аппарат процесс ов
криообработки растительных материалов //Universum: технические
науки. – 2020. – №. 6-2 (75). – С. 73-75.
4. Sharipov J. et al. Increasing the resistance of the cutting tool during heat
treatment and coating //AIP Conference Proceedings. – AIP Publishing LLC,
2022. – Т. 2432. – №. 1. – С. 050042.
5. Makhmudovna K. Z. Investigation of the Influence of the Nature of the Solvent
on the Properties of Solutions of Grafted Triacetate Copolymers //Texas Journal
of Multidisciplinary Studies. – 2022. – Т. 6. – С. 86-89.
6. Makhmudovna K. Z., Anvarovich O. A. Mathematical apparatus for the
cryoprocessing of plant materials epra International Journal of Multidisciplinary
Research (IJMR)-Peer Reviewed. – 2021. – Т. 7. – №. 4.
7. Каримова З. М. СТРОЕНИЕ КОМПЛЕКСОВ ПЕРЕХОДНЫХ МЕТАЛЛОВ С
АЦИЛ-ТИО-АЦИЛГИДРАЗОНАМИ И ТИОСЕМИКАРБАЗОНАМИ ДИАЦЕТИЛА
//Интернаука. – 2017. – №. 7-2. – С. 5-8.
8.Каримова З. М. СТРОЕНИЕ КОМПЛЕКСОВ НИКЕЛЯ (II) И МЕДИ (II) С
ТИОБЕНЗОИЛ-ГИДРАЗОНАМИ β-ДИКЕТОНОВ //Интернаука. – 2018. – №.
14-2. – С. 37-39.9
SCIENCE AND INNOVATION IN THE
EDUCATION SYSTEM
International scientific-online conference
115
9. Zilola K. STUDY OF BY-PRODUCTS COMPOSITION AND SYNTHESIS OF
CARBON ACIDS //Universum: технические науки. – 2024. – Т. 10. – №. 12
(129). – С. 13-16.
10. Makhmudovna K. Z. EFFECTS OF LOCAL ADSORBENTS FOR THE
PURIFICATION OF COTTON OIL AND ITS PROCESSING PRODUCTS //Ethiopian
International Journal of Multidisciplinary Research. – 2024. – Т. 11. – №. 02. – С.
321-324.
