SCIENCE AND INNOVATION IN THE
EDUCATION SYSTEM
International scientific-online conference
60
QASHQADARYO VILOYATIDA SUV TANQISLIGI MUAMMOLARI
Mamanov Jaloliddin G‘anisher o‘g‘li
Qarshi davlat texnika universiteti o‘qituvchisi
Toshov O‘tkir Jumayevich
Qarshi davlat universiteti dotsenti
https://doi.org/10.5281/zenodo.15747055
Annotatsiya:
Qashqadaryo viloyatida suv resurslari tanqisligi muammosi,
so‘nggi yillarda mintaqadagi qishloq xo‘jaligi va aholi ehtiyojlari ortishi bilan
yanada dolzarb bo‘lib bormoqda. Suv ta’minoti va uning samarali boshqarilishi
hududning ekologik barqarorligini ta’minlashda, qishloq xo‘jaligida sug‘orish
tizimlarining yaxshilanishida va ijtimoiy rivojlanishda muhim rol o‘ynamoqda.
Suv resurslarining taqsimlanishi, iqlim o‘zgarishlari va ifloslanishi Qashqadaryo
viloyatining qishloq xo‘jaligini hamda hududdagi turli sanoat tarmoqlarini
rivojlantirishga to‘sqinlik qilmoqda. Ushbu maqola viloyatdagi suv resurslari
tanqisligini bartaraf etish uchun dolzarb chora-tadbirlarni tahlil qiladi va suvni
tejash, sug‘orish tizimlarini modernizatsiya qilish hamda yangi texnologiyalarni
joriy etish bo‘yicha tavsiyalar beradi.
Kalit so‘zlar:
Suv resurslari, suv tanqisligi, Qashqadaryo viloyati, ekologik
barqarorlik, qishloq xo‘jaligi, sug‘orish tizimlari, iqlim o‘zgarishlari, suvni tejash,
texnologiyalar,
ifloslanish,
rivojlanish,
suvni
boshqarish,
sug‘orish
texnologiyalari.
Abstract:
The issue of water resource scarcity in the Kashkadarya region
has become increasingly urgent due to the growing demand for water in
agriculture and among the population. The provision of water and its effective
management plays a crucial role in ensuring the region’s ecological stability,
improving irrigation systems in agriculture, and supporting social development.
The distribution of water resources, climate change, and pollution are hindering
the development of agriculture and various industrial sectors in Kashkadarya.
This article analyzes the pressing measures to address water scarcity in the
region and provides recommendations for water conservation, modernizing
irrigation systems, and implementing new technologies.
Keywords:
Water resources, water scarcity, Kashkadarya region, ecological
stability, agriculture, irrigation systems, climate change, water conservation,
technologies, pollution, development, water management, irrigation
technologies.
Qashqadaryo viloyati O‘zbekistonning janubi-sharqisida joylashgan bo‘lib,
asosan qishloq xo‘jaligiga asoslangan iqtisodiyotga ega [1]. Viloyatning iqlimi
quruq va yarim quruq bo‘lib, uning ko‘p qismi suv resurslaridan foydalanishga
SCIENCE AND INNOVATION IN THE
EDUCATION SYSTEM
International scientific-online conference
61
juda bog‘liqdir [3]. Suv resurslari tanqisligi, ayniqsa qishloq xo‘jaligida suvning
samarali taqsimlanmasligi va ishlatilishi masalalari dolzarb bo‘lib qolmoqda [2].
Qashqadaryo viloyatining asosiy iqtisodiy sektori — qishloq xo‘jaligi — katta
miqdorda suvni talab qiladi, bu esa hududda suv resurslarining taqsimlanishi va
saqlanishi bo‘yicha katta muammolarni keltirib chiqaradi.
Viloyatning qishloq xo‘jaligida suvdan foydalanishning yuqori darajasi,
suvlarga bo‘lgan talabni orttirishi bilan birga, tabiiy resurslarni tejashga alohida
e’tibor qaratishni talab qiladi. Bu maqolada, Qashqadaryo viloyatida suv
resurslari tanqisligi masalalari, uning sabab va oqibatlari, mavjud boshqaruv
tizimi va yechimlar haqida tahlil qilinadi.
Usullar:
Maqolada asosan sifatli va miqdoriy tadqiqotlar, statistik
ma’lumotlar, viloyatdagi suv resurslari bilan bog‘liq amaliyotlar va ekspert
fikrlarini tahlil qilish usullari qo‘llanilgan [5]. Tadqiqotlar quyidagi manbalarni
o‘z ichiga oladi:
1. Statistik tahlil: Qashqadaryo viloyatining suv resurslari va qishloq
xo‘jaligida suv sarfi bo‘yicha O‘zbekiston Respublikasi Suv xo‘jaligi vazirligi,
Mahalliy Ekologiya boshqarmalari va boshqa hukumat tashkilotlari tomonidan
taqdim etilgan ma’lumotlar.
2.
Ekspert baholari: Suv resurslari va qishloq xo‘jaligi sohasidagi
mutaxassislarning fikr-mulohazalari, viloyatning suv resurslarini boshqarish
bo‘yicha amalga oshirilgan loyihalar.
3.
Intervyular va so‘rovnomalar: Suvdan foydalanish jarayonidagi
qishloq xo‘jaligi ishlovchilarining tajribalari va fikr-mulohazalari.
Natijalar: Qashqadaryo viloyatida suv resurslarining tanqisligi ko‘p jihatdan
quyidagi omillarga bog‘liqdir:
Iqlim sharoitlari:
Viloyatning quruq va yarim quruq iqlimi suv
resurslarining mavjudligini kamaytiradi va yuqori bug‘lanish natijasida suv
yo‘qotilishiga olib keladi [4].
Suv taqsimoti va ishlatish samaradorligi: Suv resurslarining noaniq
taqsimlanishi va qishloq xo‘jaligida samarali texnologiyalarni qo‘llashning
yetarli darajada rivojlanmaganligi, suvning isrofgarchiligiga olib kelmoqda [2].
Tadbirkorlik va boshqaruv muammolari: Suv resurslarini boshqarishda
lokal hukumatlarning yetarli resurslari va tizimli yondashuvlar yetishmayapti,
bu esa suvdan noan’anaviy foydalanishga olib kelmoqda [3].
Suv resurslarining taqsimlanishi: Qishloq xo‘jaligi tarmoqlarida, ayniqsa,
sug‘orish tizimlarida suvni bo‘lishda muammolar mavjud, bu esa suvni samarali
ishlatishning oldini oladi [2].
SCIENCE AND INNOVATION IN THE
EDUCATION SYSTEM
International scientific-online conference
62
Tahlil va muhokama
Qashqadaryo viloyatida suv resurslarining tanqisligi va isrofchiligini
kamaytirish uchun quyidagi yechimlar taklif etilishi mumkin:
Tejamkor sug‘orish texnologiyalarini joriy etish: Qishloq xo‘jaligida suvni
tejash uchun zamonaviy sug‘orish texnologiyalaridan foydalanish, masalan,
tomchilatib sug‘orish tizimlarini keng joriy etish [5].
Barqaror suv boshqaruvi tizimlari: Suv resurslarini boshqarishda aniq va
samarali tizimlar, xususan, suvni taqsimlashda adolatli va shaffof yondashuvlar
ishlab chiqilishi zarur.
Iqlim o‘zgarishiga moslashish: Qishloq xo‘jaligida iqlim o‘zgarishiga
moslashish uchun suvni tejashga qaratilgan strategiyalarni ishlab chiqish va
amalga oshirish.
Ekologik va ijtimoiy ongni oshirish: Aholi va fermerlarga suvni tejash va uni
samarali ishlatish bo‘yicha treninglar va ma’rifiy tadbirlar o‘tkazish zarur
[4].
Davlat va xususiy sektor hamkorligi: Suv resurslarining samarali
boshqarilishi uchun davlat va xususiy sektor o‘rtasida mustahkam hamkorlik
o‘rnatish [2].
Xulosa
Qashqadaryo viloyatida suv resurslari tanqisligi muammosi nafaqat
ekologik, balki ijtimoiy va iqtisodiy jihatdan ham katta ahamiyatga ega. So‘nggi
yillarda mintaqada sug‘orish uchun sarflanadigan suv miqdori sezilarli darajada
ortdi, bu esa suv resurslarining tezda kamayishiga olib kelmoqda. Bunday
vaziyatda, suvni tejash, samarali boshqarish va yangilash choralari zarur bo‘ladi.
Viloyatdagi suv resurslari, asosan, Amudaryo va Surxondaryo daryolaridan
olinadi, ammo ular faqatgina qishloq xo‘jaligi va ichimlik suvi ta’minoti uchun
yetarli emas. Iqlim o‘zgarishlari va ifloslanish tufayli bu resurslarning samarali
taqsimlanishi va boshqarilishi yanada murakkablashmoqda. Suvning noaniq
taqsimlanishi va sug‘orish tizimlarining eskirishi mintaqada o‘simliklar va
hosilning sifatiga salbiy ta’sir ko‘rsatmoqda.
Yangi texnologiyalarni, masalan, suvni tejash texnologiyalarini joriy etish,
drenaj tizimlarini takomillashtirish va sug‘orishning samarali usullarini qo‘llash
bu muammoni hal qilishda muhim rol o‘ynaydi. Ushbu tadbirlar nafaqat suv
resurslarini tejash, balki qishloq xo‘jaligining rentabelligini oshirish, ijtimoiy
rivojlanishni ta’minlash va ekologik barqarorlikni mustahkamlashga yordam
beradi.
SCIENCE AND INNOVATION IN THE
EDUCATION SYSTEM
International scientific-online conference
63
Bundan tashqari, hukumat va xalqaro tashkilotlar bilan hamkorlikda, suv
resurslarini boshqarish bo‘yicha strategik rejalar ishlab chiqish va amaliyotga
tatbiq etish lozim. Suv resurslarini saqlash, ularni samarali boshqarish va yangi
texnologiyalarni qo‘llash orqali Qashqadaryo viloyatida suv tanqisligini bartaraf
etish mumkin bo‘ladi.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.
Afonin, V.P. (2019). Suv resurslarini boshqarish va ekologik barqarorlik:
nazariy asoslar va amaliyotlar. Toshkent: Ekologiya nashriyoti.
2.
Kariev, S. (2021). Qishloq xo‘jaligida suv resurslarini samarali boshqarish:
tajriba va istiqbollar. Qashqadaryo: Qishloq xo‘jaligi nashriyoti.
3.
Yuldashev, I. (2018). Suv ta’minoti tizimlarining tahlili va boshqaruvi.
Samarqand: Suv resurslarini boshqarish instituti.
4.
Xo‘jaev, T., & Jumaev, A. (2020). Irrigatsion tizimlarda samarali suv
resurslaridan foydalanish usullari. Tashkent: Tabiiy resurslar va ekologiya
markazi.
5.
Shodiev, S., & Muminov, M. (2022). Qashqadaryo viloyatidagi suv
resurslarining tahlili va ularning kelajakdagi salohiyati. Tabiat va Ekologiya
jurnali, 45(3), 45-58.
