ILM-FAN VA INNOVATSIYA
ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
in-academy.uz/index.php/si
65
ПАРМАЛАШ ДАСТГОХЛАРНИ КОНСТРУКСИЯЛАРИНИ ТАХЛИЛИ
Тўхтасинов Рустамбек Давронбек ўғли
Ассистент Фарғона Политехника Институти
rustambektokhtasinov43@gmail.com
https://doi.org/10.5281/zenodo.14032756
Аннотация:
Ҳозирги кунга келиб эса РДБ дастгохларини қўлланган , қўл
ёрдамида бошқариладиган дастгоҳларни ўрнини эгалламоқда. Бунга сабаб эса ишлов
берилувчи деталга сарфланаётган вақтнинг озлиги ва иқтисодий самарадорлиги. Шу
омилларни хисобга олиб қўл билан бошқариладиган дастгоҳларни ҳам баъзи бир
камчиликларни ўрганиб тахлил қилиниб уни мукамаллашиши учун олиб борилган
илмий тадқиқот ишлари ўз самарасини бермоқда. Чуқур тешикларга ишлов беришда
РДБ дастгохларини унумдорлиги таъсир этувчи омилларни унумдорлик назариясига
асосланган ҳолда тадқиқ қилинади.
Калит сўзлар:
Парма, РДБ, чукур тешикларга ишлов бериш, унумдорлик.
КИРИШ
Машинасозликда ишлаб чиқаришни бозор иқтисодиёти талаблари асосида
ташкил этишда , маҳсулотни тезда такомиллаштириш ва қайта ишлаб чиқариш талаб
этилади. Бу эса машинасозликда мосланувчан, универсал дастгоҳлардан
фойдаланишни тақозо этади. Яқин вақтларгача универсал дастгоҳлар қўлда
бошқарилгани учун ишлаб чиқариш чиқариш жараёни автоматлаштирилмаган эди.
Кейинги пайтда рақамли дастур билан бошқариладиган универсал дастгоҳлар кенг
қўлланилиши билан серияли, хатто доналаб ишлаб чиқариш шароитида ҳам
автоматлаштириш имконияти яратилди. Бундай мосланувчан ишлаб чиқаришни
ташкил этиш учун хозирда кўп вазифали (кўп операцияли) РДБ дастгоҳлар базасида
мосланувчан ишлаб чиқариш тизимлари ташкил қилинмоқда. Мосланувчан ишаб
чиқариш тизимларида оддий РДБ дастгохлари ва кўп вазифали РДБ дастгоҳлари
ишлатилади .
РДБ дастгоҳларининг ишлаб чиқарилиши дасгоҳсозликда жуда катта ўзгариш
олиб келди. Рақамли дастур билан бошқарилувчи кўп операцияли (кўп юзаларга
ишлов бериш) тайёрланадиган детални сифатли ва аниқ хамда тез тайёр бўлиши
асосий шартларидан бири хисобланади .
Ҳозирги кунга келиб эса РДБ дастгохларини қўлланган , қўл ёрдамида
бошқариладиган дастгоҳларни ўрнини эгалламоқда. Бунга сабаб эса ишлов берилувчи
деталга сарфланаётган вақтнинг озлиги ва иқтисодий самарадорлиги. Шу омилларни
хисобга олиб қўл билан бошқариладиган дастгоҳларни ҳам баъзи бир камчиликларни
ўрганиб тахлил қилиниб уни мукамаллашиши учун олиб борилган илмий тадқиқот
ишлари ўз самарасини бермоқда.
ТАҲЛИЛ
Серияли ва майда серияли ишлаб чиқаришни механизациялаш ва
автоматлаштириш масалалрига қуйидаги ишлар бағишланган: Умумий қилиб
айтганда, ҳозирги вақтда РДБ билан бошқариладиган кўп операцияли дастгоҳлар
замонавий ва прогрессивдир.
ILM-FAN VA INNOVATSIYA
ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
in-academy.uz/index.php/si
66
РДБ дастгоҳларини иқтисодий унумдорлигини ва уларнинг рационал қўлланиш
соҳаларини аниқлашга Этин А.О, Врагов Ю.Д, Полонский А.Э, ва бошқалар ўз ишларини
бағишлаганлар.
Кейинги пайтларда ЭНИМС Оргстанкинпром томонидан РДБ дастгоҳларини
иқтисодий унумдорлигини ҳисоблаш методикаси ишлаб чиқилган. Юқорида айтиб
ўтилган ишларда ишлов бериш жараёнининг унумдорлигини аниқлаш учун
баҳолашнинг турли хил критериялари (масалан минимал вақт критерияси, деталларга
ишлов бериш таннархи критерияси ва бошқалар) таклиф қилинган.
Дастгоҳларнинг унумдорлиги назарияси проф. Шаумян Г.А томонидан ишлаб
чиқилгаи. Шаумян Г.А. томонидан таклиф этилган унумдорлик формуласининг умумий
кўриниши қуйидагича:
й
c
t
t
tи
Q
1
(1)
бу срда; t
И
ишчи юришларга сарфлаиган вақт; t
c
- салт юришларга сарфланган
вақт; Σt
И
-
циклдан ташқари йўқотишлар. Бу формула умумий характерга эга бўлиб,
турли хил дастгоҳларни унумдорлигини ҳисоблаш учун қўллаш мумкин.
Ҳар қандай автомат дастгоҳининг таҳлили ва синтези масалаларини ечиш учун
конкретлашган математик моделлар керак бўлади. Бунда t
M
, t
c
, Σt
И
унумдорлик
кўрсаткичлари функционал равишда берилган дастгоҳ параметрлари орқали
ифодаланиши керак. Масалан, кетма-кет ҳаракатланувчи автоматик линиялар учун Г.А.
Шауман томонидан таклиф этилган конкретлашган унумдорлик формуласи:
)
(
1
1
й
c
T
t
t
K
q
Q
(2)
бу ерда К
T
- жараённинг технологик упумдорлиги; q - технологик жараёнда
дифференциалланган кетма-кет жойлашган машиналар сони; t
c
- салт юришлар вақти;
t
Й
- битта машинанинг циклдан ташқари йўқотишлари
Чуқур тещикларни пармалаш учун бурама парма
Мумкин бўлган радиал тебранишларни камайтириш учун ва тешикда яхшироқ
тебранишни амалга ошириш учун, тўртта чекка дизайндаги махсус қиррали парма
ишлатилади,ишқаланиш кучни камайтириш унумдорлиги юқори. Асбобларнинг
юқори нисбати туфайли,уларнинг кесими совутиш суви тешиклар орқали бажарилади.
ILM-FAN VA INNOVATSIYA
ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
in-academy.uz/index.php/si
67
МАТЕМАТИК МОДЕЛ
Серияли ишлаб чиқариш шароитида РДБ дастгоҳларининг умумдорлигини
ҳисоблашда дастгоҳларнинг ва ишлов бериладиган деталларнинг бутун бир
комплексининг муайян характеристикалари функциялари эътиборга олиниши
лозим.
Ишлаб чиқариш жараёнида РДБ дастгоҳларининг унумдорлигини таҳлил
қилишда уларни икки ҳолатда кўриб чиқиш керак.
1) дастгоҳ ҳеч қандай тўхталишларсиз ишлаган ҳолда;
2) дастгоҳ ташкилий ва хусусий сабабларга кўра тўхтаган пайтда.
Таърифга кўра дастгоҳнинг унумдорлиги вақт бирлиги ичида яроқли
маҳсулот сони билан белгиланади.
й
и
Z
Z
Q
, (дона/мин) (3)
бу ерда, z - ихтиёрий θ вақт давомида ишлов берилган деталлар сони;
θ
И
-деталларга ишлов беришнинг умумий вақти;
Σθ
Й
- ўша даврдаги умумий йўқотишлар вақти [2.2];
Ишлаб чиқариш шароити, дастгоҳнинг техник характеристикаси, технологик
жараён ва деталнинг параметрларига боғлиқ ҳолда θ
и
, Σθ
й
қийматларни оламиз.
Ялпи ишлаб чиқариш шароитида созлашларсиз ишловчи дастгоҳ ва автоматларни
формуладаги катталикларини баҳолаш, ҳисоблаш ва турли хилдаги машиналар
унумдорлиги билан қиёсий таҳлил қилиш унчалик қийинчилик туғдирмайди.
Масалан, битта детални ишлаб чиқариш учун ишчи циклнинг давомийлиги Т
қуйидагига тенг бўлади:
T=t
и
+ t
c
, мин (2.5)
Бу ерда: t
и
- ишчи юришларга сарфланадиган вақт; t
c
- салт юришларга
сарфланган вақт.
Z та деталлар партияси учун ишлов беришнинг умумий вақти θ
и
қуйидагига тенг
бўлади:
ILM-FAN VA INNOVATSIYA
ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
in-academy.uz/index.php/si
68
θ
и
=
Z
Т
= (t
и
+t
c
).z , мин (2.6)
ХУЛОСА
1.
Чуқур тешикларни пармалашда, хамда кўп тешикларни пармалаш зарур бўлганда
РДБ дастгохларида эхтиёткорлик нуқтаи назаридан пармани деталга яқинлаштириш
учун уни зоготовкага тегиб кетмаслигини таъминлаш учун маълум бир масофа
қолдирилади. РДБ дастгохларида чуқур тешикларни пармалаш операцияси асосий
вақтига пармалаш жараёнида пармани деталгача тез юришида урилиб синмаслиги
учун кафолатли масофа таъсир этади.
2.
Пармалаш операцияларида механик ишлов бериш маромлари ва ишчи юришлар
вақтини детал тайёрлаш вақтига (тд) таъсирини тадқиқ қилиш асосида асосий вақтни
қисқартириш услублари аниқланди.
References:
1.
Юнусали Юлдашалиевич Хусанов, & Рустамбек Давронбек Ўғли Тўхтасинов (2021).
ПОЛИМЕР КОМПОЗИТ МАТЕРИАЛЛАРГА МЕХАНИК ИШЛОВ БЕРИШНИНГ ЗАРУРАТИ.
Scientific progress, 2 (2), 866-869.
2.
Karimov, R. J. O. G. L., & Toxtasinov, R. D. O. (2021). FEATURES OF CHIP FORMATION
DURING PROCESSING OF POLYMER COMPOSITE MATERIALS. Scientific progress, 2(6), 1481-
1487.
3.
Mirzaev M.A, & Tukhtasinov R. D. (2022). Analysis Of Vibroacustic Signals (Vas) In
Cutting in Cutting Machines Made of Tools. Eurasian Journal of Engineering and Technology,
3, 1–5. Retrieved from
https://www.geniusjournals.org/index.php/ejet/article/view/554
4.
Nosirov M. I. O. G. L., Karimov R. J. O. G. L. PARMALASH OPERATSIYALARIDA MEXANIK
ISHLOV BERISH MAROMLARI VA ISHCHI YUZALAR VAQTINI DETAL TAYYORLASH VAQTIGA
TA’SIRINI TADQIQ QILISH //Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social
sciences. – 2022. – Т. 2. – №. 2. – С. 877-883.
