89
Issue 17(52), Volume 1 | ISSN 3030-377X | 10.07.2025
SCIENCE SHINE
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL
STEAM YONDASHUVI ASOSIDA BIOLOGIK MASALALARNI ISHLAB
CHIQISH METODIKASI
Toshpo
‘
latova Laziza Nodirjon qizi
Samarqand Davlat Universiteti Kattaq
o‘
r
g‘
on filiali talabasi
Bozorova Umida Baxtiyorovna
Samarqand Davlat Universiteti Kattaq
o‘
r
g‘
on filiali asissenti
Annotatsiya
. Ushbu maqolada biologiya
ta’limida
zamonaviy pedagogik
yondashuvlardan biri
—
STEAM (Science, Technology, Engineering, Arts,
Mathematics) asosida biologik masalalarni ishlab chiqish metodikasi yoritilgan.
Maqolada biologik masalalarni
an’anaviy
yondashuvdan farqli tarzda, fanlararo
integratsiya asosida tuzishning afzalliklari tahlil qilinadi. Shuningdek,
o‘quvchilarda
tahliliy fikrlash, muammoni aniqlash va kreativ yechim topish
ko‘nikmalarini
shakllantirishga xizmat qiluvchi biologik masalalarni ishlab chiqish bosqichlari,
ularni dars jarayonida
qo‘llash
mexanizmlari, hamda amaliy misollar asosida
qo‘llash
usullari keltirilgan. Tadqiqot natijalari STEAM yondashuvi asosidagi masalalar orqali
o‘quvchilarda
fanlararo fikrlash, ijodkorlik va amaliy
ko‘nikmalarni
rivojlantirish
imkoniyatini ochib beradi.
Kalit s
o‘
zlar
: STEAM yondashuvi, Biologik masalalar, Integratsiyalashgan
ta’lim,
Masalalar metodikasi,Fanlararo yondashuv, Innovatsion pedagogika, Tahliliy
fikrlash, Kreativ
o‘qitish,
Amaliy
mashg‘ulotlar,
Kompetensiyaga
yo‘naltirilgan
ta’lim
.
Kirish.
Bugungi kunda dunyo
bo‘yicha
ta’lim
sohasida yuz berayotgan
o‘zgarishlar
va zamonaviy yondashuvlar
o‘quv
jarayonini qayta
ko‘rib
chiqishni, uni
innovatsion va amaliy jihatdan takomillashtirishni talab qilmoqda. Ayniqsa,
umumta’lim
fanlari, jumladan, biologiyani
o‘qitishda
an’anaviy
yondashuvlardan voz
kechib,
o‘quvchilarni
mustaqil fikrlashga, ilmiy izlanishga va real hayotiy
muammolarni hal qilishga
yo‘naltiruvchi
yangi metodlarni joriy etish zarurati
kundan-kunga ortib bormoqda.Shu nuqtai nazardan
STEAM yondashuvi
(Science
–
ilm-fan, Technology
–
texnologiya, Engineering
–
muhandislik, Arts
–
san’at,
Mathematics
–
matematika) zamonaviy
ta’limning
ilg‘or,
fanlararo integratsiyaga
asoslangan modeli sifatida ajralib turadi. Mazkur yondashuv
o‘quvchilarning
bilimini
chuqurlashtirish bilan birga, ularni innovatsion fikrlashga, tadqiqot olib borishga va
kreativ muammolarni hal qilishga tayyorlaydi. Biologiya fanining
o‘rganish
obyekti
–
90
Issue 17(52), Volume 1 | ISSN 3030-377X | 10.07.2025
SCIENCE SHINE
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL
tirik organizmlar va ularning muhit bilan
o‘zaro
aloqasi esa STEAM yondashuvining
amaliyotda
qo‘llanishi
uchun keng imkoniyatlar yaratadi.Biologik masalalar esa
o‘quvchilarda
nafaqat nazariy bilimlarni chuqurlashtirish, balki ularni real hayotdagi
holatlarga tadbiq qilish, matematik tahlil qilish, modellashtirish va muhandislik
yondashuvlarini
qo‘llash
imkonini beradi. Ayniqsa, ekologiya, genetika, fiziologiya,
biotexnologiya kabi
bo‘limlarda
STEAM asosida tuzilgan masalalar orqali
o‘quvchilarda
tizimli fikrlash, statistik tafakkur, loyihalash va dizayn qilish
ko‘nikmalari
shakllanadi.Mazkur maqolada biologik masalalarni STEAM yondashuvi
asosida ishlab chiqishning ilmiy-metodik asoslari, ularni
o‘quv
jarayoniga joriy qilish
bosqichlari, shuningdek, amaliy misollar orqali
o‘quvchilarning
kompetensiyalarini
rivojlantirish
yo‘llari
ko‘rib
chiqiladi. Maqolaning asosiy maqsadi
–
biologiya
darslarida fanlararo yondashuv asosida tuzilgan masalalar orqali
o‘quvchilarning
tahliliy, ijodiy va amaliy fikrlash salohiyatini shakllantirishga xizmat qiluvchi
samarali metodik modelni taklif qilishdir.
Quyida biz q
o‘
llashimiz mumkin b
o‘
lgan steam yondashuvi asosida biologik
masalalarni ishlab chiqish y
o‘
llari k
o‘
rsatib
o‘
tilgan
1-masala. Yashil
o‘simliklar
fotosintez jarayonida
yorug‘lik
intensivligini
o‘rganish
*Science: Fotosintezning biologik mexanizmlari.
*Technology:
Yorug‘lik
sensorlari va
ma’lumot
yig‘ish
uskunalaridan
foydalanish.
*Engineering: Tajriba uchun
yorug‘lik
darajasini boshqaruvchi qurilma yaratish.
*Arts: Natijalarni grafik va diagrammalar orqali vizualizatsiya qilish.
*Mathematics: Eksperiment natijalarini matematik formulalar va grafiklar
yordamida tahlil qilish.
1. Muammo bayoni
Fotosintez jarayoni
o‘simliklarning
hayotiy faoliyatidagi eng muhim
biokimyoviy jarayonlardan biridir.
Yorug‘lik
intensivligi fotosintez tezligi va
samaradorligiga
ta’sir
qiladi. Shu jarayonni amaliy jihatdan
o‘rganish
uchun qanday
tajriba va tadqiqotlar tashkil etish mumkin?
2. STEAM komponentlari asosida vazifalar
Fan
Vazifa
Science
Fotosintez jarayonining biologik mexanizmini
o‘rganish,
yorug‘lik
intensivligining
ta’sirini
tahlil qilish.
Technology
Yorug‘lik
darajasini
o‘lchash
uchun sensor va
o‘lchov
vositalaridan
91
Issue 17(52), Volume 1 | ISSN 3030-377X | 10.07.2025
SCIENCE SHINE
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL
Fan
Vazifa
foydalanish.
Engineering
Yorug‘lik
intensivligini boshqarish uchun tajriba qurilmasi yoki maxsus
lampalar tizimini yaratish.
Arts
Tajriba natijalarini grafiklar, diagrammalar va infografika shaklida
vizual taqdim qilish.
Mathematics
Eksperiment natijalarini statistik usullar yordamida tahlil qilish, grafik
va formula yordamida ifodalash.
3. Masalani yechish jarayoni
Bosqich 1: Fotosintez va uning
yorug‘likka
bog‘liqligi
haqidagi nazariy
bilimlarni
o‘rganish.
Bosqich 2: Tajriba uchun
o‘simliklar
tanlanadi (masalan, bargli
o‘simliklar).
Bosqich 3:
Yorug‘lik
intensivligini
o‘lchash
uchun maxsus sensorlar
o‘rnatiladi
va tajriba qurilmasi tayyorlanadi.
Bosqich 4: Turli
yorug‘lik
sharoitlarida fotosintez tezligi
o‘lchanadi
(nafas olish,
kislorod miqdori, barglar rangi).
Bosqich 5: Olingan
ma’lumotlar
grafiklar va diagrammalar
ko‘rinishida
taqdim
etiladi.
Bosqich 6: Eksperiment natijalari matematik tahlil qilinadi va xulosalar
chiqariladi.
2-masala:Inson organizmidagi qon aylanish tizimini modellashtirish va uning
samaradorligini tahlil qilish
Muammo bayoni
Qon aylanish tizimi organizmning barcha
to‘qimalariga
kislorod va oziq
moddalarni yetkazib berishda muhim rol
o‘ynaydi.
Ushbu tizimni modellashtirish
orqali uning qanday ishlashi va qon aylanish tezligi hamda bosimining qanday
o‘zgarishi
kuzatilishi mumkin.
STEAM komponentlari asosida vazifalar
Fan
Vazifa
Science
Qon aylanish tizimining biologik asoslarini
o‘rganish
(yurak, qon
tomirlari, qon harakati).
Technology
Kompyuter dasturlari yoki onlayn simulyatorlardan foydalanib qon
aylanish modellarini yaratish.
Engineering
Yurak va qon tomirlarining mexanik modellarini qurish (masalan,
92
Issue 17(52), Volume 1 | ISSN 3030-377X | 10.07.2025
SCIENCE SHINE
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL
Fan
Vazifa
simlar, nasoslar yordamida).
Arts
Modellashtirish jarayonini tushuntiruvchi diagramma, maket yoki
video tayyorlash.
Mathematics
Qon aylanish tezligi, bosim va hajmini hisoblash, natijalarni
grafiklarda ifodalash.
Masalani yechish jarayoni
1.
Nazariy bilimlarni
o‘zlashtirish:
Qon aylanish tizimi va uning
funksiyalarini
o‘rganish.
2.
Modellashtirish:
Kompyuter yoki
qo‘l
bilan mexanik modellar yaratish.
3.
Eksperiment:
Yurak ritmi va qon bosimini
o‘lchash,
modellar
yordamida qon aylanish tezligini kuzatish.
4.
Tahlil:
Olingan
ma’lumotlarni
matematik formulalar yordamida tahlil
qilish.
5.
Vizualizatsiya:
Diagramma, grafik va maketlar yordamida jarayonlarni
ko‘rsatish.
6.
Xulosa:
Qon aylanish tizimining samaradorligi va
sog‘lom
hayot uchun
ahamiyati haqida taqdimot qilish
Xulosa
. Bugungi kunda
ta’limning
sifatini oshirish va
o‘quvchilarning
chuqur
bilim hamda amaliy
ko‘nikmalarini
shakllantirish uchun STEAM yondashuvi ayniqsa
muhim ahamiyatga ega. Ushbu maqolada STEAM yondashuvi asosida biologik
masalalarni ishlab chiqish metodikasi batafsil tahlil qilindi va uning
ta’lim
jarayoniga
ta’siri
ko‘rsatildi.
STEAM
–
fanlararo integratsiyani
ta’minlab,
Science (fan),
Technology (texnologiya), Engineering (muhandislik), Arts
(san’at)
va Mathematics
(matematika) fanlarini birlashtirish orqali
o‘quvchilarda
innovatsion fikrlash,
muammolarni hal qilish va kreativlik qobiliyatlarini rivojlantirishga xizmat
qiladi.Biologik masalalarni ishlab chiqishda STEAM yondashuvi
o‘quvchilarga
nazariy bilimlarni amaliy faoliyat bilan
bog‘lash,
zamonaviy texnologiyalarni
qo‘llash
hamda matematik tahlil va modellashtirish
ko‘nikmalarini
rivojlantirish
imkonini beradi. Bu esa nafaqat biologiya fanining mazmunini yanada chuqurroq
tushunishga, balki
o‘quvchilarning
mustaqil ilmiy-tadqiqot faoliyatiga jalb etilishiga
ham xizmat qiladi. STEAM asosidagi masalalar yordamida
o‘quvchilar
atrof-muhit
muammolarini, inson
sog‘lig‘ini
saqlash va texnologik jarayonlarni yanada yaxshiroq
tushunib, amaliy jihatdan hal etishga
o‘rgatiladi.Shuningdek,
maqolada keltirilgan
metodik tavsiyalar STEAM yondashuvini
o‘qitish
jarayoniga samarali integratsiya
93
Issue 17(52), Volume 1 | ISSN 3030-377X | 10.07.2025
SCIENCE SHINE
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL
qilishga yordam beradi. Bu yondashuv
o‘quvchilarning
faolligini oshiradi, ularni
o‘zlashtirishga
qiziqtiradi va yangi bilimlarni mustahkamlashda muhim rol
o‘ynaydi.
Kelajakda biologik
ta’limda
STEAM yondashuvining yanada keng
qo‘llanilishi
uchun uslubiy jihatdan yangi tadqiqotlar, innovatsion darsliklar va interaktiv
o‘quv
dasturlarini yaratish zarur.Umuman olganda, STEAM yondashuvi asosida biologik
masalalarni ishlab chiqish metodikasi
ta’lim
sifatini tubdan yaxshilash,
o‘quvchilarning
zamonaviy bilim va
ko‘nikmalarga
ega
bo‘lishini
ta’minlashda
muhim vosita ekanligi aniqlandi. Bu esa kelajak avlodni raqobatbardosh, ijtimoiy
faollikka tayyor va ilm-fan rivojiga hissa
qo‘sha
oladigan shaxslar qilib tarbiyalashga
xizmat qiladi.
Foydalanilgan adabiyotlar r
o‘
yxati
:
1. T
о
lip
о
v
а
J.
О
. Bi
о
l
о
giy
а
ni
oʻqitishdа
inn
о
v
а
si
о
n texn
о
l
о
giy
а
l
а
r. T.Met
о
dik
qoʻllа
nm
а
. 2013
2. Biologiya fanida interaktiv metodlar va ularning pisa talablariga mosligi.
''SCIENCE SHINE'' xalqaro ilmiy jurnal N(10)45 soni .20.05.2025.ISSN:3030-377X.
Bozorova Umida Baxtiyorovna,Yusupova Shahnoza Yazdon qizi,Saidova Shahnoza
Alisher qizi
3. Sutemizuvchilar sinfi. Kavsh qaytaruvchilar kenja turkumi-Ruminantia.
Tabiiy fanlarni dolzarb muammolari va yechimlari. Respublika ilmiy-amaliy anjuman
materiallar t
o‘
plami.3-qism.2025-yil,7-8- may. Bozorova Umida Baxtiyorovna,
Turdaliyeva Ruxshona Abdulla qizi
4. Oliy
ta’lim
muassasalarida biologiya fanlarini
o‘
qitishda loyiha ishi
mash
g‘
ulotlarini ahamiyati.
“Nazariy
va amaliy fanlardagi ustuvor islohotlar va
zamonaviy
ta’limning
innovatsion y
o‘nalishlari”
Respublika ilmiy amaliy
konferensiyasi.2025-yil yanvar 1-son. Bozorova Umida Baxtiyorovna, Ibodullayeva
Bahora Xamidullayevna
5. Biologiya fanidan Pisa topshiriqlarini tuzish metodikasi. Fan, Talim va
amaliyot integratsiyasi. ISSN:2181-1776.Jild 5,Nashr 2,May2024. Bozorova Umida
Baxtiyorovna,
