59
Issue 17(52), Volume 1 | ISSN 3030-377X | 10.07.2025
SCIENCE SHINE
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL
BIOLOGIYADA TAJRIBA VA LABORATORIYA ISHLARINING
O‘QUVCHILARDA
ILMIY DUNYOQARASHNI SHAKLLANTIRISHDAGI
ROLI
Tillayeva Maftuna Bektosh qizi
Samarqand Davlat Universiteti Kattaq
o‘
r
g‘
on filiali talabasi
Bozorova Umida Baxtiyorovna
Samarqand Davlat Universiteti Kattaq
o‘
r
g‘
on filiali asissenti
Annotatsiya.
Mazkur maqolada biologiya fanini
o‘qitishda
tajriba va
laboratoriya ishlarining
o‘quvchilarda
ilmiy dunyoqarashni shakllantirishdagi
o‘rni
va
ahamiyati yoritilgan. Biologik tajribalar
o‘quvchilarni
faollikka undab, ularning
kuzatish, tahlil qilish, xulosa chiqarish
ko‘nikmalarini
rivojlantiradi. Maqolada tajriba
asosida
o‘qitish
orqali
o‘quvchilarda
ilmiy tafakkur, mantiqiy fikrlash va tabiat
hodisalariga ilmiy yondashuv kabi kompetensiyalar shakllanishi tahlil qilinadi.
Shuningdek, laboratoriya ishlarini tashkil etishning metodik asoslari,
o‘quvchilarning
qiziqishini oshirishdagi roli va dars samaradorligiga
ta’siri
amaliy misollar bilan
ko‘rsatib
berilgan. Xulosa qismida esa biologiya darslarida tajriba va laboratoriya
ishlarini samarali
qo‘llash
bo‘yicha
tavsiyalar berilgan.
Kalit
so‘zlar:
biologiya
ta’limi,tajriba
asosida
o‘qitish,laboratoriya
ishlari,ilmiy
dunyoqarash,o‘quvchi
faolligi,ilmiy tafakkur,metodika,amaliy
mashg‘ulotlar,o‘quv
faoliyati,tabiiy fanlar.
Kirish.
Bugungi kunda
ta’lim
tizimini modernizatsiya qilish, uni zamonaviy
ilmiy yutuqlar va pedagogik yondashuvlar asosida takomillashtirish dolzarb
masalalardan biri hisoblanadi. Xususan, biologiya fani
bo‘yicha
dars jarayonlarida
o‘quvchilarning
mustaqil fikrlashi, kuzatish, tahlil qilish, tajriba asosida xulosa
chiqarish kabi
ko‘nikmalarini
shakllantirish orqali ularning ilmiy dunyoqarashini
rivojlantirish muhim metodik vazifalardan biri sanaladi. Chunki biologiya
—
bu
nafaqat nazariy bilimlar, balki hayotiy jarayonlarni
to‘g‘ridan
to‘g‘ri
kuzatish va
tahlil qilishni talab qiluvchi tajriba fanidir.Biologiyada tajriba va laboratoriya
ishlarini
o‘quv
jarayoniga tatbiq etish,
o‘quvchilarni
faol
o‘rganish,
mustaqil izlanish
va ilmiy asoslangan qarorlar qabul qilishga
yo‘naltiradi.
Bu esa
o‘z
navbatida
ularning ilmiy tafakkurini shakllantirish, tabiiy hodisalarga nisbatan asosli
yondashuvni rivojlantirishga xizmat qiladi. Ayniqsa, yoshlar ongida ekologik
60
Issue 17(52), Volume 1 | ISSN 3030-377X | 10.07.2025
SCIENCE SHINE
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL
madaniyatni qaror toptirish, biologik xilma-xillikni asrash va
sog‘lom
turmush
tarziga intilish kabi
g‘oyalarni
ilgari surishda tajriba asosidagi
o‘quv
metodlari
muhim
o‘rin
tutadi.Ushbu maqolada biologiya fanini
o‘qitishda
tajriba va
laboratoriya ishlarining didaktik vazifalari, ularning
o‘quvchilarning
ilmiy
dunyoqarashini shakllantirishdagi pedagogik imkoniyatlari hamda amaliy
qo‘llanish
jihatlari atroflicha tahlil qilinadi. Shuningdek, tajriba asosida
o‘qitish
metodikasi
samaradorligini oshirish
bo‘yicha
amaliy tavsiyalar ham beriladi.
Zamonaviy
ta’lim
paradigmasi
o‘quvchilarni
tayyor bilim egasi sifatida emas,
balki faol, mustaqil fikrlovchi, izlanishga moyil va muammoni hal qila oladigan
shaxs sifatida shakllantirishga
yo‘naltirilgan.
Bu yondashuv, ayniqsa, tabiiy fanlarni,
jumladan, biologiyani
o‘qitishda
alohida ahamiyat kasb etadi. Chunki biologiya
–
bu
hayot ilmi
bo‘lib,
o‘quvchilarni
nafaqat organizmlar tuzilishi, funksiyasi va
rivojlanishi haqida bilim bilan
ta’minlaydi,
balki ularni ilmiy kuzatuv, tajriba
o‘tkazish,
tahlil qilish va xulosa chiqarish
ko‘nikmalariga
ham
o‘rgatadi.
Aynan shu
nuqtai nazardan, biologiya darslarida tajriba va laboratoriya ishlarining
o‘rni
nihoyatda muhimdir.Tajriba va laboratoriya
mashg‘ulotlari
o‘quvchilarning
nazariy
bilimlarini amaliy faoliyat orqali mustahkamlashga xizmat qiladi. Ushbu faoliyat
jarayonida
o‘quvchi
faqat bilim oluvchi emas, balki ilmiy izlanish olib boruvchi
subyektga aylanadi. Bu esa,
o‘z
navbatida,
o‘quvchilarda
ilmiy dunyoqarashni,
ya’ni
borliqni empirik kuzatish, tahlil qilish, asosli xulosalar chiqarish va ilmiy asoslangan
qarorlar qabul qilish qobiliyatini shakllantiradi. Ilmiy dunyoqarash
–
bu shunchaki
bilimlar
yig‘indisi
emas, balki atrof-muhitga, jamiyatga va tabiat hodisalariga ongli,
mantiqiy va asosli yondashuvni ifoda etuvchi tafakkur madaniyatidir.Biologiyada
tajriba asosida
o‘qitish
o‘quvchilarning
faolligini oshirish, ularni mustaqil
o‘rganishga
undash, fikrlash doirasini kengaytirish va ilgari surilgan gipotezalarni
tekshirish orqali bilim olish jarayonini chuqurlashtirishga xizmat qiladi. Shu bois,
bugungi kunda biologiyani
o‘qitishda
tajriba va laboratoriya ishlarining didaktik
ahamiyati, ularning pedagogik imkoniyatlarini
to‘g‘ri
tashkil etish va metodik
jihatdan takomillashtirish dolzarb vazifa sifatida
e’tirof
etilmoqda.Shuningdek,
ekologik muammolar,
sog‘liqni
saqlash, biotexnologiya kabi hayotiy
yo‘nalishlarning
rivojlanishi, biologiya fanini
o‘rganishni
va unga
bo‘lgan
qiziqishni tobora
kuchaytirmoqda. Bu esa,
o‘z
navbatida, darslarda laboratoriya ishlaridan foydalanish
zaruratini oshiradi. Chunki faqat nazariy
ma’lumot
bilan cheklanilsa, biologik
tushunchalarning hayotiy asosini
to‘liq
anglash qiyinlashadi. Tajriba va amaliy
faoliyat esa
o‘quvchiga
bilimni his qilish, anglash va uni real voqelik bilan
bog‘lash
imkonini beradi.Ushbu maqolada biologiya darslarida tajriba va laboratoriya
61
Issue 17(52), Volume 1 | ISSN 3030-377X | 10.07.2025
SCIENCE SHINE
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL
ishlarining mazmuni, ularning metodik tashkil etish
yo‘llari,
o‘quvchilar
tafakkuriga
ta’siri,
shuningdek, ilmiy dunyoqarash shakllanishiga
qo‘shayotgan
hissasi keng
tahlil etiladi. Shuningdek, mavjud amaliyotdan misollar,
ilg‘or
metodlar va metodik
tavsiyalar ham
ko‘rib
chiqiladi.
Xulosa
. Biologiya fanini
o‘qitishda
tajriba va laboratoriya ishlarining samarali
tashkil etilishi
o‘quvchilarda
ilmiy dunyoqarashni shakllantirishda muhim vosita
hisoblanadi. Tajriba asosida
o‘qitish
nafaqat nazariy bilimlarni amaliyot bilan
mustahkamlashga xizmat qiladi, balki
o‘quvchilarni
ilmiy izlanishga
yo‘naltirib,
mustaqil fikrlash, kuzatish, tahlil qilish va xulosa chiqarish kabi
ko‘nikmalarni
rivojlantiradi. Bu jarayon ularning faolligi, qiziqishi va fanga
bo‘lgan
munosabatini
ijobiy tomonga
o‘zgartiradi.Shuningdek,
laboratoriya
mashg‘ulotlari
orqali
o‘quvchilar
hayotiy voqea-hodisalarni ilmiy asosda tushunishga, tajribalar orqali
gipotezalarni sinovdan
o‘tkazishga
va real muammolar yechimini topishga
o‘rganadilar.
Bu esa ularning tanqidiy fikrlash qobiliyatini shakllantirib, zamonaviy
jamiyatda faol, ongli va
mas’uliyatli
shaxs sifatida yetishib chiqishiga xizmat qiladi.
Shu sababli, biologiya
o‘qituvchilari
dars jarayonida tajriba va laboratoriya
ishlariga alohida
e’tibor
qaratishlari, ularni zamonaviy metodlar asosida tashkil
etishlari, xavfsizlik qoidalariga
qat’iy
rioya qilgan holda
o‘quvchilarning
faol
ishtirokini
ta’minlashlari
zarur. Tajriba asosida
o‘qitishni
didaktik maqsadlarga
moslashtirish esa
ta’lim
samaradorligini oshirish bilan birga,
o‘quvchilarning
ilmiy
tafakkurini shakllantirishda asosiy omillardan biri
bo‘lib
xizmat qiladi.
Foydalanilgan adabiyotlar r
o‘
yxati
.
1. T
о
lip
о
v
а
J.
О
. Bi
о
l
о
giy
а
ni
oʻqitishdа
inn
о
v
а
si
о
n texn
о
l
о
giy
а
l
а
r. T.Met
о
dik
qoʻllа
nm
а
. 2013
2. Biologiya fanida interaktiv metodlar va ularning pisa talablariga mosligi.
''SCIENCE SHINE'' xalqaro ilmiy jurnal N(10)45 soni .20.05.2025.ISSN:3030-377X.
Bozorova Umida Baxtiyorovna,Yusupova Shahnoza Yazdon qizi,Saidova Shahnoza
Alisher qizi
3. Sutemizuvchilar sinfi. Kavsh qaytaruvchilar kenja turkumi-Ruminantia.
Tabiiy fanlarni dolzarb muammolari va yechimlari. Respublika ilmiy-amaliy anjuman
materiallar t
o‘
plami.3-qism.2025-yil,7-8- may. Bozorova Umida Baxtiyorovna,
Turdaliyeva Ruxshona Abdulla qizi
4. Oliy
ta’lim
muassasalarida biologiya fanlarini
o‘
qitishda loyiha ishi
mash
g‘
ulotlarini ahamiyati.
“Nazariy
va amaliy fanlardagi ustuvor islohotlar va
zamonaviy
ta’limning
innovatsion y
o‘nalishlari”
Respublika ilmiy amaliy
62
Issue 17(52), Volume 1 | ISSN 3030-377X | 10.07.2025
SCIENCE SHINE
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL
konferensiyasi.2025-yil yanvar 1-son. Bozorova Umida Baxtiyorovna, Ibodullayeva
Bahora Xamidullayevna
5. Biologiya fanidan Pisa topshiriqlarini tuzish metodikasi. Fan, Talim va
amaliyot integratsiyasi. ISSN:2181-1776.Jild 5,Nashr 2,May2024. Bozorova Umida
Baxtiyorovna,
