Barcha maqolalar - Spektroskopiya

Ушбу  мақола  IX  аср  араб  тарихчиси  ва  географи  Ал-Яъқубийнинг  учинчи,  кам ўрганилган  “Мушакалат  ан-нас  ли  заманиҳим”  асарини  таҳлил  қилиш  асосида  янги  қирраларини очиб беради. Мақолада  ушбу  рисола  социологик  нуқтаи  назардан  кўриб  чиқилади.  Ал-Яъқубий,  мусулмон жамиятидаги барча одамлар халифаларига эргашган, унинг феъл-атвори ва одоб-ахлоқига тақлид қилган,  деган  тезисга  асосланиб,  уммавийлар  ва  илк  аббосийлар  даврида  мусулмон  жамиятининг таназзулга  учраш  сабабларини  кўрсатишга  ҳаракат  қилган.  У  жамиятни  ахлоқий  ва  маънавий таназзулининг асосий сабабини халифаларнинг ахлоқлари бузилишида кўради. Халифаларнинг маънавий  ва  ахлоқий  сифатлари  ва  одатлари  рисоланинг  матнидан  кўринади,  зодагонлар  ҳам,  оддий одамлар ҳам уларга тақлид қилганлар, деб таъкидлайди. Шундай  қилиб,  Ал-Яъқубийнинг  фикрига  кўра,  мусулмон  жамиятининг  сифати  бевосита  унинг раҳбарига  боғлиқ.  Халифа  ўзининг  ахлоқий  ва  маънавий  фазилатлари  билан  “амир  ул-муъминийн” образига мос келар эди, шунинг учун жамият аъзолари солиҳ мусулмонларнинг қиёфаларига мос келдилар. Рисола Ал-Яъқубий дунёқарашининг янги қирраларини, унинг адолатли, одил мусулмон жамиятига  бўлган  қарашларини  очиб  беради.  Ушбу  рисолани  таҳлил  қилиш  натижасида  Ал-Яъқубий ижодининг  янги  томони  –  социология  кашф  этилди.  Бир  қарашда  Ал-Яъқубийнинг  мусулмон жамиятининг ривожланиш сабабларини аниқлашга уриниши жуда оддий кўриниши мумкин. Бироқ, бу  асар  “одамларни  ўз  даврига  мослаштириш”  ва  “аҳолининг  ўз  ҳукмдорларига  тақлид  қилиш” тезислари  орқали  кундалик  ҳаётда,  шунингдек,  уларнинг  ахлоқий  фазилатларини  тавсифлаш, фикримизча, ўрта асрлар араб тилидаги социологик йўналишдаги асарнинг биринчи намунасидир. Мақоладан келиб чиқадики, Ал-Яъқубийнинг “одамларнинг ўз даврига мослашиши” тезислари ва мисолларини чуқурроқ кўриб чиқиш керак. Ислом халифаларининг (ҳукмдорларининг) “халифалар” ва “шоҳлар” тоифаларига бўлиниши, муаллифнинг рисолага берган кириш қисмидан кўриниб турибдики, бу мақолада берилган кўплаб мисолларда намоён бўлган. Рисола  мазмунидан  маълум  бўладики,  муаллиф  биринчи  тўртта  солиҳ  халифаларни  “халифалар”  деб  атаган,  улар  орасида  ажралиб  турадиган  Усмон  ибн  Аффан,  унинг  тавсифига  кўра, аввалги икки халифа Абу Бакр ва Умар ибн ал-Хаттобнинг аскетизмидан ва камтарлигидан маҳрум бўлган. Ислом “шоҳлари” – булар, муаллиф фикрича, Умайя ва Аббосий сулолалари халифаларини назарда тутади. Шундай қилиб, рисоланинг асосий сюжети солиҳ мусулмон жамиятини унинг “бузуқ” шаклига (Ал-Яъкубийга кўра) қарама-қарши қўйиш концепциясига асосланган.