2025 -Yil
13-Fevral
RAQAMLI DUNYO: MATEMATIK VA INFORMATIK
YONDASHUVLAR
Respublika ilmiy-uslubiy konferensiyasi
207
RAQAMLI IQTISODIYOT SHAROITIDA OLIY TAʼLIMNI MOLIYAVIY
TAMINLASH TIZIMINI TAKOMILLASHTIRISH MASALALARI
B.K.Tuxliyev
TMC instituti “Moliya va buxgalteriya hisobi”
kafedrasi mudiri, i.f.d. professor
https://doi.org/10.5281/zenodo.14853064
Oliy ta’lim tizimini tubdan takomillashtirish, mamlakatni ijtimoiy-iqtisodiy
rivojlantirishning ustuvor vazifalaridan kelib chiqqan holda, kadrlar tayyorlash mazmunini tubdan
qayta ko‘rish, xalqaro standartlar darajasiga mos oliy ma’lumotli mutaxassislar tayyorlash uchun
zarur sharoitlar yaratilishini ta’minlash maqsadida Oliy ta’lim tizimini kelgusida yanada
takomillashtirish va kompleks rivojlantirish bo‘yicha eng muhim vazifalar berilab berilgan
1
.
O‘zbekiston Respublikasida oliy ta’limni tizimini
2030 yilgacha rivojlantirish konsepsiyasi
qabul qilindi. Konsepsiya doirasida:
O‘zbekiston Respublikasida oliy ta’limni tizimli isloh qilishning ustuvor yo‘nalishlarini
belgilash, zamonaviy bilim va yuksak ma’naviy-axloqiy fazilatlarga ega, mustaqil fikrlaydigan
yuqori malakali kadrlar tayyorlash jarayonini sifat jihatidan yangi bosqichga ko‘tarish, oliy
ta’limni modernizatsiya qilish, ilg‘or ta’lim texnologiyalariga asoslangan holda ijtimoiy soha va
iqtisodiyot tarmoqlarini rivojlantirish, shuningdek,
2030-yilgacha oliy ta’lim sohasida davlat-xususiy sheriklikni rivojlantirish, hududlarda
davlat va nodavlat oliy ta’lim muassasalari faoliyatini tashkil etish asosida oliy ta’lim bilan qamrov
darajasini 50 foizdan oshirish, sohada sog‘lom raqobat muhitini yaratish kabi masalalar belgilab
berilgan.
2
Bu kabi masalalaar samaradorligi moliyaviy ta‘minot tizimini takomillashtirishni talab
etadi.
Shu urinda quyidagi tahlilga murojaat qilamiz.
Oliy taʼlim tizimini moliyaviy taʼminlashning samaradorligini baholashda statistik tahlil
va turli xil vizual vositalardan, jumladan, jadvallar va grafiklardan foydalanish muhimdir. Ushbu
tahlilda Toshkent Davlat Iqtisodiyot Universiteti (TDIU) va Webster Xususiy Universiteti (WXU)
oʻrtasidagi moliyaviy taʼminlash tizimlarini solishtirib, ularning moliyaviy manbalari va
foydalanish samaradorligini oʻrganamiz.
Toshkent Davlat Iqtisodiyot Universiteti (TDIU) va Webster Xususiy Universiteti (WXU)
moliyaviy taʼminlashning asosiy manbalari:
1.
Davlat byudjeti — Davlat tomonidan universitetlarga ajratilgan mablagʻlar.
2.
Xususiy sarmoyalar — Xususiy sektor yoki xususiy investorlar tomonidan ajratilgan
mablagʻlar.
3.
Talaba toʻlovlari — Talabalardan olingan oʻqish pullari.
4.
Grantlar va stipendiyalar — Mahalliy va xalqaro tashkilotlar tomonidan taqdim etilgan
grantlar.
1
https://lex.uz/acts/-3171590
2
https://lex.uz/ru/docs/-4545884
2025 -Yil
13-Fevral
RAQAMLI DUNYO: MATEMATIK VA INFORMATIK
YONDASHUVLAR
Respublika ilmiy-uslubiy konferensiyasi
208
1-Jadval. 2024 yilda Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti va Webster xususiy
universitetining moliyaviy manbalari
3
T/r
Manba
Toshkent Davlat
iqtisodiyot universiteti
(TDIU)
Webster xususiy
universiteti (WXU)
1.
Davlat byudjeti
40%
0%
2.
Xususiy sarmoyalar
10%
30%
3.
Talaba toʻlovlari
30%
50%
4.
Grantlar va
stipendiyalar
20%
20%
1-jadvalda TDIU universitetida davlat byudjeti asosiy manba hisoblanadi, ammo talaba
toʻlovlari va grantlar ham muhim oʻrin tutadi. WXU universitetida talaba toʻlovlari va xususiy
sarmoyalar moliyaviy taʼminlashning asosiy manbalaridir.
2-Jadval. 2024-yil davomida oliy ta’lim tizimining moliyaviy ta’minlanishining o‘zgarishi
4
T/r
Manba
TDIU
WXU
2023
2024
2023
(2024)
1.
Davlat byudjeti
35%
40%
0%
0%
2.
Xususiy sarmoyalar
5%
10%
20%
30%
3.
Talaba toʻlovlari
35%
30%
40%
50%
4.
Grantlar va stipendiyalar
25%
20%
40%
20%
2-jadvalda ikki universitetning 2023-2024 yillarda moliyaviy manbalaridagi oʻzgarishlar
tahlil qilganimizda TDIU uchun asosiy moliyaviy manba davlat byudjeti boʻlib, 2024 yilda 40%
ni tashkil qiladi. Shu bilan birga, talaba toʻlovlari va grantlar muhim rol oʻynaydi. 2023 yilga
nisbatan davlat byudjeti 5% ga oʻsgan, xususiy sarmoyalar esa 5% ga oshgan.
Ushbu koʻrsatkichlar WXU uchun asosiy moliyaviy manba talaba toʻlovlari, ular 2024
yilga kelib 50% ni tashkil qiladi. Xususiy sarmoyalar ham ahamiyatli boʻlib, ularning ulushi 30%
gacha koʻtarilgan. Shuningdek, grantlar va davlat byudjeti bu universitetda minimal darajada.
Bu statistik tahlilni amalga oshirish orqali, har ikki universitetning moliyaviy
taʼminlanish tizimi oʻrtasidagi farqlarni koʻrish mumkin. TDIU davlat moliyasiga asoslangan
boʻlsa, WXU koʻproq xususiy sektor va talaba toʻlovlariga tayanadi. Bu turli moliyaviy
yondashuvlar universitetlarning taʼlim sifatini va innovatsion faoliyatini qanday taʼsir qilishini
belgilaydi.
XULOSA
Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti va Webster xususiy universiteti misolida olib
borilgan statistik tahlil va moliyaviy manbalar taqsimoti quyidagi asosiy xulosalarga olib keladi:
3
Statistik ma‘lumotlar asosida muallif ishlanmasi
4
Statistik ma‘lumotlar asosida muallif ishlanmasi
2025 -Yil
13-Fevral
RAQAMLI DUNYO: MATEMATIK VA INFORMATIK
YONDASHUVLAR
Respublika ilmiy-uslubiy konferensiyasi
209
1.
Davlat
va
xususiy
moliyaviy
manbalar
oʻrtasidagi
farq:
TDIU uchun davlat byudjeti oliy taʼlim tizimining asosiy moliyaviy manbai boʻlib, 2024 yilga
kelib 40% ni tashkil qiladi. Bu, universitetning davlat tomonidan qoʻllab-quvvatlanishining yuqori
darajada ekanligini koʻrsatadi. Biroq, WXU uchun talaba toʻlovlari va xususiy sarmoyalar
boshqarilayotgan resurslar sifatida ustunlik qilmoqda, bu esa universitetning xususiy sektor bilan
aloqalarini kuchaytirganini anglatadi.
2.
Oʻzgarishlar va rivojlanish trendlari:
2023 yilga nisbatan TDIU universitetida davlat byudjeti 5% ga oshgan, bu esa davlatning
oliy taʼlimni moliyalashga boʻlgan qiziqishining ortganligini koʻrsatadi. WXU da esa talaba
toʻlovlari va xususiy sarmoyalar ulushi oshgan, davlat byudjeti esa minimal darajada qolgan. Bu
oʻzgarishlar WXU ning xususiy sektor va oʻz resurslari orqali moliyaviy mustaqillikka
intilishining koʻrsatkichidir.
3.
Moliyaviy taʼminlashda ijtimoiy jihatlar:
TDIU koʻproq davlat tomonidan moliyalashtirilgan boʻlsa-da, talabalarga taqdim
etiladigan grantlar va stipendiyalar orqali ijtimoiy yordam taqdim etiladi. WXU esa koʻproq talaba
toʻlovlari va xususiy sarmoyalar bilan taʼminlangan, bu esa uning taʼlim narxining yuqoriligini
ko‘rsatadi.
TAKLIFLAR
1.
Oliy taʼlimni moliyalashning diversifikatsiyasi:
TDIU va WXU kabi universitetlar
uchun moliyaviy resurslarning diversifikatsiyasi zarur. TDIU uchun davlat byudjeti ustun boʻlsa-
da, universitetga qoʻshimcha xususiy sarmoyalarni jalb qilish, xalqaro grantlar va hamkorliklarni
rivojlantirish orqali moliyaviy barqarorlikni oshirish kerak. WXU esa, oʻzining xususiy moliyaviy
resurslariga tayanayotgan boʻlsa, davlat tomonidan qoʻllab-quvvatlashni kuchaytirish va
grantlarga boʻlgan qiziqishni oshirishga eʼtibor qaratishi zarur.
2.
Grantlar va stipendiyalarni kengaytirish:
Har ikki universitetda ham grantlar va
stipendiyalar orqali moliyaviy yordam tizimini kengaytirish talab etiladi. TDIUda grantlar ulushini
koʻpaytirish, talabalarga ijtimoiy va ilmiy yoʻnalishlarda qoʻllab-quvvatlash taqdim etishda
samarali boʻladi. WXU uchun esa, grantlar va stipendiyalarni koʻproq xalqaro tashkilotlar bilan
hamkorlikda tashkil etish tavsiya etiladi.
3.
Xususiy sektor bilan hamkorlikni mustahkamlash:
WXU, xususiy sektor bilan aloqalarini mustahkamlashda davom etishi kerak. Shu bilan birga,
TDIU ham xususiy sektor bilan ilmiy-texnologik tadqiqotlar va innovatsiyalar sohasida
hamkorlikni rivojlantirib, yangi sarmoya manbalarini jalb qilishga harakat qilishi lozim.
4.
Moliyaviy taʼminlashning innovatsion modellari:
Har ikki universitetda ham
innovatsion moliyaviy modellardan foydalanish kerak. Masalan, crowdfunding (ommaviy
moliyalashtirish) yoki oliy taʼlim muassasalarining moliyaviy boshqaruvini optimallashtirishga
qaratilgan raqamli platformalar orqali yangi moliyaviy imkoniyatlar yaratish muhimdir. Bu
modellardan foydalanish, universitetlarning moliyaviy mustaqilligini va taʼlim sifatini
yaxshilashga yordam beradi.
5.
Tadqiqotlar va ilmiy faoliyatni moliyalashtirish:
Oliy taʼlim muassasalarining ilmiy
faoliyatlarini moliyalashda davlat va xususiy sektorning hamkorligi zarur. Bu, ilmiy tadqiqotlar
va innovatsiyalarni moliyalash uchun qoʻshimcha resurslarni jalb qilishga imkon yaratadi.
2025 -Yil
13-Fevral
RAQAMLI DUNYO: MATEMATIK VA INFORMATIK
YONDASHUVLAR
Respublika ilmiy-uslubiy konferensiyasi
210
Xususan, TDIU va WXU uchun ilmiy tadqiqotlar va innovatsiyalarni qoʻllab-quvvatlovchi maxsus
grantlar va sarmoyalar yaratish kerak.
Umuman olganda, oliy taʼlim tizimining moliyaviy taʼminlanishini yanada samarali qilish
uchun turli xil manbalarni jalb etish va universitetlar oʻrtasida yaxshilangan hamkorlik zarur. Bu
orqali taʼlim sifatini oshirish, ilmiy tadqiqotlarni rivojlantirish va jamiyat uchun foydali kadrlar
tayyorlash imkoniyatlari yaratilib, oliy taʼlim tizimi yanada barqaror va innovatsion boʻlishi
mumkin.
Foydalanilgan adabiyotlar roʻyxati:
1.
Oʻzbekiston Respublikasi Prezidentining 2017-yil 20-apreldagi ” Oliy ta‘lim tizimini
yanada rivojlantirish chora-tadbirlar tugrisida” PQ-2909-son Qarori,
2.
Oʻzbekiston Respublikasi Prezidentining 2019 yil 8 oktyabrdagi “Oʻzbekiston Respublikasi
Oliy taʼlim tizimini 2030 yilgacha rivojlantirish Konsepsiyasini tasdiqlash toʻgʻrisida”gi PF-
5847-son Farmoni
https://lex.uz/ru/docs/-4545884
3.
Oʻzbekiston Respublikasi Prezidentining 2021 yil 24 dekabrdagi “Davlat oliy taʼlim
muassasalariga
moliyaviy
mustaqillik
berish
chora-tadbirlari
toʻgʻrisida”
PQ-61-son
qarori
// https://lex.uz/docs/5793251.
4.
Karimov N.G. Oliy taʼlimning innovatsion rivojlanishini moliyalashtirishning konseptual
yondoshuvlari. //Экономика и инновационные технологии, 2021y, № 5, 232–
5.
Oʻzbekiston Respublikasi Oliy taʼlim, fan va innovatsiyalar vazirligi maʼlumotlari
6.
https:topics.ru-Глобальный индекс инноваций стран в 2013 — 2022 годах
7.
Karlibaeva G.X. Taʼlim muassasalarini byudjetdan moliyalashtirish mablagʼlarining tarkibi
va manbalari, Iqtisodiyot va taʼlim, 2023 yil. 1-son (08.00.00; №11).
