ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 2 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
756
INGLIZ VA O‘ZBEK TOPISHMOQLARINING UMUMIY LINGVISTIK
XUSUSIYATLARI
Umarova Vazira Xolmurad qizi
Termiz davlat universiteti II kurs magistranti
https://doi.org/10.5281/zenodo.14910208
Annotatsiya. Topishmoqlar xalq og‘zaki ijodining o‘ziga xos janri bo‘lib, ular xalqning
madaniy, ijtimoiy va tarixiy merosini aks ettiradi. Bu janr til orqali yetkaziladigan obrazli
ma’lumotlarga boy bo‘lib, til va madaniyat o‘rtasida chuqur bog‘liqlikni namoyon etadi. Ingliz va
o‘zbek madaniyatlarida topishmoqlar uzoq tarixga ega bo‘lib, har birining til va madaniyatga xos
o‘ziga xos xususiyatlari mavjud. Ushbu maqolada ingliz va o‘zbek topishmoqlarining lingvistik
xususiyatlari o‘rganiladi, ularning umumiy tomonlari tahlil qilinadi va farqlari aniqlanadi.
Kalit so`zlar: topishmoqlar, madaniyat, janr, obrazlilik, metafora leksik va semantik
xususiyatlar, grammatika, lingvokulturologiya.
GENERAL LINGUISTIC FEATURES OF ENGLISH AND UZBEKISTAN RULES
Abstract. Riddles are a unique genre of folk oral literature that reflect the cultural, social,
and historical heritage of a people. This genre is rich in figurative information conveyed through
language, demonstrating a deep connection between language and culture. Riddles in both English
and Uzbek cultures have a long history, each with its own distinct linguistic and cultural features.
This article explores the linguistic characteristics of English and Uzbek riddles, analyzing their
commonalities and identifying their differences.
Keywords: riddles, culture, genre, imagery, metaphor, lexical and semantic features,
grammar, linguoculturology.
ОБЩИЕ ЯЗЫКОВЫЕ ОСОБЕННОСТИ АНГЛИЙСКИХ И УЗБЕКСКИХ ПРАВИЛ
Аннотация. Загадки — уникальный жанр устной народной литературы,
отражающий культурное, социальное и историческое наследие народа. Этот жанр богат
образной информацией, передаваемой посредством языка, что демонстрирует глубокую
связь между языком и культурой. Загадки как в английской, так и в узбекской культурах
имеют долгую историю, каждая из которых имеет свои собственные отличительные
языковые и культурные особенности. В этой статье исследуются языковые
характеристики английских и узбекских загадок, анализируются их общие черты и
выявляются их различия.
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 2 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
757
Ключевые слова: загадки, культура, жанр, образность, метафора, лексические и
семантические особенности, грамматика, лингвокультурология.
Topishmoqlar — bu tilning o‘ziga xos janri bo‘lib, unda aniq bir predmet, hodisa yoki
tushuncha tasvirlanadi, lekin bu tasvirlar bilvosita, ma'lum bir ifodalash vositalari yordamida
taqdim etiladi. Har bir xalqning madaniyati va dunyoqarashi uning tilida aks etadi, shu sababli
topishmoqlar xalq tilining, undagi mantiqiy va obrazli fikrlash jarayonining namunasidir. Ingliz
va o‘zbek tilidagi topishmoqlarni tahlil qilish orqali, ularning lingvistik xususiyatlarini va
umumbashariy tabiatini aniqlash mumkin.
Topishmoqlar asosan til va madaniyatning o‘ziga xosligi bilan bog‘liq. Ular nafaqat tilning
estetik jihatlari, balki xalqning tafakkurini, dunyoqarashini va inson tabiati haqidagi tasavvurlarini
ham aks ettiradi. Ingliz va o‘zbek tilidagi topishmoqlar ham o‘zlarining xalqiga xos ma'nolarni,
shuningdek, universal g‘oyalarni o‘zida mujassam etadi. Misol uchun, ingliz tilidagi topishmoqlar
ko‘pincha qisqa va aniq bo‘lib, zamonaviy hayotga oid tushunchalar bilan bog‘liq bo‘lsa, o‘zbek
topishmoqlari esa ko‘proq xalqning tarixi, an'analari va tabiatiga asoslanadi.
Ingliz va o‘zbek topishmoqlarining asosiy xususiyatlaridan biri ularning obrazli tabiatidir.
Ikkala til ham o‘zgacha tasvirlar va metaforalar orqali biror narsani yoki hodisani ifodalaydi.
Masalan:
•
O‘zbek tilidagi topishmoqda:
"Uch oyog‘im bor, bir o‘zi yurmayman."
(Javob: Stul)
•
Ingliz tilidagi topishmoqda:
"I have keys but no locks, I have space but no room. You can enter, but you can’t go inside."
(Javob: Klaviatura)
Bu misollarda ham obrazli ifoda vositalari, ham metaforalar mavjud.
Topishmoqlar ko‘pincha bilvosita, ma'nosiz va tushunarsiz ko‘rinadi, lekin javobni topish
uchun esa nutq ko‘nikmalari va kontekstni tushunish talab etiladi. Ingliz tilidagi topishmoqlar
ko‘proq qisqa va oddiy bo‘lsa-da, ularning ma'nosi ko‘pincha kontekstdan kelib chiqadi. O‘zbek
tilidagi topishmoqlar esa ko‘pincha ko‘proq bayonli va kengroq ma'lumotni talab qiladi.
Topishmoqlarda grammatika va yordamchi so‘zlar (masalan, «kim», «nima», «qachon»)
muhim rol o‘ynaydi. Ingliz va o‘zbek tillaridagi topishmoqlar tuzilish jihatidan o‘ziga xosdir.
Ingliz tilida, masalan, so‘roq gaplari ko‘pincha yordamchi fe'llar va qisqa so‘zlar yordamida
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 2 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
758
quriladi:
What am I?, Who has...?.
O‘zbek tilida esa topishmoqlar, ko‘proq to‘liq va murakkab
jumlalardan iborat bo‘lib, ular so‘roq gaplaridan tashqari, aniqlovchi so‘zlar va gapni uzaytiruvchi
frazalardan foydalanadi.
Har ikki tilning topishmoqlarida ham xalqning madaniyati va tabiatga bo‘lgan munosabati
aks etadi. O‘zbek tilidagi topishmoqlarda ko‘pincha an'anaviy hayot, mehnat, qishloq xo‘jaligi va
tabiat tasvirlari uchraydi. Ingliz tilidagi topishmoqlar esa ko‘proq texnologik yutuqlar va
zamonaviy hayotga oid bo‘lishi mumkin. Biroq, ikkala til ham universal mavzularni — vaqt,
makon, tabiat va inson hayotini o‘z ichiga oladi.
Ingliz va o‘zbek tilidagi topishmoqlarning leksik va semantik xususiyatlari ham bir qator
o‘xshashliklarni ko‘rsatadi. Ikkala til ham asosan oddiy, kundalik hayotda ishlatiladigan so‘zlarni
tanlaydi. Biroq, semantik jihatdan, ingliz tilidagi topishmoqlarda zamonaviy texnologiyalar,
transport va boshqa innovatsiyalar ko‘proq aks etgan bo‘lsa, o‘zbek tilidagi topishmoqlarda esa
tarixiy va madaniy ramzlar ko‘proq uchraydi. Bu til va madaniyat o‘rtasidagi farqni ko‘rsatadi.
Xulosa qilib aytganda, ingliz va o‘zbek tilidagi topishmoqlar o‘rtasidagi umumiy lingvistik
xususiyatlarni tahlil qilganda, ularning obrazli va metaforik tabiati, grammatik tuzilishi va
xalqning madaniyati bilan chambarchas bog‘liq ekanligini ko‘rish mumkin. Har ikki tilning
topishmoqlari nafaqat til o‘rganishda, balki xalqning dunyoqarashini, tafakkurini va tarixini
o‘rganishda ham muhim rol o‘ynaydi. Shu sababli, topishmoqlarni o‘rganish, tilning strukturasi,
leksikasi va semantikasini chuqurroq tushunishga yordam beradi.
REFERENCES
1.
Shukurov, R. O‘zbek xalq ijodi: topishmoqlar va ularning lingvistik xususiyatlari.
Toshkent: Fan, 1998.
2.
Valixonov, T. Topishmoqlar va ularning leksik-semantik xususiyatlari. O‘zbekston
Respublikasi Fanlar Akademiyasi, 2012.
3.
Ismoilov, A. O‘zbek xalq topishmoqlari va ularning didaktik ahamiyati. Toshkent:
O‘qituvchi, 1985.
4.
Saydullayev, M. O‘zbek tilining semantik xususiyatlari: Topishmoqlar
misolida. Toshkent: Sharq, 2015.
5.
Taylor, Archer. The Literary Riddle before 1600. University of California Press, 1948.
6.
Kirk, G.S. The Nature of Greek Myths. Penguin Books, 1974.
