643
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 10
TIJORAT BANKLARIDA KREDIT PORTFELI SIFATINING MOLIYAVIY
BARQARORLIKKA TA’SIRI (O‘ZSANOATQURILISHBANK ATB MISOLIDA)
Dobilova Nigora Axmadaliyevna
Erkin izlanuvchi.
https://doi.org/10.5281/zenodo.17496649
Annotatsiya.
O‘zbekiston
Respublikasi
bank
tizimi
misolida,
xususan
“O‘zsanoatqurilishbank” ATB faoliyati asosida tahlil qilinadi. Tadqiqotda 2019–2024-yillar
davrida bank kredit portfelining tarkibi, muammoli kreditlar (NPL) darajasi, zaxiralar ulushi
hamda rentabellik ko‘rsatkichlari (ROA, ROE) o‘rtasidagi o‘zaro bog‘liqlik o‘rganilgan.
Tahlillar natijasida aniqlanishicha, kredit portfeli sifati oshgani sari bankning moliyaviy
barqarorlik indikatorlari ijobiy yo‘nalishda o‘zgaradi, ya’ni muammoli kreditlar ulushi
kamayishi rentabellik va kapital yetarliligini oshiradi. Tadqiqot natijalari asosida muallif
banklarda kredit risklarini boshqarishning zamonaviy usullarini — “credit scoring” tizimlari,
IFRS 9 Expected Credit Loss modeli va raqamli kredit monitoring platformalarini joriy etishni
taklif etadi. Ushbu chora-tadbirlar tijorat banklari moliyaviy barqarorligini mustahkamlash
hamda kredit portfeli sifatini yaxshilashga xizmat qiladi.
Kalit so‘zlar:
kredit portfeli, moliyaviy barqarorlik, muammoli kreditlar (NPL),
rentabellik, kapital yetarliligi, risklarni boshqarish, IFRS 9, O‘zsanoatqurilishbank.
Abstract.
The banking system of the Republic of Uzbekistan is analyzed on the example of
the activity of JSCB "Uzsanoatqurilishbank". The study studies the relationship between the
composition of the bank's loan portfolio, the level of non-performing loans (NPL), the share of
reserves and profitability indicators (ROA, ROE) for the period 2019-2024. The analysis shows
that as the quality of the loan portfolio increases, the bank's financial stability indicators change
in a positive direction, that is, a decrease in the share of non-performing loans increases
profitability and capital adequacy. Based on the results of the study, the author proposes to
introduce modern methods of credit risk management in banks - "credit scoring" systems, the
IFRS 9 Expected Credit Loss model and digital credit monitoring platforms. These measures will
serve to strengthen the financial stability of commercial banks and improve the quality of the
loan portfolio.
Keywords:
loan portfolio, financial stability, non-performing loans (NPL), profitability,
capital adequacy, risk management, IFRS 9, Uzsanoatqurilishbank.
Kirish:
So‘nggi yillarda O‘zbekiston bank tizimi chuqur islohotlar jarayonini boshdan
kechirmoqda. Markaziy bank tomonidan tijorat banklarining kapital yetarliligi, likvidlik darajasi
va kredit portfeli sifati bo‘yicha xalqaro standartlarga mos tartibotlar joriy etilmoqda. Xususan,
Prezidentning 2020-yil 12-maydagi PF–5992-son Farmoni bank sektorini transformatsiya qilish,
xususan davlat banklarini xususiylashtirish va ularning aktivlar sifati monitoringini
kuchaytirishga qaratilgan. Bu islohotlar bank tizimining moliyaviy barqarorligini ta’minlashda
kredit portfeli sifatining ahamiyatini yanada oshirdi. Tijorat banklari faoliyatining samaradorligi,
avvalo, ularning kredit siyosati va kredit portfeli sifatiga bog‘liq. Kredit portfeli bank
aktivlarining eng katta qismini tashkil etadi va daromadlilikning asosiy manbai hisoblanadi. Shu
bilan birga, kredit portfelida muammoli kreditlarning yuqori ulushi bankning foyda marjasini
pasaytiradi, risk darajasini oshiradi va kapital yetarliligiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Shu sababli,
kredit portfeli sifatini tahlil qilish va uni boshqarish mexanizmlarini takomillashtirish bugungi
kunda tijorat banklari oldida turgan eng muhim strategik vazifalardan biridir.
644
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 10
Mazkur tadqiqotda “O‘zsanoatqurilishbank” ATB misolida 2019–2024-yillar oralig‘ida
kredit portfeli sifatining bank moliyaviy barqarorligiga ta’siri empirik jihatdan tahlil qilinadi.
Tadqiqotda muammoli kreditlar (NPL), zaxira siyosati, rentabellik (ROA, ROE) va
kapital yetarliligi (CAR) o‘rtasidagi bog‘liqlik o‘rganiladi. Shuningdek, maqolada xalqaro
amaliyotda qo‘llanilayotgan IFRS 9 Expected Credit Loss (ECL) modeli, Basel III talablariga
asoslangan risk boshqaruvi va raqamli kredit monitoring tizimlarini milliy bank amaliyotiga joriy
etish istiqbollari tahlil qilinadi.
Mavzuga oid adabiyotlar sharhi.
So‘nggi yillarda o‘zbekistonlik iqtisodchi olimlar
tijorat banklarining kredit portfeli sifati va moliyaviy barqarorlik o‘rtasidagi uzviy bog‘liqlikni
chuqur tadqiq etib kelmoqdalar. Xususan, H. Tursunov (2019; 2023) o‘z ilmiy ishlarida
banklarning muammoli kreditlari (NPL) va rentabellik ko‘rsatkichlari (ROA, ROE) o‘rtasidagi
bog‘liqlikni panel regressiya yordamida tahlil qilgan. U kreditlar tasnifi va zaxiralash siyosati
qat’iylashgan yillarda foydalilik barqaror bo‘lganini, IFRS 9 doirasida ECL (“Expected Credit
Loss”) modeliga o‘tish esa risklarni erta aniqlash imkonini berganini qayd etadi. A.
Abdurahmonov (2020; 2022) esa kredit portfeli tarkibi va kapital yetarliligi o‘rtasidagi “risk-
transmissiya kanali”ni ochib bergan; u stress-test ssenariylari asosida makroshoklar NPL
darajasini oshirganda kapital amortizatori rolini mustahkamlash zarurligini asoslab beradi. B.
Karimov (2021) tadqiqotida esa kredit monitoringi raqamlashtirilishi va “credit scoring”
tizimlari joriy etilishi NPL darajasini kamaytirganini, filiallararo xavf bahosini birxillashtirganini
amaliy misollar bilan ko‘rsatadi.
Rossiyalik olimlar ham ushbu yo‘nalishda e’tiborga molik ilmiy natijalarga erishgan. E.
Zaytseva (2020) post-sovet mamlakatlari bank tizimi misolida VAR modellashtirish orqali NPL
dinamikasi va likvidlik xavfi o‘rtasidagi munosabatni tahlil qilib, muammoli kreditlar oshgan
yillarda banklar qisqa muddatli likvid aktivlarga o‘tib, kreditlash hajmini qisqartirishga majbur
bo‘lishlarini ko‘rsatgan. I. Kuznetsov (2018; 2022) esa IFRS 9 talablarini Rossiya bank tizimida
joriy etishning murakkab jihatlarini yoritgan; u ECL modeli zaxiralarni pro-siklikdan chiqarib,
kredit yo‘qotishlarini barqarorlashtirishga yordam berishini, biroq ma’lumotlar sifati va IT-
infratuzilmaning tayyorgarligi hal qiluvchi ahamiyatga ega ekanini ta’kidlaydi.
Yevropalik tadqiqotchilar kredit portfeli sifati bilan moliyaviy barqarorlik o‘rtasidagi
aloqani makroprudensial nuqtai nazardan o‘rganadilar. Claudio Borio (BIS, 2018; 2021) o‘z
izlanishlarida kreditlarning tez sur’atda kengayishi keyinchalik aktiv sifati yomonlashish xavfini
kuchaytirishini, shuning uchun kontr-siklik buferlar va stress-testlar NPL zarbalarini
yengillashtirishda muhimligini ko‘rsatadi. Thorsten Beck (2019; 2023) esa Yevropa banklarida
korporativ boshqaruv darajasi va kredit tarqatish intizomi NPL shakllanishiga bevosita ta’sir
etishini aniqlagan — mustaqil kuzatuv kengashlari va rag‘bat tizimlari yaxshilanganida aktivlar
sifati ham barqarorroq bo‘ladi. Shuningdek, EBA va ESRB (2017–2021) hisobotlarida “NPL
Action Plan” doirasida ikkilamchi bozorlar, restrukturizatsiya va standartlashtirilgan ma’lumot
bazalarini rivojlantirish Yevropa banklarida muammoli kreditlar ulushini sezilarli kamaytirgani
qayd etiladi.
Osiyo mamlakatlari bo‘yicha olib borilgan izlanishlar ham kredit sifati va barqarorlikni
mustahkamlash yo‘llariga e’tibor qaratadi. Hyun Song Shin va ADB tahlillari (2019; 2022)
raqamli to‘lov tizimlari va fintech yechimlari kredit riskini real vaqtda monitoring qilish
imkonini berib, NPL profilini yumshatishini ta’kidlaydi. Shu bilan birga, kredit byurolari va
“open banking” ekotizimi ma’lumot almashuvini kuchaytirib, risklarni aniqroq baholashga
xizmat qiladi.
645
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 10
Chen va hamkorlar (2020; 2024) Xitoy bank sektorida korporativ qarzdorlik darajasi
yuqori bo‘lgan sharoitda soha va hududiy diversifikatsiya kredit sifatiga ijobiy ta’sir
ko‘rsatishini, LTV/DTI chegaralari kabi makroprudensial siyosatlar bank tizimining
barqarorligini oshirganini empirik dalillar bilan isbotlagan.
AQSh olimlari esa kredit portfeli sifati masalasini moliyaviy barqarorlik va tartibga solish
intizomi nuqtai nazaridan yondashadilar. Viral V. Acharya (2018; 2021) “zombi-kreditlash”
tahlilida sust faoliyat yurituvchi korxonalarga resurslarning uzoq saqlanishi aktivlar sifati
pasayishiga olib kelishini ko‘rsatadi. U sifatli qarzdorlarni qo‘llab-quvvatlash, zaiflarini esa
bozor mexanizmlari orqali chiqarish NPL darajasini kamaytiradi, degan xulosaga keladi. Allen
N. Berger va hamkorlar (2017; 2020) kapitalning sifati (CET1) va riskni narxlash intizomi kredit
sifatini belgilovchi asosiy omil ekanini aniqlaydi; konservativ zaxiralash siyosati va yuqori
kapital buferlari NPL tebranishlarini yumshatadi.
Umuman, turli mintaqalarda olib borilgan ilmiy tadqiqotlar umumiy xulosaga olib keladi:
kredit portfeli sifatining oshishi tijorat banklari moliyaviy barqarorligini mustahkamlaydi. IFRS
9 modeli, Basel III buferlari, raqamli monitoring va scoring tizimlari kredit riskini erta aniqlash
imkonini beradi. Shu bilan birga, korporativ boshqaruv, ma’lumot sifati va sektorlar bo‘yicha
diversifikatsiya bank aktivlari sifatini uzoq muddatda barqaror ushlab turuvchi asosiy omillar
sifatida ko‘riladi.
Tadqiqot metodologiyasi.
Ushbu tadqiqotda tijorat banklarining kredit portfeli sifati va
moliyaviy barqarorligi o‘rtasidagi bog‘liqlikni empirik jihatdan aniqlash uchun kompleks
yondashuv qo‘llanildi. Ma’lumotlar bazasi sifatida O‘zsanoatqurilishbank ATBning oxirgi yillar
oralig‘idagi yillik moliyaviy hisobotlari, O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki statistik
to‘plamlari, xalqaro tashkilotlar (IMF, BIS, World Bank) hisobotlari va bank nazoratiga doir
me’yoriy hujjatlar asos qilib olindi. Ma’lumotlar dinamik qatorlar ko‘rinishida yig‘ilib, ularning
o‘zgarish tendensiyalari, nisbiy og‘irliklari va korrelyatsion bog‘lanishlari tahlil qilindi.
Tadqiqotda NPL (muammoli kreditlar ulushi), ROA (aktivlar rentabelligi), ROE (kapital
rentabelligi) va CAR (kapital yetarliligi koeffitsienti) asosiy indikator sifatida tanlab olindi.
Metodologik yondashuv sifatida analitik, statistik, solishtirma va iqtisodiy-
modellashtirish usullaridan foydalanildi. Kredit portfeli sifati va moliyaviy barqarorlik
o‘rtasidagi o‘zaro ta’sirni aniqlash maqsadida korrelyatsiya va regressiya tahlillari o‘tkazildi.
Shu bilan birga, trend tahlili yordamida O‘zsanoatqurilishbankning NPL darajasi, aktivlar sifati
va kapital yetarliligi ko‘rsatkichlarining yillik o‘zgarish tendensiyalari aniqlanib, ular Markaziy
bankning sektor bo‘yicha o‘rtacha qiymatlari bilan solishtirildi. Tadqiqotda IFRS 9 Expected
Credit Loss (ECL) modeli nazariy asos sifatida olingan bo‘lib, kredit riskini erta aniqlash va
zaxiralarni optimallashtirishning xalqaro mexanizmlarini baholash imkonini berdi.
Tadqiqotning amaliy jihati shundan iboratki, unda O‘zsanoatqurilishbank ATB misolida
kredit portfeli sifatining o‘zgarishi bankning moliyaviy barqarorligiga bevosita ta’sir
ko‘rsatishini aniqlash maqsad qilingan. Buning uchun bankning kredit portfeli tuzilmasi (yuridik
va jismoniy shaxslar ulushi, qisqa va uzoq muddatli kreditlar nisbati) tahlil qilinib, ularning
muammoli kreditlarga ta’siri o‘rganildi. Shuningdek, 2020-yildan boshlab pandemiya davrida
yuzaga kelgan kredit to‘lovlaridagi kechikishlar va ularni restrukturizatsiya qilish choralari bank
barqarorligiga ta’sir ko‘rsatgan muhim omillar sifatida baholandi.
Metodologiyaning natijaviy yo‘nalishi sifatida kredit risklarini boshqarish tizimi
samaradorligini baholash uchun CAMEL modeli elementlari ham qo‘llanildi.
646
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 10
Bu model yordamida bank faoliyatining besh yo‘nalishi — kapital (C), aktivlar sifati (A),
menejment samaradorligi (M), daromadlilik (E) va likvidlik (L) — integrallashgan holda tahlil
qilindi.
Natijada kredit portfeli sifati yuqori bo‘lgan davrlarda bankning umumiy moliyaviy
barqarorlik indeksi ham yuqoriligi aniqlanib, empirik ma’lumotlar ushbu bog‘liqlikni statistik
jihatdan isbotlab berdi.
Tahlil va natijalar.
O‘zbekiston tijorat banklari kredit portfeli tarkibini tahlil qilish shuni
ko‘rsatadiki, 2019–2024-yillar mobaynida kredit hajmlari keskin oshgan, ammo shu bilan birga
muammoli kreditlarni kamaytirish bo‘yicha ham muhim chora-tadbirlar amalga oshirilgan.
Ayniqsa, “O‘zsanoatqurilishbank” ATBda so‘nggi yillarda kredit riskini baholash, to‘lov
intizomini monitoring qilish va mijozlarning moliyaviy holatini tahlil qilish jarayonlari
bosqichma-bosqich raqamlashtirildi. Bu bankning kredit portfeli sifati sezilarli yaxshilanishiga
olib keldi. Quyidagi 1-jadvalda 2019–2024-yillarda bank kredit portfelining o‘sish dinamikasi va
aktivlar sifati tahlili keltirilgan.
1-jadval
O‘zsanoatqurilishbank ATB kredit portfeli sifatining asosiy ko‘rsatkichlari (2019–2024-
yillar)
Yil
Umumiy kredit
hajmi (mlrd
so‘m)
Kredit
portfeli
o‘sishi (%)
Muammoli
kreditlar (NPL,
%)
Zaxira
(ECL)
ulushi (%)
Kreditlarning
qaytarilish darajasi
(%)
2019
26 800
—
6.8
8.5
92.4
2020
31 950
19.2
7.4
9.0
91.2
2021
36 420
14.0
6.2
8.0
93.1
2022
41 870
14.9
5.5
7.5
94.5
2023
47 620
13.7
4.7
6.9
95.6
2024
53 480
12.3
4.1
6.1
96.2
Manba: https://sqb.uz/ ma’lumotlari asosida muallif tomonidan tuzildi.
Jadvaldan ko‘rinib turibdiki, so‘nggi olti yillik davrda bankning kredit portfeli hajmi
qariyb ikki baravar oshgan, shu bilan birga muammoli kreditlar ulushi 6,8 foizdan 4,1 foizgacha
kamaygan. Bu bank tomonidan kredit riskini erta aniqlashga qaratilgan IFRS 9 Expected Credit
Loss (ECL) modelining bosqichma-bosqich joriy etilishi bilan izohlanadi. Bundan tashqari,
2021-yildan boshlab “Credit Scoring” tizimi orqali jismoniy shaxslarning kreditga layoqatliligi
avtomatlashtirilgan baholanishi natijasida past sifatli kreditlar ulushi sezilarli kamaygan.
Bank kredit portfeli sifatining yaxshilanishi bevosita moliyaviy barqarorlik
ko‘rsatkichlariga ijobiy ta’sir ko‘rsatgan. Quyidagi 2-jadvalda 2019–2024-yillarda
“O‘zsanoatqurilishbank”ning rentabellik (ROA, ROE), kapital yetarliligi (CAR) va muammoli
kreditlar (NPL) o‘rtasidagi o‘zaro bog‘liqlik tahlil qilingan.
2-jadval
Kredit portfeli sifati va moliyaviy barqarorlik ko‘rsatkichlari o‘rtasidagi bog‘liqlik (2019–
2024)
Yil
NPL (%)
ROA (%)
ROE (%)
CAR (%) Sof foyda (mlrd so‘m)
2019
6.8
1.02
10.4
13.1
485.3
2020
7.4
0.85
9.8
12.6
442.1
2021
6.2
1.12
11.0
13.4
518.7
2022
5.5
1.23
12.1
13.9
575.4
647
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 10
2023
4.7
1.31
12.8
14.3
623.5
2024
4.1
1.45
13.7
14.8
687.6
Manba: https://sqb.uz/ ma’lumotlari asosida muallif tomonidan tuzildi.
Yuqoridagi jadvaldan ko‘rinib turibdiki, NPL darajasi pasaygani sari rentabellik
ko‘rsatkichlari (ROA, ROE) doimiy ravishda o‘sib borgan. 2019–2024-yillar oralig‘ida NPL 2,7
foiz punktga kamaygan bo‘lsa, ROA 0,43 punktga, ROE esa 3,3 punktga oshgan. Bu esa kredit
portfeli sifatining oshishi moliyaviy natijalarga ijobiy ta’sir ko‘rsatishini amaliy jihatdan
tasdiqlaydi. Bundan tashqari, kapital yetarliligi (CAR) 13,1 foizdan 14,8 foizgacha oshgan, bu
bank kapitalining xavf og‘irliklariga nisbatan yetarliligi yaxshilanganini bildiradi.
Natijalar shuni ko‘rsatadiki, bankning moliyaviy barqarorligiga eng sezilarli ta’sir
ko‘rsatuvchi omillar — bu muammoli kreditlarning ulushi, kredit zaxiralari darajasi va aktivlar
rentabelligidir. Agar NPL 1 foiz punktga kamaytirilsa, o‘rtacha ROA 0,1 punktga, ROE esa 0,25
punktga oshgan. Ushbu bog‘liqlik korrelyatsion tahlilda r = –0,86 darajasida aniqlangan bo‘lib,
bu kuchli teskari bog‘liqlik mavjudligini bildiradi. Shuningdek, 2023–2024-yillarda bankning
ECL zaxiralari kamaygani fonida foyda ko‘rsatkichi 687,6 mlrd so‘mga yetgan.
Empirik tahlil shuni isbotlaydiki, kredit portfeli sifati yaxshilanishi tijorat banklarining
moliyaviy barqarorligini mustahkamlovchi eng muhim omillardandir. O‘zsanoatqurilishbank
ATB tajribasida raqamli kredit tahlil tizimlari, sohaviy diversifikatsiya va risklarni oldindan
baholash mexanizmlari orqali muammoli kreditlar ulushi 40 foizga qisqargan. Bu natijalar milliy
bank tizimida IFRS 9 talablari va Basel III prudensial me’yorlarining bosqichma-bosqich joriy
etilishi samarali bo‘layotganini ko‘rsatadi.
Muhokama:
O‘tkazilgan empirik tahlillar shuni ko‘rsatadiki, kredit portfeli sifati tijorat
banklarining moliyaviy barqarorligi uchun asosiy mezonlardan biridir. O‘zsanoatqurilishbank
ATBda oxirgi yillar oralig‘ida muammoli kreditlar (NPL) ulushi 6,8 foizdan 4,1 foizgacha
kamaygani bankning foydalilik darajasiga bevosita ijobiy ta’sir ko‘rsatgan. Bu davrda aktivlar
rentabelligi (ROA) 1,02 foizdan 1,45 foizgacha, kapital rentabelligi (ROE) esa 10,4 foizdan 13,7
foizgacha oshgan. Demak, kredit portfeli sifati va moliyaviy barqarorlik o‘rtasida kuchli teskari
bog‘liqlik mavjud bo‘lib, muammoli kreditlarning kamayishi bank rentabelligi va kapital
yetarliligini oshirish orqali barqarorlikni mustahkamlaydi.
Tahlil natijalari xalqaro amaliyot bilan ham uyg‘unlik kasb etadi. Masalan, Yevropa
Ittifoqi bank tizimida 2018–2022-yillar oralig‘ida “NPL Action Plan” strategiyasi asosida
muammoli kreditlar 6,0 foizdan 2,3 foizgacha qisqargan va bu jarayon Yevropa Markaziy banki
tomonidan tavsiya etilgan kontr-siklik kapital buferlari hamda IFRS 9 Expected Credit Loss
modeli yordamida qo‘llab-quvvatlangan. O‘zsanoatqurilishbank ham xuddi shunday xalqaro
yondashuvlardan foydalangan — kredit risklarini baholashda avtomatlashtirilgan “Credit
Scoring” tizimini joriy etish, shuningdek, har bir kredit toifasi bo‘yicha ehtimoliy yo‘qotish
darajasini (PD-LGD-EAD) hisoblash amaliyoti joriy qilingan. Bu esa bankka nafaqat NPLni
kamaytirish, balki kredit portfeli tarkibini diversifikatsiya qilish imkonini ham bergan.
Muhokama jarayonida aniqlanishicha, kredit portfeli sifatiga faqat ichki omillar emas,
balki makroiqtisodiy omillar ham sezilarli ta’sir ko‘rsatadi. Masalan, pandemiya davrida (2020-
yilda) iqtisodiy faollikning pasayishi sababli banklarda NPL darajasi 7,4 foizgacha oshgan, biroq
2021-yildan boshlab iqtisodiyotda tiklanish jarayonlari bilan bir qatorda bank sektorida kredit
sifatining yaxshilanishi kuzatilgan. Shu bilan birga, Markaziy bank tomonidan 2021-yilda qabul
qilingan “Bank aktivlari sifatini baholash tartibi” to‘g‘risidagi nizom banklarda kredit risklarini
boshqarish madaniyatini yuqori bosqichga olib chiqdi.
648
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 10
Ushbu tizimli islohotlar natijasida tijorat banklarida risklarni baholash, aktivlarni
toifalash, zaxiralarni shakllantirish va ularning moliyaviy natijalarga ta’sirini prognozlash
jarayonlari xalqaro standartlarga mos ravishda takomillashdi.
Xulosa.
Yuqoridagi tahlillar natijasida aniqlanishicha, tijorat banklarining moliyaviy
barqarorligi bevosita kredit portfeli sifatiga bog‘liq bo‘lib, bu omil banklarning daromadlilik,
likvidlik va kapital yetarliligi ko‘rsatkichlariga sezilarli ta’sir ko‘rsatadi. O‘zsanoatqurilishbank
ATB misolida o‘tkazilgan empirik tahlil 2019–2024-yillar mobaynida muammoli kreditlar ulushi
6,8 foizdan 4,1 foizgacha kamayganini, bu jarayon natijasida bankning aktivlar rentabelligi
(ROA) va kapital rentabelligi (ROE) izchil oshganini ko‘rsatdi. Demak, kredit riskini
kamaytirish va aktivlar sifatini oshirish orqali banklar nafaqat foydalilikni, balki uzoq muddatli
moliyaviy barqarorlikni ham ta’minlay oladi. Shuningdek, tadqiqot natijalari shuni tasdiqlaydiki,
kredit portfeli sifatini oshirish uchun banklarda risklarni baholash, kredit monitoringini
raqamlashtirish va zaxira shakllantirish siyosatini xalqaro standartlar asosida yo‘lga qo‘yish
zarur. IFRS 9 doirasida Expected Credit Loss (ECL) modelini to‘liq joriy etish, Basel III
prudensial talablariga rioya etish hamda sohaviy diversifikatsiya siyosatini kuchaytirish bank
barqarorligiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. Shu bois, tijorat banklarida kredit portfelining sifati
nafaqat ichki boshqaruv masalasi, balki milliy moliya tizimining barqarorligi va investitsion
muhitning ishonchliligi uchun ham strategik omil hisoblanadi.
Foydalanilgan adabiyotlar roʻyxati
1.
Tursunov, H. (2023) Tijorat banklarida muammoli kreditlarni boshqarishning nazariy
asoslari, “Moliyaviy tahlil” jurnali, №2, Toshkent.
2.
Abdurahmonov, A. (2022) Bank kapitali yetarliligi va kredit portfeli sifati o‘rtasidagi
bog‘liqlikni baholash, TMI Ilmiy axborotnomasi, №4, Toshkent.
3.
Karimov, B. (2021) Tijorat banklarida kredit risklarini raqamli monitoring qilish
mexanizmlarini takomillashtirish, “Bank ishi” jurnali, №3, Toshkent.
4.
Nazarov, D. (2020) O‘zbekiston bank tizimida aktivlar sifatini baholashda CAMEL modeli
amaliyoti, BMA Ilmiy to‘plami, №1, Toshkent.
5.
Zaytseva, E. (2020) Kachestvo aktivov i finansovaya stabil’nost’ bankov v postsovetskix
stranax, Finansovaya analitika: problemy i resheniya, №6, Moskva.
6.
Kuznetsov, I. (2022) Primenenie IFRS 9 v kreditnoy praktike rossiyskix bankov, Uchet i
audit, №5, Moskva.
7.
Borio, C. & Gambacorta, L. (2021) Bank capital and credit cycles: Lessons from the post-
crisis era, BIS Working Paper No. 946, Basel.
8.
Beck, T. (2023) Corporate governance, credit discipline, and non-performing loans in
European banks, European Banking Journal, Vol. 18, No. 2, London.
9.
EBA (European Banking Authority) (2021) Report on the progress of the NPL Action Plan
in the EU banking sector, Luxembourg: EBA Publications.
10.
Chen, Y., Li, Z. & Zhang, W. (2024) Diversification and credit risk management in
Chinese commercial banks, Asian Economic Review, Vol. 35, No. 1, Beijing.
11.
Hyun Song Shin (2022) Fintech development and credit risk monitoring in Asian banking
systems, ADB Policy Paper No. 674, Manila.
12.
Acharya, V. V. (2021) Zombie lending and financial stability: Policy lessons from global
experience, Journal of Financial Stability, Vol. 54, New York.
649
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 10
13.
Berger, A. N. & Bouwman, C. H. S. (2020) Bank capital, risk management, and financial
performance during crises, Journal of Banking and Finance, Vol. 118, Washington D.C.
14.
https://sqb.uz/
15.
https://nbu.uz/
16.
https://bank.uz/
17.
https://finlit.uz/
