ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 4 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1506
INSON HUQUQLARINING RIVOJLANISH TENDENSIYASI
O’tashova Iroda Husnidin qizi
Toshkent davlat yuridik universiteti
Jinoiy odil sudlov fakulteti 2-kurs talabasi.
https://doi.org/10.5281/zenodo.15305244
Annotatsiya.
Ushbu maqolada inson huuquqlari tushunchasi, uning jamiyatdagi
ahamiyati, shakllanish tarixi va zamonaviy hayotda amalga oshirilayotgan tamoyillar haqida
so’z boradi. Shuningdek, inson huquqlari butun insoniyatning intilishlari, orzu-umidlarini o’ziga
jamlagan keng qamrovli tushuncha ekanligi atroflicha yoritib o’tilgan. Maqola davomida inson
huquqlari haqidagi sharq mutaffakir olimlarning qarashlari va fikirlari haqida alohida to’xtalib
o’tilgan.
Kalit so’zlar
: Inson huquqlari, xalqaro standartlar, harbiy demokratiya, patriarxat,
matriarxat, Cyrus-Cylinder, inson huquqlari umumjahon deklaratsiyasi, inson huquqlari
bo’yicha qo’mita.
ТЕНДЕНЦИЯ РАЗВИТИЯ ПРАВ ЧЕЛОВЕКА
Аннотация.
В данной статье рассматривается понятие прав человека, его
обсуждается в обществе, история становления и принцпы реализуемые в современной
жизни. Также было подробно разбяснено что права человека – это комплексная
концепция, вкючаючающая в себя чаяния и надежды всего человечества. На протяжении
всей статьи обсуждаются взгляды и мнения восточных мыслителей о правах человека.
Ключевые слова:
права человека, международные стандарты, военная
демократия, патриархат, матриархат, Цилиндр Сайруса, всеобщая декларация прав
человека, комитет по правам человека.
DEVELOPMENT TREND OF HUMAN RIGHTS
Abstract.
In this article, the concept of human rights, its importance in society, history of
formation and principles implemented in modern life are discussed. Also, human rigts are the
aspirations of all mankind. It is explained in detail that it is a comprehensive concept that
includes dreams and hopes. Throughout the article, the views and opinions of Eastern thinkers
about human rights are discussed.
Key words:
Human rights, international standards, military democracy, patriarchy,
matriarchy, Cyrus Cylinder, universal declaration of human rights, human rights committee.
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 4 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1507
Kirish
.
Ikkinchi jahon urishi yillariga kelib inson huquqlari bir davlat yuridiksiyasidan tashqariga
chiqa boshladi. Ayniqsa, Ikkinchi jahon urishininng daxshatli oqibatlari inson huquqlarini
himoya qilish sohasida maxsus xalqaro-huquqiy hujjatlar ishlab chiqish va ularni himoya
qilishga qaratilgan xalqaro mexanizmlarni yaratishni xalqaro hamjamiyat oldiga asosiy vazifa
qilib qo’ydi. “Inson huquqlari” tushunchasining o’zi, avvaldanoq insonning mohiyatini ochib
beruvchi, uni inson sifatida o’zini tuta bilishini ko’rsatib beruvchi qadriyatlar bilan bog’liq
bo’lgan tabiiy huquqning paydo bo’lishi bilan vujudga keladi. Inson huquqlari tushunchasini
yuridik mazmunida “inson”, “shaxs”, “fuqaro” tushunchalaridan alohida ajratib bo’lmaydi.
“Inson” tushunchasi yaqindagina yuridik fanlarga kirgan bo’lib, u aynan inson
huquqlarini ham milliy, ham xalqaro darajada tan olish bilan bog’liqdir. “Bizning fikrimizcha
deydi,-professor A.X.Saidov,-“Umume’tirof etilgan inson huquqlari” atamasi xalqaro hujjatlar
ahamiyatini “xalqaro standartlar” kam bo’lmagan darajada aks ettiradi”, chunki ular davlatlararo
darajada ishlab chiqiladi, davlatlararo hamkorlikni tartibga solishga mo’ljallanadi, o’z
yuridiksiyasi doirasida inson huquqlariga hurmatni ta’minlab bera olmaydigan ahvolda qolgan,
o’z xalqi va xalqaro hamjamiyat oldida inson huquqlariga rioya etish yuzasidan javobgarlikka
tortiluvchi davlatga nisbatan yo’naltiradi
1
. Endigi navbatda inson huquqlariga aniqlik kiritadigan
bo’lsak, inson huquqlari-bu insonning tug’ilishidan to vafot etguniga qadar butun hayoti
davomida unga hamrohlik qiladigan huquq va erkinliklaridir.
Inson huquqlari yashash huquqi kabi eng asosiy huquqlardan tortib, munosib turmush
tarzini ta’minlashga xizmat qiladigan so’z erkinligi, vijdon erkinligi, ta’lim olish, mehnat qilish,
ijtimoiy ta’minot olish va shunga o’xshash iqtisodiy, ijtimoiy, siyosiy huquqlarimizni misol qilib
keltirishimiz mumkin. Ushbu universal huquqlar millati, jinsi, tili, dini, irqi yoki etnik kelib
chiqishi, ijtimoiy holatidan qat’iy nazar barcha uchun xos.
Ilmiy-nazariy qism
Inson huquqlari to’g’risidagi g’oyalarning vujudga kelishi va inson qadrlanishiga doir
tasavvurlarning vujudga kelishi yillar davomida shakllanib, hozirgi zamonaviy dunyoning
taraqqiyoti bilan chambarchas bog’liqdir. Inson huquqlariga oid g’oyalar tarixiy rivojining uchta
asosiy yo’nalishini ajratib ko’rsatish mumkin:
1
Saidov A.X.Межнударадное право прав человека:Учебное пособие/Отв.ред.акад.Б.Н.Топорнин.М.2002.-
С.80.
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 4 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1508
Birinchisi, urug’, jamoa, davlatdan ajralib chiqayotgan alohida shaxs sifatidagi,
huquqning mustaqil subyekti sifatidagi inson g’oyasining shakllanishi.
Ikkinchisi, qadimgi davrlarda va o’rta asrlarda o’z huquqiy tizimning rivojlanishi,
qonunlarning mujassamlashuvi va yuridik institutlarning qaror topishi.
Uchinchisi, huquqlar va qonunlarning universallik g’oyasi, ularning barcha odamlarga
nisbatan beistisno qo’llanish g’oyasining ishlab chiqilishi
2
.
Inson huquqlari masalasini tahlil qilib borishda shuni alohida qayd etib borishimiz kerak,
dastlab inson huquq va erkinliklarning asosiy manbalari tabiiy huquqdan paydo bo’lgan odat
huquqi (harbiy demokratiya, jamoa o’zini o’zi boshqarish) asosida shakllangan an’ana va
odatdan iborat bo’lib, u insonning biror urug’ga tegishliligi bilan bog’liq bo’lgan. Misol uchun
Patriarxat jamiyatida oilada ota hukmronlik qilgan bo’lsada, oila a’zolarining huquqiy vakolat va
imtiyozlarsiz oila mavjud bo’la olmagan. Matriarxat davridayoq ayol va erkaklar o’zlaridan nasl
qoldirish orqali juft bo’lib yashash orqali huquq va majburiyatga ega bo’lish kerakligini
tabiatning o’zi isbotlab bergan.
Ammo bu ongli ravishda amalga oshmay barchga jonzotlar singari nasl qoldirish tuyg’usi
orqali amalga oshirilgan edi
3
. Inson huquqlarini tushinish uchun juda muhim bo’lgan
insonlarning tabiiy tengligi g’oyasi qadimgi grek sofistlari va xitoylik mutaffakirlar tomonidan
ko’p bora aytilgan. Fuqarolik erkinliklarining taraqqiyotiga ma’lum darajada rimliklar ham o’z
hissalarini qo’shdilar, ya’ni ular hokimiyati bo’linish tushunchasini kiritdilar, shuningdek, tabiiy
huquq g’oyasi va “huquq subyekti”, “qonun oldida barchaning tengligi “singari tushunchalar
ham rimliklar tomonidan ishlab chiqildi. Shuni alohida qayd etishimiz lozimki, falsafiy g’oyalar
qafimgi Gretsiya va Rim davlatlaridagi ijtimoiy sharoitlarga asoslangan qonunchilikda o’z aksini
topmadi. Inson huquqlari, qullarni istisno qilgan holda, faqat quldorlarning imtiyozi sifatidagi
qonun deb ko’rinar edi. Antik polisdagi insonning ajralmas huquqlari inson huquqlarining
birinchi yuridik shakllari bo’lib, keyinchalik ular rim huquqida mustahkamlangan.
Miloddan avvalgi 539- yilda Buyuk Kir Bobil shahrini zabt etgach, umuman kutilmagan
bir ish qiladi ya’ni uyiga qaytish uchun barcha qullarni ozod etadi. Bundan tashqari, u odamlarga
o’z dinlarini tanlash kerak ekanligini e’lon qiladi. Uning bayonotlarini o’z ichiga olgan loydan
yasalgan Cyrus-Cylinder -bu tarixdagi birinchi inson huquqlari deklaratsiyasi tuzilganligini
ko’rishimiz mumkin.
2
Saidov A. X. Inson huquqlari bo’yicha xalqaro huquq. Darslik- T.: Konsauditinform-Nashr,2006.-B.24.
3
Аристотелъ.Политика.Афиская политика.-М.1997.-С.36
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 4 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1509
Inson huqulari yer yuzining barcha mintaqasida birdek tarqalmagan va himoya
qilinmagan. Buning asosiy sababi sifatida har bir mintaqaning, davrning o’ziga yarasha odatlari
va kelib chiqishi, mentaliteti jihatdan ajralib turishi, mamlakatning iqtisodiy ijtimoiy, siyosiy
rivojlanishi kabi tuirli xil omillar sabab bo’lgan. Qadimgi dunyoda inson huquqlari go’yasining
vujudga kelishi, uyg’onish davrida inson huquqlarining rivojlanishi, yangi davrda inson
huquqlarining shakllanishi, Qadimgi Sharqda inson huquqlari va hattoki islom huquqida ham
inson huquqlarining g’oyasining shakllanganligini ko’rishimiz mumkin. Inson huquqlari
g’oyasini Ulug’bek, Navoiy, Bobur singari Sharqning buyuk mutafakkir olimlari, davlat va
jamoat arboblari qarashida ham o’z aksini topgan. Bu siymolar turli davr va sharoitlarda
yashagan bo’lishiga qaramay, insonning jamiyatdagi o’rni va roli masalalariga alohida e’tibor
berganlar. Ularning har uchalasi ham davlat ishlari bilan mashg’ul bo’lganlari uchun davlat bilan
fuqarolar o’rtasidagi munosabatlarni, inson va jamiyatga doir masalalarni o’zlari yashagan
davrlarning aniq shart-sharoitlaridan kelib chiqqan holda ifodalab berishga harakat qilganlar.
Alisher Navoiyning “Saddi Iskandariy” asarida shoh Iskandarning mamlakatda amalga
oshirgan adolatli tadbirlari orasida insonga g’amxo’rlik, uning sha’ni, qadr-qimmati, haq-
huquqlarini himoya qilish chora-tadbirlari masalasi muhim o’rin egallagan bo’lsa, “Vaqfiy”
asarida turli tabaqaga mansub kishilarning haq-huquqlarini himoya qilish, har bir insonning halol
mehnat bilan shug’ullanishi zarurligi g’oyasi ilgari suriladi
4
. Yuqorida nomlari tilga olingan
allomalarning asarlarida inson mehnatini ulug’lash bilan birga shug’ullanishi, uy-joyli bo’lishi
singari haq-huquqlari to’g’risida ham qimmatli ma’lumotlar berilgan. Tarixdan ham ma’lumki,
ayrim mamlakatlar va mintaqalarda olib borilgan jang-u jadallar, bosqinchilik urishlari natijasida
fuqarolarning haq-huquqlari vahshiylarcha toptab kelingan. Bunday misollarni O’rta Osiyoda
yashagan xalqalar va millatlar hayotidan ham ko’plab keltirish mumkin. Birgina mo’g’illar
bosqini davrida O’rta Osiyoda yashagan xalqlarning huquqlari toptalganligini oddiy so’z bilan
ifodalash qiyin. Masalan, mo’g’illar 1220-yilda Buxoroni bosib olib, 30 mingdan ortiq
buxoroliklarning yostig’ini quritganlar, aholining qolgan qismini qullarga aylantirib, o’zlari
ishg’ol qilgan boshqa yerlarga olib ketganlar
5
.
Islom ta’limotida inson huquqlari g’oyasini Qur’oni Karim va Hadisi Shariflarda
insonning Alloh va shariatdagi haq-huquqlari inson foydalanishi zarur bo’lgan alohida huquqlar
misolida ko’rsatib berilgan.
4
Nazirov R “O’rta asr sharq allomalari” Navo.Toshkent:2011.-58 bet.
5
Odilqoriyev H. T,Muxamed O’. X Saidov B.A.va boshqa Konstitutsiyaviy huquq darslik: -T.: Konsauditinform
Nashr,2006.-76-b.
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 4 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1510
Masalan, Qur’oni Karimning “Baqara surasi”dagi 220-oyatda yetimlarning haqlari
to’g’risida, 223-, 228-229-, 230-oyatlarida erkak va ayolning nikohga kirishi yoki nikohdan
chiqish huquqi, “Oli imron surasi”ning 20-oyatida islom diniga e’tiqod qilish huquqi va
insonning boshqa huquqlari shariat talablari asosida bayon qilingan. 256-oyatda islom dinining
adolatliligi quydagicha bayon etilgan: “Dinda zo’rlash yo’q, zero. To’g’ri yo’l yanglish yo’ldan
ajrim bo’ldi. Bas, kim shaytonni inkor etib, Allohga imon keltirsa, demak, u mustahkam halqani
ushlabdi. Alloh eshituvchi va bilguvchidir”
6
. Inson huquqlarini shariat talablari asosida ko’rsatib
berishga doir bunday yondashish hadislarda ham o’zining aniq ifodasini topgan. Har bir hadisda
jamiyat hayotining alohida bir masalasiga doir talablari ilgari surilganligi uchun ham, ularda
insonning xilma-xil haq-huquqlari ularning alohida huquqlari misolida bayon etilgan. Masalan,
Imom Buxoriyning “Al-adab, al-mufrad (Adab durdonalari) asarida ota-ona haqini ado qilish,
farzandiga ota-onasi oldidagi va ota-onaning farzandi oldidagi haq-huquqlari, ziyorat qilish, turar
joyga ega bo’lish va boshqa shular singari haq-huquqlarining har biri alohida hadislarda
berilganki, bunday holni hadislar to’g’risida yozilgan har bir asarda uchratish mumkin. Hadisi
Shariflarda insonning qadr-qimmatini kamsitishga yo’l qo’ymaslik, uning sha’ni va obro’siga
tajavuz qilmaslik, har kimning sir saqlashi, erkin fikr yuritishi, erkin so’zlashishi singari shaxsiy
huquqlari bilan birga, uning mulkka ega bo’lishi, turar joyli bo’lishi va uning daxlsizligi singari
turli xildagi ijtimoiy huquqlari ham shariat talablariga va qonunlariga muvofiq tarzda himoya
qilinishi zarurligi o’z ifodasini topgan
7
.
Akademik V.Nersesyans esa inson huquqlari tarixi mavzusini rivojlantira borib, bu haqida
shunday deydi.” Huquq va davlat tarixiy rivojlantirishining har bir bosqichi uchun huquq
subyekti bo’lmish inson konsepsiyasi va uning huquq hamda majburiyatlari, erkinligi va
erksizligi haqidagi tasavvurlar xosdir.
Shu ma’noda, huquq tarixi, ayni mahalda, inson huquqlari to’g’risidagi ibtidoiy,
cheklangan va rivojlanmagan tasavvurlardan tortib, hozirgi davrdagi tasavvurlarning shakllanishi
va evolutsiyasi tarixi desak ham xato bo’lmaydi. Inson huquqlari-bu, eng avvalo, insonning
ijtimoiy munosabatlarning muayyan sohasidagi huquq layoqatini va huquqiy subyekt ekanligini
e’tirof etishdir.
6
Batafsil ma’lumotlar uchun qarang: Qur’oni Karim ma’nolarining tarjimasi. Abdulaziz Mansur tarjimasi va
izohlari-T.: Islom universiteti, 2001.
7
Inson huquqlari.O’quv qo’llanma./X.Boboyev tahriri ostida.-T.:O’zbeksiton, 1997.-B.46
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 4 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1511
Yoki, huquqshunos olim V.Nersesyansning ta’biri bilan aytganda, turli davrlardagi
huquqiy layoqatning hajmi tegishli huquqiy tizimda, mazkur huquq tizmi subyektlarining
qanchalik darajadagi huquqqa ega bo’lgan inson sifatida e’tirof etilishi bilan o’lchanib kelingan
8
.
Huquqiy asos
Har bir o’zini rivojlangan deb hisoblaydigan davlat birinchidan, inson huquqlarini
himoyasini to’laqonli ta’minlashni yo’lga qo’yishi lozim. Sababi ushbu davlatga tashrif
buyirayotgan, xalqaro shartnomalar tuzishni niyat qilgan yoki investitsiya kiritmoqchi bo’lgan
davlat birinchi navbatda uning qonunchiligiga nazar soladi va inson huquqlarining himoyasi qay
darajada himoyaga olinganligini e’tiborga oladi. Xalqaro sohada inson huquqlari himoyasi-inson
huquq va erkinliklarini davlatlar tomonidan amalda hayotga tadbiq etilishi bo’yicha
davlatlarning majburiyatlarini belgilab beruvchi va mustahkamlovchi huquqiy normalar
yig’indisi, shuningdek, ushbu huquq sohasi bo’yicha davlatlar o’z majburiyatlarini bajarishi
ustidan xalqaro mexanizmi va alohida shaxsning huquqlarini himoya qilishdir
9
. Zamonaviy
xalqaro hamjamiyat insonning tabiiy huquqlari g’oyasini huquqiy me’yoriy hujjatlar darajasida
mustahkamlagan. Ular ichida 1948-yil 10-dekabrda BMT Bosh Assambleyasi tomonidan qabul
qilingan Inson huquqlari umumjahon deklaratsiyasi alohida o’rinda turadi ommaviy himoya
qilinadigan asosiy inson huquqlarini belgilaydigan birinchi yuridik hujjat. Deklaratsiya 30
moddadan iborat bo’lishiga qaramay unda har bir insonning tabiiy va ajralmas huquq va
erkinliklari e’tirof etilgan. Bundan tashqari Fuqarolik va siyosiy huquqlar to’g’risidagi xalqaro
pakt (1966) va Iqtisodiy, ijtimoiy va siyosiy huquqlar to’g’risidagi xalqaro pakt (1966) birgalikda
Inson huquqlari bo’yicha xalqaro billni tashkil qiladi. Bu xalqaro billda ham insoning asosiy
huquq va erkinliklari e’tirof etilgan. Tadqiqiqotlardan birida ta’kidlab o’tilganidek, “1948-yildan
so’ng qabul qilingan 90 dan ortiq milliy konstitutsiyalar o’zida deklaratsiya qoidalarini aks
ettiradi va mazkur qoidalar uning ta’siri ostiga kiritilgan”
10
.
Sud organlari amaliyoti
Fikirlarimizning isboti sifatida 1978-yilda tug’ilgan O’zbekiston Respublikasi fuqarosi
Rayhon Xudoyberganova ayan o’zining buzilgan inson huquqlariga oid huquqlari bo’yicha BMT
Inson huquqlari bo’yicha qo’mitaga murojaat qilgan. Muallifning ta’kidlashicha, u Fuqarolik va
siyosiy huquqlar to’g’risidagi xalqaro paktning 18 - va 19-moddalarida belgilangan huquqlari
O’zbekiston tomonidan buzilishilishidan jabr chekkan.
8
Nersesyans V.S. Huquq falsafasi/Mas’ul moharrir A.X.Saidov.-T.: Adolat,2003.-B.113.
9
Междунарадное право. /Под.ред.Бекяшева К.А.: -М.Проспект.1999.-С.200
10
Jayawic Kagata N.Hong Kong and the intenatihnal prhtectihn hf human Rights//Human Hong Kong,1992. P. 160.
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 4 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1512
Inson huquqlari bo’yicha qo’mita ishni ko’rib chiqish jarayonida, ushbu murojaatning
Inson huquqlari bo’yicha qo’mita tartibotining 87-qoidasiga ko’ra, maqbul yoki maqbul
emasligini tekshirib, uning barcha milliy sud instansiyalarida o’tganligini, ayni payta
R.Xudoyberganovaning murojaatida keltirilgan masala boshqa xalqaro tartibot asosida ko’rib
chiqilmayotganligi o’rganilgan. Qo’mita xulosasida ishtirokchi davlatga ya’ni O’zbekistonga
R.Xudoyberganovaning buzilgan huquqlarini tiklash majburiyatini yuklagan. Ko’rib
turganimizdek, bu xalqaro darjada inson huquqlarining qay darajada himoya qilinishining isboti
desak bo’ladi. Xalqaro huquqda inson huquqlari himoyasining ahamiyati nima? - degan savol
tug’ilishi mumkin. Ahamiyati shundaki, bir davlat hududida inson huquqlari lozim darajada
ta’minlanmasa yoki davlatlar o’rtasidagi fuqarolarning huquqlari bilan bog’liq ziddiyatlar kelib
chiqsa, xalqaro huquq doirasida hal qilinadi.
Inson huquqlarini himoya qilish va rag’batlamtirishda xalqaro hamkorlik katta
ahamiyatga ega hisoblanadi. Inson huquqlari bo’yicha II-Butunjahon konferensiyasi (Vena,
1993-y.) mamlakatlar uchun muhim voqelik va yo’l-yo’riq bo’ldi desak adashmagan bo’lamiz.
Sababi uning yakuniy hujjatlarida inson huquqini rag’batlantirish va himoyalsh ishida asosiy
mas’uliyat davlatlar zimmasida ekanligi, ya’ni xalqaro institutlar va mexanizmlar yordamchi ro’l
o’ynashi haqidagi qoida qayd etilgan. Har bir mamlakatdagi huquqni himoya qilish bilan bog’liq
vaziyat xalqaro hamjamiyatni so’zsiz tashvishga solishini e’tirof etib, O’zbekiston, ham unga
nisbatan inson huquqlari mavzusini siyosiylashtirishga intilishlar va “ikki tomonlama
standartlar” sityosatiga yo’l qo’ymasligi lozim, deb hisoblaydi va inson huquqlari bilan bog’liq
masalalarni muhokama qilishda universallik, beg’arazlik, xolislik va bir xillikni ta’minlashga
chaqiradi. Shuni ham ta’kidlash lozimki, BMT Bosh Assamleyasining 61-sessiyasida qabul
qilingan “Inson huquqlari bo’yicha teng huquqlilik va o’zaro hurmat qilish munosabatlarini
rag’batlantirish” to’g’risidagi 61/166-sonli Rezolutsiyani qabul qilishda O’zbekiston
tashabbuskorlardan biri bo’ldi, unda “ayrim mamlakatlarda inson huquqlari sohasidagi holat
haqida siyosiy asoslanmagan va shoshma-shosharlik bilan qaror qabul qilishdan, bir-biriga
qarshilik qilish uslublari, inson huquqlaridan siyosiy maqsadlarda foydalanish hollaridan voz
kechish zarurligiga alohida urg’u berilgan hamda “inson huquqlari bo’yicha “ xalqaro
uchrashuvlarda siyosiy, iqtisodiy, va madaniy xilma-xillik mamlakatlar o’rtasida barqaror va
do’stona munosabatlarni rivojlantirish hamda xalqaro uchrashuvlarda teng huquqlilik va o’zaro
hurmat qilish” zarurligi e’tirof etilgan.
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 4 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1513
Insonning asosiy huquq va erkinliklarining ro’yxati va mazmuni inson huquqlari
umumjahon deklaratsiyasida mustahkamlab qo’yilgan bo’lib, mazkur hujjat odatda dunyoning
vijdoni, insoniyat ma’naviyatining etaloni deb nomlanadi.
Inson huquqlari bo’yicha deklaratsiya qabul qilinganiga 77 yil bo’lganiga qaramasdan,
bugungi kungacha u davlatlar, shaxslar va nodavlat tashkilotlarining inson huquqlari sohasidagi
faoliyatining asosi hisoblanadi. Mazkur hujjat dunyoning barcha davlatlari tomonidan
ratifikatsiya qilingan.
Boshqa hech qaysi hujjat bunday sharafga da’vo qila olmaydi. Bundan tashqari inson
huquqlari umumjahon deklaratsiyasini barcha xalqalar va davlatlar bajarishga intilishi lozim,
bundan muddao shuki, har bir inson va jamiyatning har bir tashkiloti doimo ushbu deklaratsiyani
nazarda tutgan holda ma’rifat va ta’lim yo’li bilan bu huquq va erkinliklarni hurmat qilishga
ko’maklashishi kerak.
Demokratik huquqiy davlat qurishning bosh sharti asosiy huquq va erkinliklarni
rag’batlantirish va himoya qilish hamda jamiyatda har bir insonning huquqlarini kafolatlashning
haqiqiy tizimini yaratish hisoblanadi, Inson huquqlari yer yuzida hayotning to’laqonligini
belgilaydi hamda millatlar madaniyatining ajralmas qismi, insoniyat ma’naviyati yuqori darajada
ko’rinishi bo’lib xizmat qiladi. Shuning uchun ham, hozirgi zamon dunyosining ma’naviy
qadriyatlari orasida umume’tirof etilgan inson huquqlari eng muhim o’rinlardan birini egallaydi.
REFERENCES
1.
Inson huquqlari: darslik. -T.: Adolat, 2013.
2.
Saidov A.X. Inson huquqlari bo’yicha xalqaro huquq: darslik. -T.: TDYU nashriyoti,2023.-
952 bet.
3.
SaidovA.X. Inson huquqlari bo’yicha xalqaro huquq: darslik-T.: Kondaudintiform-
Nashr,2006.
4.
Nazirov R. “O’rta asr sharq allomalari” Navo.Toshkent:2011.
5.
Odilqoriyev.H.T. Muxamed.O’.X.Saidov B.A.va boshqa Konstitutsiyaviy darslik: -T.:
Konsauditinform nashr, 2006.
6.
Batafsil ma’lumotlar uchun qarang: Qur’oni Karim ma’nolarining tarjimasi, Abdulaziz
Mansur tarjimasi va izohlari.-T.:Islom universiteti.2001.
7.
International Human Rights, Rhona Smith Oxford,P. 440,2014B
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 4 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1514
8.
Jayawic Kagata N.Hong Kong and the intenathnal prhtectihn hf human Rights//Human
Hong Kong, 1992.P.160.
9.
Аристотел Политика Афиская политикаю-М.1997.
10.
Междунарадное право. Под.ред.Бекяшева К.А.-М.: Проспект.1999.-С 200.
11.
Nersesyans V.S. Huquq falsafasi/ Mas’ul moharrir A.X. Saidov -T.: Adolat, 2003.
12.
Fuqarolik va siyosiy huquqlar to’g’risidagi xalqaro pakt.
13.
