ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 6 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
620
DAVLATNING INSON HUQUQLARINI TA’MINLASHDAGI MAJBURIYATI VA
KONSTITUTSIYANING INSON MANFAATLARI UCHUN XIZMAT QILISHI
Yozilov Dilshodbek Bahriddin o’g’li
Toshkent davlat yuridik universiteti Jinoiy odil sudlov fakulteti
1-bosqich B patok 2-guruh talabasi.
ydilshodbek2908@gmail.com
https://doi.org/10.5281/zenodo.15675919
Annotatsiya.
Mazkur maqolada davlatning inson huquqlarini ta’minlashdagi asosiy
majburiyatlari va Konstitutsiyaning inson manfaatlariga xizmat qilishdagi ahamiyati yoritilgan.
Tadqiqotda konstitutsiyaviy tamoyillar, xalqaro majburiyatlar va davlatning ichki
siyosatidagi inson huquqlarini himoya qilish mexanizmlari tahlil qilinadi. Konstitutsiya inson
manfaatlarini kafolatlovchi asosiy hujjat ekanligi, uning hayotga tatbiq etilishi jarayonlari
misollar orqali yoritiladi. Shuningdek, sud tizimi va huquqiy davlat tamoyillarining inson
huquqlarini ta'minlashdagi o‘rni ham tahlil qilingan.
Kalit so’zlar:
Inson huquqlari, Konstitutsiya, huquqiy davlat, sud tizimi, davlat siyosati,
jamiyat, fuqaro, huquqiy munosabat, xalqaro shartnoma, davlat siyosati, konstitutsiyaviy
islohotlar.
Kirish:
Inson huquqlarini himoya qilish zamonaviy davlatning eng muhim vazifalaridan biri
hisoblanadi. Davlat siyosati inson manfaatlariga xizmat qilishi uchun Konstitutsiyaning asosiy
tamoyillari real hayotda aks etishi zarur. Bugungi kunda davlat va jamiyat rivojlanishida huquqiy
asos sifatida Konstitutsiyaning roli beqiyosdir. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi inson
huquqlarining daxlsizligini ta’minlash uchun muhim hujjat sifatida maydonga chiqadi. Ushbu
maqolada davlatning inson huquqlarini ta’minlashdagi majburiyatlari va Konstitutsiyaning inson
manfaatlariga xizmat qilishi holati ko‘rib chiqiladi.
Davlatning inson huquqlarini ta'minlashdagi majburiyatlari:
1.
Konstitutsiyaviy asoslar:
O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi davlat va fuqarolar
o‘rtasidagi huquqiy munosabatlarni tartibga soladi. Uning asosiy tamoyillaridan biri inson va
fuqarolarning huquq va erkinliklarini ta'minlashdir. 13-moddada inson, uning hayoti, erkinligi,
sha’ni, qadr
-
qimmati va boshqa ajralmas huquqlari oliy qadriyat hisoblanishi belgilab qo’yilgan
Bu esa mamlakatda demokratiya umuminsoniy prinsiplarga soslanishining yaqqol
namunasidir.19-
moddada esa O’zbekiston Respublikasida insonning huquq va erkinliklari
xalqaro huquqning umume’tirof etilgan normalariga binoan hamda ushbu Konstitutsiyaga
muvofiq e’tirof etiladi va kafolatlanadi deb e’tirof etilgan.
Ushbu ikki modda misolida inson
huquqlarini ta’minlash davlatning muhim vazifasi ekanini anglab olishimiz mumkin. Bunday
normalarga yana bir qancha misollar keltirishimiz mumkin va ularning barchasi albatta inson
foydasiga xizmat qiladi.
2.
Xalqaro majburiyatlar:
O‘zbekiston Respublikasi inson huquqlariga oid 70 dan ortiq
xalqaro shartnomalarning ishtirokchisidir. Masalan, 1948-yilda qabul qilingan Inson huquqlari
umumjahon deklaratsiyasi, 1966-yildagi Fuqarolik va siyosiy huquqlar pakti, shuningdek,
1
O’zbekiston Respeblikasi Konstitutsiyasi 13
-moddasi
2
O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi 1
9-moddasi
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 6 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
621
Iqtisodiy, ijtimoiy va madaniy huquqlar pakti davlat tomonidan ratifikatsiya qilingan. Ushbu
xalqaro hujjatlar O‘zbekistonning inson huquqlarini ta'minlash borasidagi sa’y
-harakatlariga asos
bo‘lib xizmat qiladi.
3.
Davlat siyosatining ustuvor yo‘nalishlari:
Davlatning asosiy vazifasi fuqarolarning
xavfsizligini ta'minlash va ijtimoiy himoya tizimlarini rivojlantirishdir. O‘zbekistonda qabul
qilingan 2024-
yilgi "Aholini ijtimoiy himoya qilish to‘g‘risida"gi qonun jamiyatdagi zaif
qatlamlarning huquqlarini himoya qilishga qaratilgan. Bundan tashqari, davlat tomonidan amalga
oshirilayotgan
konstitutsiyaviy
islohotlar
ham
inson
huquqlarining
kafolatlarini
mustahkamlashni maqsad qilgan.
Konstitutsiyaning inson manfaatlariga xizmat qilishi:
Inson huquqlari
–
konstitutsiyaning muhim tarkibiy qismidir. Konstitutsiyaga muvofiq
inson va davlat munosabatlarida ustuvorlik shaxsga beriladi. Konstitutsiya qoidalarini tahlil etib,
undan inson huquqlari mazmun va mohiyatini belgilab beruvchi quyidagi muhim xususiyatlarni
ajratib ko‘rsatish mumkin. Avvalombor inson huquqlari va erkinliklarini tan olish va himoya
qilish davlatning alohida majburiyati ekanligiga urg‘u berib o‘tish lozim. Ikkinchidan, Asosiy
qonunda o‘z tasdig‘ini topgan inson huquqlari va erkinliklari ro‘yxati asosiy xalqaro
-huquqiy
hujjatlar qoidlariga muvofiq keladi. Ushbu o‘rinda ta’kidlab o‘tish joizki, inson huquqlari
sohasida milliy qonunchilikka nisbatan xalqaro huquq normalarining ustuvorligi belgilab
qo‘yilgan. Uchinchidan, Konstitutsiya qoidalarida tabiiy huquq nazariyasi o‘z ifodasini topdi.
Har bir inson tug‘ilganidan muayyan huquqlarga ega bo‘lishi qoidasi mustahkamlab
qo‘yildi. To‘rtinchidan, barchaning qonun oldida tengligi va eng muhimi Konstitutsiyada
fuqarolarning kafolatlangan sud himoyasiga ega bo‘lishlari qoidasi o‘z tasdig‘ini topdi.
Beshinchidan, inson huquqlari va erkinliklarini amalga oshirish boshqa shaxslarning
huquqlariga daxl qilmasligi qoidasi mustahkamlab qo‘yildi.
1.
Huquqiy kafolatlar tizimi
O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi inson manfaatlarini davlat siyosatining
markaziga qo‘yadi. 24
-moddada har bir shaxsning yashash huquqi daxlsiz ekanligi belgilangan.
27-moddada esa har bir insonning sha'ni, qadr-qimmati va shaxsiy hayoti himoya qilinishi
ta'kidlangan. Ushbu huquqlar davlatning barcha organlari faoliyatida ustuvor ahamiyatga ega.
2.
Sud tizimi va qonun ustuvorligi
Davlatning inson manfaatlariga xizmat qilishida sud tizimining mustaqilligi muhim
ahamiyat kasb etadi. Sudlarning mustaqilligi fuqarolarning huquqlarini himoya qilishga asos
bo‘ladi. Misol uchun, 2024
-
yil avgust oyida Navoiy shahar sudida ko‘rilgan jinoyat ishlari
natijalarida fuqarolarning konstitutsiyaviy huquqlari samarali himoya qilinganligi kuzatilgan.
3.
Fuqarolarni huquqiy xabardor qilish
Davlatning inson manfaatlariga xizmat qilishi uchun fuqarolar o‘z huquq va
majburiyatlarini bilishi zarur. O‘zbekistonda huquqiy savodxonlikni oshirish bo‘yicha qabul
qilingan dasturlar fuqarolarni Konstitutsiya va boshqa huquqiy hujjatlarning mazmun-mohiyati
bilan tanishtirishga qaratilgan.
Inson huquqlarini ta’minlashdagi islohotlar va ularninh ahamiyati:
3
Саидов
А
.,
Тожихонов
У
.
Давлат
ва
ҳуқуқ
назарияси
:
икки
жилдли
. 2-
жилд
.
Ҳуқуқ
назарияси
–
Т
.:
Ўзбекистон
Республикаси
ИИВ
академияси
, 2001.
–
447-
бет
.
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 6 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
622
1.
Siyosiy islohotlar:
2023-
yil dekabrida O‘zbekiston Konstitutsiyasiga kiritilgan o‘zgartirishlar inson
huquqlarini himoya qilish mexanizmlarini kuchaytirdi. Masalan, sud tizimi faoliyatini
liberallashtirish va ayblanuvchilar huquqlarini mustahkamlash bo‘yicha qabul qilingan qarorlar
xalqaro hamjamiyat tomonidan ijobiy baholandi.
2.
Huquqiy islohotlar:
Konstitutsiyaviy islohotlar natijadorligini ta’minlash va xalqchil islohotlarni davom
ettirish maqsadida davlatimiz rahbari tashabbusi bilan quyidagi ustuvor yo‘nalishlar belgilab
berildi:
birinchidan, “shaxs –
jamiyat
–
davlat” paradigmasini konstitutsiyaviy qonunchilik va
konstitutsiyaviy amaliyotda mustahkamlash;
ikkinchidan, iqtisodiy islohotlar jarayonida shaxs manfaatlarini samarali ta’minlash
hamda uning talab va ehtiyojlaridan kelib chiqish;
uchinchidan, fuqarolik jamiyati institutlarining roli va mavqeini konstitutsiyaviy asosda
belgilash;
to‘rtinchidan,
oila, onalik va bolalik institutini rivojlantirish, millatlararo totuvlikni
mustahkamlashning konstitutsiyaviy asoslarini belgilash;
beshinchidan, Konstitutsiyada yoshlarga oid davlat siyosatini ustuvor yo‘nalish sifatida
kiritish;
oltinchidan, bugungi kunda O‘zbekiston ijtimoiy davlat va adolatli jamiyat qurish
yo‘lidan dadil ketayotganini hisobga olib, “Yangi O‘zbekiston –
ijtimoiy davlat” tamoyilini
konstitutsiyaviy norma sifatida belgilash;
yettinchidan, inson huquqlarini himoya qilishning amaldagi tizimi samaradorligini
oshirish, bolalar mehnatining oldini olish, nogironlar, keksa avlod vakillari huquqlarini ishonchli
himoya qilish;
sakkizinchidan, Konstitutsiyaga maxsus ekologik bo‘lim, global iqlim o‘zgarishi bilan
bog‘liq huquqiy normalarni kiritish;
to‘qqizinchidan, asosiy qadriyat sifatida inson kapitalini rivojlantirishni konstitutsiyaviy
darajaga ko‘tarish.
Xulosa
Davlatning inson huquqlarini ta'minlashdagi majburiyati konstitutsiyaviy asosga ega
bo‘lib, bu jarayonning samaradorligi huquqiy tizimning amalda ishlashiga bog‘liq. Konstitutsiya
inson manfaatlarini himoya qilish uchun kuchli huquqiy asos bo‘lsa
-da, uning hayotda tatbiq
etilishi davlat siyosati, sud tizimi va xalqaro huquqiy majburiyatlarga rioya qilish bilan
chambarchas bog‘liqdir. Shuning uchun davlatning bu boradagi harakatlari muntazam ravishda
rivojlantirilib, inson huquqlarini ta’minlashda innovatsion yondashuvlar qo‘llanilishi lozim.
Inson o’z huquqlari himoyasi ta’minlangan jamiyatdao’zini erkin his qiladi. Erkin inson
esa maqsad sari, jamiyat rivojiga hissa qo’shish sari kuch bilan, ishonch bilan olg’a intiladi.
REFERENCES
1.
O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi, 1992 yil.
2.
BMT Inson huquqlari umumjahon deklaratsiyasi, 1948 yil.
3.
Fuqarolik va siyosiy huquqlar pakti, 1966 yil.
4.
O‘zbekiston Respublikasining ijtimoiy himoya to‘g‘risidagi qonunlari, 2024 yil.
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 6 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
623
5.
"Inson huquqlari bo‘yicha xalqaro normalar va milliy qonunchilik" to‘plami, Toshkent,
2023 yil.
6.
Саидов А., Тожихонов У. Давлат ва ҳуқуқ назарияси: икки жилдли. 2
-
жилд.Ҳуқуқ
назарияси –
Т.: Ўзбекистон Республикаси ИИВ академияси, 2001. –
447-
бет.
