2025
APRIL
NEW RENAISSANCE
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE
VOLUME 2
|
ISSUE 4
709
SOSIOLOGIYA TARIХIDA GARVARD UNIVERSITETINING TUTGAN O‘RNI
Muzaffarova Zarina
O‘zbekiston Milliy universitet
Ijtimoiy fanlar fakulteti Sotsiologiya yo‘nalishi 1-kurs talabasi.
e-mail: muzaffarovazarina05@gmail.com
O‘zbekiston Milliy universiteti o‘qituvchisi.
https://doi.org/10.5281/zenodo.15319257
Annotatsiya
. Ushbu maqolada Garvard universitetining sotsiologiya fanining rivojlanishiga
qo‘shgan hissasi tahlil qilinadi. Garvard universiteti XX asr boshlaridan boshlab sotsiologik
izlanishlarning muhim markaziga aylangan. Ayniqsa, Talcott Parsons kabi olimlarning ishlari
zamonaviy sotsiologiyaning metodologik asoslarini shakllantirishda muhim rol o‘ynagan.
Maqolada universitetda tashkil etilgan sotsiologik maktablar, tadqiqot markazlari va
ularning zamonaviy jamiyatni tushunishga qo‘shgan hissasi yoritiladi.
Kalit so‘zlar:
Garvard universiteti, sotsiologik nazariya, Talcott Parsons, ilmiy maktab,
metodologiya, zamonaviy jamiyat.
МЕСТО ГАРВАРДСКОГО УНИВЕРСИТЕТА В ИСТОРИИ СОЦИОЛОГИИ
Аннотация
. В данной статье анализируется вклад Гарвардского университета в
развитие социологии. С начала XX века Гарвард стал важным центром социологических
исследований. Особенно подчеркивается роль таких ученых, как Талкотт Парсонс, в
формировании
методологических
основ
современной
социологии.
В
статье
рассматриваются социологические школы и исследовательские центры университета и их
влияние на понимание современного общества.
Ключевые слова:
Гарвардский университет, социологическая теория, Толкотт
Парсонс, научная школа, методология, современное общество.
THE PLACE OF HARVARD UNIVERSITY IN THE HISTORY OF SOCIOLOGY
Abstract
. This article analyzes the contribution of Harvard University to the development of
sociology. Since the early 20th century, Harvard has become an important center for sociological
research. In particular, the works of scholars such as Talcott Parsons played a key role in shaping
the methodological foundations of modern sociology. The article discusses the sociological schools,
research centers established at the university, and their impact on the understanding of
contemporary society.
Keywords:
Harvard University, sociological theory, Talcott Parsons, scientific school,
methodology, modern society.
2025
APRIL
NEW RENAISSANCE
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE
VOLUME 2
|
ISSUE 4
710
Kirish
Sotsiologiya fani insoniyat jamiyati va uning ichki ma'lumotlarini oshirishda muhim vosita
hisoblanadi. Ushbu fan XIX asrning yarmidan shakllangan bo'lsa-da, XX asrda ayniqsa AQShda,
tashqi Garvard universitetida sotsiologiya ilmiy maktab sifatida rivoj topdi. Bu dargohda faoliyat
yuritgan olimlar zamonaviy nazariy paradigmalarning asoschilariga asos soldi. Garvard
universitetining sotsiologiya tarixidagi roli milliy nazariyani ishlab chiqarishda, balki
metodologiyani ta'minlashda ham alohida o'rin tutadi. Garvard universiteti nafaqat AQShda, balki
butun dunyo miqyosida sotsiologik tafakkurga katta ta’sir ko‘rsatgan oliy ta’lim muassasalaridan
biridir. Talcott Parsonsning tizimli nazariyalari, Robert K. Mertonning funksional yondashuvi va
boshqa olimlarning ishlari sotsiologiyaning nazariy va amaliy rivojlanishiga katta hissa qo‘shgan.
Universitetda shakllangan sotsiologik maktablar zamonaviy sotsiologiyaning ko‘plab
yo‘nalishlariga asos solgan. Garvard sotsiologiyasi bugungi kunda ham dolzarbligini yo‘qotmagan
bo‘lib, uning uslubiy yondashuvlari, tadqiqot metodlari ko‘plab mamlakatlarda qo‘llanilmoqda.
Xulosa qilib aytganda, Garvard universitetining sotsiologiya faniga qo‘shgan hissasi beqiyos
bo‘lib, u global sotsiologik tafakkurning shakllanishida asosiy markazlardan biri bo‘lib qolmoqda.
Garvard universiteti 1636-yilda tashkil topgan bo'lib, bugungi kunda dunyoning eng nufuzli
ilmiy markazlaridan biridir. Sotsiologiya fanining Garvardda rasmiy yo'lga qo'yilishi 1930-yillarga
to'g'ri keladi. Aynan shu rus aslli amerikalik olim Pitirim Sorokin ushbu universitetga taklif qilindi
va u yerda Sotsiologiya kafedrasini tashkil qildi. Sorokin bu kafedrani o'z falsafiy va sotsiologik
qarashlari asosida boshqargan.
U o'zining “ijtimoiy madaniyat dinamikasi” haqidagi ishlanmalari orqali jamiyatdagi
o'zgarishlarni tarixiy, madaniy va'naviy kontekstda tahlil qilgan. Uning fikricha, sotsiologiya faqat
ijtimoiy tizimlarni o'rganmasligi, balki jamiyatdagi axloqiy qadriyatlar, ma'naviy moddiy va
madaniyat tiplari o'rtasidagi aloqani ham chuqur tahlil qilishi kerak edi.
Talcott Parsons va strukturaviy funksionalizm
Garvard universiteti tarixida yana bir muhim shaxs — Talcott Parsons dir. U Sorokinning
izidan borib, Garvarda nazariy sotsiologiyani rivojlantirdi. Uning eng mashhur asari — “The Social
System” (1951) bo'lib, bu kitobda Parsons sotsiologiyani murakkab tizim sifatida tushuntiradi.
Uning strukturaviy funksionalizm nazariyasi jamiyatni tirik organizmga o'xshatadi va har bir
ijtimoiy institut (oila, din, siyosat, ta'lim) jamiyat boshqaruvini ta'minlashda o'z funksiyasini
boshqarish, deb tushuntiradi.
2025
APRIL
NEW RENAISSANCE
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE
VOLUME 2
|
ISSUE 4
711
Parsons nazariyasi XX asrda AQSh sotsiologiyasining bosh paradigmasiga aylandi. Uning
ijtimoiy tizimlari, sog'lom va ahloqiy me'yorlar haqidagi qarashlari bugungi kungacha ko'plab
ko'plab muammolarga asos bo'lib xizmat qilmoqda.
Robert K. Merton va empirik yoritish
Garvard ta'lim olgan va kolumbiya universitetida ishlagan Robert K. Merton ham Garvard
sotsiologik maktabining yetuk namoyandalaridan biridir. U sotsiologiyaga “o'rta nazariyalar” ,
anomiya nazariyasi , rol nazariyasi , va empirik tahlil metodikasi ni olib keldi. Mertonning
tsiologiyani ilmiy nazariy, balki amaliy va statistik ishlari so'z bilan boyitdi.
Garvard universitetining zamonaviy sotsiologiyadagi o'rni
Bugungi kunda ham Garvard universiteti dunyoning ilg'or sotsiologik markazi sifatida
faoliyat yuritmoqda. Universitetda ijtimoiy tarmoqlar, migratsiya, irqiy tengsizlik, gender
muammolari, sotsiologiya kabi yo'nalishlarda ilg'or olib borilmoqda. Har yili ilmiy doktorantlar
aynan Gar maktabi metodologiyasi asosida ilmiy tadqiqot yozadilar.
Garvardda shakllangan ilmiy maktablar boshqa universitetlarga ham kuchli ta'sir o'tkazdi —
masalan, MIT, Stanford, Yale va Oksford universitetlarida ham Garvardning nazariy asoslari
asosida dars beriladi.
Xulosa
Garvard universitetining sotsiologiya tarixidagi o'rni chuqur ilmiy asoslarga ega bo'lib,
uning ta'siri bugungi kunda ham o'z kuchini yo'qotmagan. Pitirim Sorokin asoslangan asos solingan
sotsiologik maktab Talcott Parsons va Robert Merton kabi tadqiqotlar orqali yanada
takomillashishdi. Garvard sotsiologiyasi fan, metod va nazariya asosli zamonaviy ijtimoiy tahlilning
asosi bo'lib qolmoqda. Bu ilmiy'ana boshqa ham global so'zsiz tafakkurni kuzatishda muhim rol
o'ynaydi.
REFERENCES
1.
Gulnoz J. Sotsiologiya tarixi.–T.: Innovatsiya-Ziyo, 2020.–466 b.
2.
Jiyanmuratova G. Sh. Huquq sotsiologiyasi: O'quv qo'llanma. – Toshkent: "Oltin qalam"
nashriyoti,
2024.
–
180
b.
//
https://scholar.google.com/citations?view_op=view_citation&hl=ru&user=fdboTmYAAAA
J&sortby=pubdate&citation_for_view=fdboTmYAAAAJ:QD3KBmkZPeQC
3.
Jiyanmuratova G. Sh. Zamonaviy sotsiologik nazariyalar va maktablar: Darslik. – Toshkent:
"Oltin
qalam"
nashriyoti,
2024.
–
340
b.
//
2025
APRIL
NEW RENAISSANCE
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE
VOLUME 2
|
ISSUE 4
712
https://scholar.google.com/citations?view_op=view_citation&hl=ru&user=fdboTmYAAAA
J&sortby=pubdate&citation_for_view=fdboTmYAAAAJ:jL-93Qbq4QoC
4.
Bekmurodov, M.B.; Raximova, N.X.; Jiyanmuratova, G.Sh.; Nurqulov, B.G'.
Jamoatchilik
fikri
sotsiologiyasi:
O'quv
qo'llanma.
– Toshkent, 2025. – 160 b. //
https://scholar.google.com/citations?view_op=view_citation&hl=ru&user=fdboTmYAAAA
J&sortby=pubdate&citation_for_view=fdboTmYAAAAJ:48xauSegjOkC
5.
Sh J. G. Gofurov O. Ul. Mehnat bozori. Bandlik va ishsizlik muammolari. Risola.–
Toshkent: O ‘zMU, 2023.–117 b.
6.
Gulnоz J., Bunyоd N. YОSHLАR IJTIMОIY-SIYОSIY FАОLLIGINI ОSHIRISH–
USTUVОR VАZIFА //ZAMONAVIY DUNYONING IJTIMOIY MANZARASI VA
JAMIYAT TUZILMALARI TRANSFORMATSIYASI. – 2024. – Т. 1. – №. 1.
7.
Sherbutayevna J. G. et al. YOSHLAR HUQUQIY MADANIYATINI YUKSALTIRISH–
DAVLAT SIYOSATINING USTUVOR VAZIFASI //ZAMONAVIY DUNYONING
IJTIMOIY MANZARASI VA JAMIYAT TUZILMALARI TRANSFORMATSIYASI. –
2024. – Т. 1. – №. 1.
8.
Джиянмуратова Г. YOSHLARNING SIYOSIY INSTITUTLARGA NISBATAN
ISHONCHI MUAMMOSI: NAZARIY ASOSLAR //ЖУРНАЛ СОЦИАЛЬНЫХ
ИССЛЕДОВАНИЙ. – 2024. – №. SI-1.
9.
Sherbutayevna J. G. et al. ABSENTEIZM IJTIMOIY HODISA SIFATIDA //Tafakkur
manzili. – 2023. – Т. 2. – С. 4-10.
10.
Жиянмуратова Г. Ш. Ёш сайловчи электорал хулқ-атворига таъсир кўрсатувчи
омиллар/ЎзМУ хабарлари.–Тошкент, 2022. – № 1/11/1.–Б. 86-89./https://scholar. google.
com/citations.
11.
Джиянмуратова
Г.
Ш.
ELEKTORAL
XULQ-ATVORGA
RATSIONAL-
INSTRUMENTAL YONDASHUVNING PAYDO BO ‘LISHI VA RIVOJLANISHI
TARIXI //ЖУРНАЛ СОЦИАЛЬНЫХ ИССЛЕДОВАНИЙ. – 2022. – Т. 5. – №. 3. //
https://scholar.google.com/citations?view_op=view_citation&hl=ru&user=fdboTmYAAAA
J&cstart=20&pagesize=80&sortby=pubdate&citation_for_view=fdboTmYAAAAJ:HtEfBT
12.
Жиянмуратова Г. Ўзбекистон ёшларининг электорал маданияти. Монография.–
Тошкент, 2021.–122 б.
13.
Sh J. G. The Issue Of Youth Trust In Political Institutions In Sociology //Sotsiologiya va
huquq/Sociology and law. – 2024. – Т. 2. – №. 3/1. – С. 1.
2025
APRIL
NEW RENAISSANCE
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE
VOLUME 2
|
ISSUE 4
713
14.
Jiyanmuratova G. S. ZAMONAVIY YOSHLARNING SIYOSIY INSTITUTLARGA
ISHONCHI TADQIQOTLARI: XORIJ TAJRIBASI //Academic research in educational
sciences. – 2024. – №. 3. – С. 190-197.
