510
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 3
YASHIL IQTISODIYOT: BARQAROR TARAQQIYOTNING ASOSIY YO‘NALISHI
Ikramova Mehribon Abdushukurovna
Toshkent amaliy fanlar universiteti, kata o‘qituvchi.
Tozaboyeva Aziza Ollabergan qizi
Toshkent amaliy fanlar universiteti, ECO23-01 guruhi talabasi.
https://doi.org/10.5281/zenodo.15023244
Annotatsiya.
Yashil iqtisodiyot barqaror taraqqiyotning muhim yo‘nalishlaridan biri
bo‘lib, ekologik muvozanatni saqlagan holda iqtisodiy o‘sishni ta’minlashga qaratilgan. Ushbu
maqolada yashil iqtisodiyotning mohiyati, uning asosiy tamoyillari va rivojlanish istiqbollari
tahlil qilinadi. Shuningdek, yashil texnologiyalar, qayta tiklanuvchi energiya manbalari,
ekologik toza ishlab chiqarish hamda atrof-muhitni muhofaza qilish chora-tadbirlari yoritiladi.
Maqolada mamlakatimizda yashil iqtisodiyotga o‘tish bo‘yicha amalga oshirilayotgan islohotlar
va xalqaro tajriba asosida ilg‘or strategiyalar tahlil qilinadi.
Kalit so‘zlar:
Yashil iqtisodiyot, barqaror taraqqiyot, ekologik muvozanat, yashil
texnologiyalar, qayta tiklanuvchi energiya, atrof-muhitni muhofaza qilish, energiya
samaradorligi, uglerod neytralligi, ekologik toza ishlab chiqarish, biomuhandislik, iqlim
o‘zgarishi, resurs tejash, innovatsion rivojlanish, ekologik siyosat, tabiiy kapital.
GREEN ECONOMY: THE MAIN DIRECTION OF SUSTAINABLE DEVELOPMENT
Abstract.
Green economy is one of the important directions of sustainable development,
aimed at ensuring economic growth while maintaining ecological balance. This article analyzes
the essence of the green economy, its main principles and development prospects. It also covers
green technologies, renewable energy sources, environmentally friendly production and
environmental protection measures. The article analyzes the reforms being implemented in our
country to transition to a green economy and advanced strategies based on international
experience.
Keywords:
Green economy, sustainable development, ecological balance, green
technologies, renewable energy, environmental protection, energy efficiency, carbon neutrality,
environmentally friendly production, bioengineering, climate change, resource conservation,
innovative development, environmental policy, natural capital.
ЗЕЛЁНАЯ ЭКОНОМИКА: КЛЮЧЕВОЕ НАПРАВЛЕНИЕ УСТОЙЧИВОГО
РАЗВИТИЯ
Аннотация.
Зелёная экономика является одним из важных направлений
устойчивого развития и направлена на обеспечение экономического роста при сохранении
экологического равновесия. В статье анализируется сущность зеленой экономики, ее
511
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 3
основные принципы и перспективы развития. Также будут рассмотрены зеленые
технологии, возобновляемые источники энергии, экологически чистое производство и
меры по защите окружающей среды. В статье анализируются реализуемые в нашей
стране реформы по переходу к зеленой экономике и передовые стратегии, основанные на
международном опыте.
Ключевые слова:
Зеленая экономика, устойчивое развитие, экологическое
равновесие, зеленые технологии, возобновляемая энергетика, охрана окружающей среды,
энергоэффективность, углеродная нейтральность, экологически чистое производство,
биоинженерия, изменение климата, ресурсосбережение, инновационное развитие,
экологическая политика, природный капитал.
Kirish
Hozirgi kunda barqaror rivojlanish konsepsiyasida yashil iqtisodiyot muhim o‘rin tutadi.
Globallashuv sharoitida ekologik muammolar, iqlim o‘zgarishi, tabiiy resurslarning
kamayishi kabi muammolar iqtisodiy o‘sish jarayoniga ta’sir ko‘rsatmoqda. Shu sababli dunyo
davlatlari yashil iqtisodiyotga o‘tish orqali iqtisodiy rivojlanish va ekologik barqarorlikni
ta’minlashga intilmoqda.
Yashil iqtisodiyot nafaqat atrof-muhitni muhofaza qilishni, balki yangi ish o‘rinlari
yaratish, innovatsion texnologiyalarni joriy etish va iqtisodiyotning raqobatbardoshligini
oshirishni ham o‘z ichiga oladi. Xususan, qayta tiklanuvchi energiya manbalaridan samarali
foydalanish, chiqindilarni kamaytirish va resurslarni tejash kabi tamoyillar yashil iqtisodiyotning
muhim tarkibiy qismlaridan hisoblanadi.
Iqlim o‘zgarishi Markaziy Osiyoning barqaror rivojlanishining asosiy muammolaridan
biriga aylandi, dedi Shavkat Mirziyoyev Dubayda bo‘lib o‘tgan COP28 sammitida. U “yashil”
iqtisodiyotga o‘tish va uglerod neytralligiga erishish “Yangi O‘zbekistonning strategik maqsadi”
ekanini ta’kidladi.
Haqiqatda ham, hozirgi davrda iqlim muammolari jahondagi barqaror rivojlanish yo‘lida
eng asosiy tahdidga aylanib ulgurdi. Iqlim o‘zgarishining salbiy oqibatlari zamonamizning eng
ayanchli ekologik inqirozlaridan biri — Orol fojiasi tufayli Markaziy Osiyo va unga yondosh
mintaqalarda ayniqsa jiddiy sezilmoqda.
Tuproq yemirilishi, muntazam chang va qum bo‘ronlari, ichimlik suvi taqchilligi, havo
iflaslanishi, bioxilma-xillik qisqarishi, hosildorlikning keskin pasayishi va ko‘plab boshqa
muammolar mintaqada istiqomat qilayotgan millionlab odamlarning turmushi sifatiga salbiy
ta’sir ko‘rsatmoqda.
512
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 3
Shuning uchun ham mamlakatimizda yashil iqtisodiyotni rivojlantirish bo‘yicha keng
ko‘lamli islohotlar olib borilmoqda. Ekologik toza energiya manbalarini keng joriy etish,
chiqindilarni qayta ishlash tizimini takomillashtirish va innovatsion ekotexnologiyalarni
rivojlantirish ustuvor vazifalar sifatida belgilangan. Bu jarayon nafaqat atrof-muhitni muhofaza
qilishga, balki iqtisodiy barqarorlikni ta’minlashga ham xizmat qiladi.
Asosiy qism
Yashil iqtisodiyot – bu ekologik barqarorlik va ijtimoiy adolat tamoyillariga asoslangan
iqtisodiy tizim bo‘lib, u tabiiy resurslardan samarali foydalanish, qayta tiklanuvchi energiya
manbalarini rivojlantirish va ekologik zarar yetkazmaydigan ishlab chiqarish usullarini
qo‘llashni nazarda tutadi. Ushbu konsepsiya iqtisodiy o‘sish va ekologik muvozanat o‘rtasidagi
uyg‘unlikni ta’minlashga qaratilgan.
Yashil iqtisodiyot quyidagi asosiy tamoyillarga tayanadi:
Resurslardan samarali foydalanish – tabiiy boyliklarni tejash va ulardan oqilona
foydalanish.
Qayta tiklanuvchi energiya manbalarini joriy etish – quyosh, shamol, biogaz va
gidroenergetikadan keng foydalanish.
Ekologik toza texnologiyalarni rivojlantirish – ishlab chiqarishda uglerod chiqindilarini
kamaytirish va chiqindilarni qayta ishlash.
Atrof-muhitni muhofaza qilish – ekologik barqarorlikni ta’minlash va tabiiy ekotizimlarni
asrab-avaylash.
Ijtimoiy adolat va aholi farovonligi – yashil iqtisodiyot jamiyatning barcha qatlamlari
uchun iqtisodiy imkoniyatlarni yaratishga xizmat qiladi.
Bugungi kunda iqlim o‘zgarishi, global isish, tabiiy resurslarning kamayishi, biologik
xilma-xillikning yo‘qolishi, chiqindilarni qayta ishlash muammosi dunyo hamjamiyatini yashil
iqtisodiyotga o‘tishga undamoqda. Xalqaro tajribalar shuni ko‘rsatmoqdaki, yashil iqtisodiyotga
o‘tish nafaqat ekologik muammolarni hal qilish, balki iqtisodiy barqarorlikni ta’minlash uchun
ham zarurdir.
Jahon banki va BMTning ma’lumotlariga ko‘ra, yashil iqtisodiyotning rivojlanishi
iqtisodiy samaradorlikni oshirib, yangi ish o‘rinlari yaratish imkonini beradi. Misol uchun,
Germaniya, Janubiy Koreya, Daniya kabi davlatlar yashil iqtisodiyotni rivojlantirish orqali
iqtisodiy o‘sishni jadallashtirishga erishgan. Bu davlatlarda qayta tiklanuvchi energiya
manbalarining ulushi ortib, an’anaviy energetikaga qaramlik kamaymoqda.
Mamlakatimizda yashil iqtisodiyotni rivojlantirish bo‘yicha qator islohotlar amalga
oshirilmoqda. Quyida ushbu jarayonning asosiy yo‘nalishlari keltirilgan:
513
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 3
1. Qayta tiklanuvchi energiya manbalaridan foydalanish. O‘zbekiston quyosh va shamol
energetikasi bo‘yicha katta salohiyatga ega. Shu sababli, davlat tomonidan quyosh panellari va
shamol turbinalarini joriy etish loyihalari faol amalga oshirilmoqda. Hozirda mamlakatda qayta
tiklanuvchi energiya manbalarining elektr energiyasi ishlab chiqarish umumiy hajmidagi ulushi
qariyb 10 foizni tashkil etmoqda. 2030-yilga qadar ushbu ko‘rsatkichni 40 foizga yetkazish
maqsad qilingan. Bu har yili 25 milliard kub metr tabiiy gazni tejash va atmosferaga zararli
tashlanmalarni 34 million tonnaga qisqartirish imkonini beradi.
2. Ekologik toza transportni rivojlantirish. Elektr transport vositalarini keng joriy etish va
jamoat transportini ekologik xavfsiz tizimga o‘tkazish dolzarb masalalardan biridir. Hozirda
O‘zbekistonda elektromobillar ishlab chiqarish yo‘lga qo‘yilib, shahar transport tizimida gaz va
elektrobuslarning ulushi oshirilmoqda. Masalan, 2024-yil sentabr oyida energetika vaziri Jurabek
Mirzamahmudovning ma’lumotiga ko‘ra, qayta tiklanadigan energiya manbalarining umumiy
ishlab chiqarishdagi ulushi 10 foizga yetgan, yil oxiriga qadar esa 15 foizga yetkazish
rejalashtirilgan.
3. Chiqindilarni qayta ishlash va resurslarni tejash. Chiqindilarni qayta ishlash yashil
iqtisodiyotning muhim yo‘nalishlaridan biri hisoblanadi. O‘zbekistonda yiliga 10,2 million tonna
qattiq maishiy chiqindilar hosil bo‘lib, uning 10,3 foizi (taxminan 1,05 million tonna) plastik
chiqindilarni tashkil etadi.
2022-yilda plastik chiqindilar miqdori 249 241 tonnaga yetgan, bu 2013-yilga nisbatan
147 foizga ko‘pdir. Respublikada chiqindilarni qayta ishlash darajasi 32,4 foizni tashkil etadi.
4. Ekologik toza qishloq xo‘jaligini rivojlantirish. Oziq-ovqat xavfsizligi va barqaror
rivojlanish uchun ekologik qishloq xo‘jaligiga o‘tish zarur. Bu yo‘nalishda suvni tejovchi
texnologiyalar, organik dehqonchilik va agrobiznesni rivojlantirish choralari ko‘rilmoqda.
Masalan, tomchilatib sug‘orish va tuzsizlantirish texnologiyalarining joriy etilishi qishloq
xo‘jaligi barqarorligini ta’minlashda muhim ahamiyatga ega.
5. Uglerod neytralligiga erishish. O‘zbekiston Prezidenti Shavkat Mirziyoyev COP28
sammitida uglerod neytralligiga erishish mamlakatimizning strategik maqsadi ekanini ta’kidladi.
Bu borada sanoat korxonalarida uglerod chiqindilarini kamaytirish, ko‘mir va gazdan
foydalanishni qisqartirish, ekologik sertifikatlash tizimini rivojlantirish choralari ko‘rilmoqda.
Masalan, 2030-yilgacha bo‘lgan davrda O‘zbekiston Respublikasining Atrof muhitni
muhofaza qilish konsepsiyasi tasdiqlanib, unda atrof muhit obyektlarini antropogen ta’sirdan
saqlash va sifatini ta’minlash, ekologik xavfsiz materiallardan foydalanish, chiqindilar bilan
bog‘liq ishlarni amalga oshirishning ekologik xavfsiz tizimini takomillashtirish kabi chora-
tadbirlar nazarda tutilgan
514
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 3
Hozirgi kunda O‘zbekiston yashil iqtisodiyotni rivojlantirish bo‘yicha xalqaro
hamkorlikni kengaytirmoqda. Jahon banki, BMT, Yevropa Ittifoqi va Osiyo taraqqiyot banki
bilan hamkorlikda qayta tiklanuvchi energiya, suv resurslarini boshqarish va ekologik siyosatni
takomillashtirish bo‘yicha loyihalar amalga oshirilmoqda.
Shuningdek, mamlakatda yashil moliyalashtirish tizimi rivojlantirilmoqda. Xususan,
yashil obligatsiyalar chiqarish va ekologik loyihalarni qo‘llab-quvvatlash bo‘yicha maxsus
moliyaviy dasturlar ishlab chiqilmoqda.
Yashil iqtisodiyotning istiqboli kelgusi yillarda ekologik barqarorlikni ta’minlash,
iqtisodiy samaradorlikni oshirish va aholi farovonligini yaxshilash bilan bog‘liq. Yashil
texnologiyalarga sarmoya kiritish nafaqat ekologik muammolarni hal qilish, balki iqtisodiy
taraqqiyotning yangi bosqichiga chiqishga yordam beradi.
Xulosa
Yashil iqtisodiyot nafaqat atrof-muhitni muhofaza qilish, balki iqtisodiy rivojlanish va
barqarorlikni ta’minlashning muhim omili hisoblanadi. O‘zbekiston Respublikasi bu yo‘nalishda
qator islohotlarni amalga oshirib, qayta tiklanuvchi energiya manbalaridan foydalanish, ekologik
transportni rivojlantirish, chiqindilarni qayta ishlash, resurslarni tejash hamda uglerod
neytralligiga erishish kabi muhim yo‘nalishlarni ilgari surmoqda.
2030-yilga qadar qayta tiklanuvchi energiya ulushini 40 foizga yetkazish, chiqindilarni
qayta ishlash tizimini takomillashtirish va ekologik toza texnologiyalarni keng joriy etish
bo‘yicha aniq maqsadlar belgilangan. Ushbu islohotlar natijasida tabiiy resurslardan samarali
foydalanish, ekologik muammolarni kamaytirish hamda iqtisodiyotning innovatsion
rivojlanishini ta’minlash mumkin bo‘ladi.
Shuningdek, yashil iqtisodiyotga o‘tish O‘zbekistonning xalqaro maydondagi ekologik
majburiyatlarini bajarish va global iqlim o‘zgarishiga qarshi kurashda faol ishtirok etishini
ta’minlaydi. Barcha sa’y-harakatlar natijasida mamlakatimizda iqtisodiy barqarorlik va ekologik
xavfsizlikni ta’minlashga erishiladi. Shu bois, yashil iqtisodiyotni rivojlantirish istiqbolli
yo‘nalish bo‘lib, u nafaqat bugungi kun, balki kelajak avlodlar uchun ham muhim ahamiyat kasb
etadi.
REFERENCES
1.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning COP28 sammitidagi nutqi.
Dubay, 2023.
2.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019-yil 4-oktabrdagi “Yashil iqtisodiyotga o‘tish
strategiyasi to‘g‘risida”gi PQ-4477-sonli Qarori.
515
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 3
3.
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2021-yil 26-martdagi “2030-yilgacha
atrof-muhitni muhofaza qilish konsepsiyasi” to‘g‘risidagi Qarori.
4.
“O‘zbekiston 2030” strategiyasida yashil iqtisodiyotga o‘tish bo‘yicha belgilangan
maqsadlar // Lex.uz rasmiy hujjatlar bazasi. Manba
5.
O‘zbekiston Respublikasi Energetika vazirligi. Qayta tiklanuvchi energiya manbalarini
rivojlantirish bo‘yicha statistik ma’lumotlar, 2024.
6.
Gazeta.uz - O‘zbekistonda qayta tiklanuvchi energiya manbalarining rivojlanishi bo‘yicha
statistik ma’lumotlar, 2024. Manba
7.
Uzreport.news - Yashil iqtisodiyot va ekologik barqarorlik bo‘yicha amalga oshirilayotgan
islohotlar, 2024. Manba
8.
O‘zbekiston Respublikasi Ekologiya, atrof-muhitni muhofaza qilish va iqlim o‘zgarishi
vazirligi. “O‘zbekistonning ekologik rivojlanish strategiyasi” hisobot materiallari, 2023.
