Fevral, 2025-Yil
830
MANG’ITLAR SULOLASINING BUXORO AMIRLIGIDA HOKIMIYATNI
EGALLASHI VA MANG’ITLAR DAVRIDA AMIRLIKDAGI IJTIMOIY-IQTISODIY
MADANIY HAYOT
Srojeva Gulbahor Vahobovna
Osiyo Xalqaro Universiteti
Tarix va filologiya kafedrasi o’qituvchisi.
Idiyeva Sevinch Dilshodovna
Ijtimoiy fanlar va texnika fakulteti 1-bosqich talabasi.
https://doi.org/10.5281/zenodo.14926691
Annotatsiya.
Mang‘it hukmdorlari davlat mustaqilligini saqlashga harakat qilgan bo‘lsa-
da, Rossiya bilan iqtisodiy va siyosiy aloqalar tobora kuchaydi. XIX asr oxiriga kelib Buxoro
xonligi amalda Rossiya ta’sir doirasiga to‘liq kirdi.
Mang‘itlar davrida Buxoro iqtisodiy jihatdan nisbatan rivojlandi. Buxoro, Samarqand va
Qarshi kabi shaharlar yirik savdo va hunarmandchilik markazlariga aylandi. Savdo yo‘llari
tiklanib, xonlik Hindiston, Rossiya va Xitoy bilan savdo aloqalarini yo‘lga qo‘ydi.
Kalit so’zlar:
Mang’it, Hindiston, Rossiya, Xitoy, Ashtarxoniylar, Eron, Xiva.
Buxoro xonligida Mang'itlar hukmronligi
Buxoro xonligi Markaziy Osiyoning tarixida muhim o‘rin tutgan davlatlardan biri bo‘lib,
uning siyosiy, iqtisodiy va madaniy hayoti turli sulolalar tomonidan boshqarilgan. Ulardan biri
Mang‘itlar sulolasidir. Ushbu sulola 1753-yilda hokimiyat tepasiga kelib, 1920-yilgacha Buxoro
xonligini boshqargan. Mang‘itlar hukmronligi davrida xonlik ichki siyosiy barqarorlik, iqtisodiy
taraqqiyot va madaniy yuksalish davrlarini ham, inqiroz va tanazzul bosqichlarini ham boshidan
kechirdi.
Mang‘itlar sulolasi o‘z nomini mo‘g‘ullarning Mang‘it qabilasidan olgan. Ular dastlab
Chingizxon davrida harbiy qabilalardan biri sifatida tanilgan bo‘lsa, keyinchalik Oltin O‘rda va
uning voris davlatlari tarkibida muhim o‘rin egallagan. Mang‘itlarning Buxoro siyosatiga
aralashuvi XVII asr oxiri va XVIII asr boshlariga borib taqaladi. Ular dastlab Ashtarxoniylar
sulolasiga sodiq bo‘lib, davlat boshqaruvida muhim lavozimlarni egallashgan.
XVIII asrning boshlarida Buxoro xonligida beqarorlik kuchayib, markaziy hokimiyat
zaiflashdi.
Fevral, 2025-Yil
831
Ayniqsa, Ashtarxoniylar sulolasining so‘nggi yillari ichki nizolar va qo‘zg‘olonlar bilan
kechdi. Bu holatdan foydalangan Mang‘itlar o‘z ta’sirini oshirib, oxir-oqibat xonlik taxtiga da’vo
qilish darajasiga yetdi.
1753-yilda Muhammad Rahimxon (Rahimbiy) amalda xonlik hukmdori bo‘lib oldi. U
Ashtarxoniylardan bo‘lgan oxirgi xon Abdulazizxonni hokimiyatdan chetlashtirib, o‘zini amir deb
e’lon qildi. Shunday qilib, Mang‘itlar sulolasining Buxoro taxtidagi hukmronligi boshlandi.
Muhammad Rahimxon davlatni mustahkamlashga intilib, markaziy hokimiyatni
kuchaytirdi. Uning asosiy siyosati quyidagi yo‘nalishlarda kechdi:
1.
Ichki siyosiy barqarorlik
– Buxoroda tartib o‘rnatish va davlat boshqaruvini
markazlashtirish.
2.
Harbiy islohotlar
– Mahalliy qo‘shinlarni isloh qilish va xonlik mudofaasini
mustahkamlash.
3.
Diniy mafkurani qo‘llab-quvvatlash
– Islom dinini targ‘ib qilish va ulamolar bilan yaqin
aloqalar o‘rnatish.
Muhammad Rahimxon hukmronligi davrida Buxoro xonligi nisbatan barqaror bo‘ldi.
Ammo uning vafotidan so‘ng ichki nizolar yana avj oldi.
Mang‘itlar davrida Buxoro xonligi ichki va tashqi siyosatda turli muammolar bilan
yuzlashdi. Xonlikning asosiy dushmanlari Eron va Xiva xonligi bo‘lib, ular bilan tez-tez urushlar
bo‘lib turdi. Shuningdek, Qo‘qon xonligi ham Buxoro bilan hududiy mojarolarga kirishdi.
Rossiya imperiyasining ta’siri XIX asrda sezilarli darajada ortdi. Amir Nasrulloh (1827–
1860) davrida Buxoro Rossiyaga nisbatan mustaqil harakat qila oldi, biroq uning o‘g‘li Amir
Muzaffarxon (1860–1885) davrida Rossiya bosimi kuchaydi. 1868-yilda Buxoro qo‘shinlari rus
armiyasiga mag‘lub bo‘lib, xonlik Rossiya protektoratiga aylandi.
Mang‘it hukmdorlari davlat mustaqilligini saqlashga harakat qilgan bo‘lsa-da, Rossiya
bilan iqtisodiy va siyosiy aloqalar tobora kuchaydi. XIX asr oxiriga kelib Buxoro xonligi amalda
Rossiya ta’sir doirasiga to‘liq kirdi.
Mang‘itlar davrida Buxoro iqtisodiy jihatdan nisbatan rivojlandi. Buxoro, Samarqand va
Qarshi kabi shaharlar yirik savdo va hunarmandchilik markazlariga aylandi. Savdo yo‘llari
tiklanib, xonlik Hindiston, Rossiya va Xitoy bilan savdo aloqalarini yo‘lga qo‘ydi.
Madaniyat va ilm-fan rivojiga ham e’tibor qaratildi. Ko‘plab madrasalar faoliyat yuritib,
islom ilmlari rivojlantirildi. Buxoroda arab va fors tillarida yozilgan ko‘plab diniy va ilmiy asarlar
yaratildi. Shuningdek, shaharlarda yangi madrasa, masjid va karvonsaroylar qurildi.
Fevral, 2025-Yil
832
XX asr boshlariga kelib, Buxoro xonligi ichki siyosiy inqiroz, iqtisodiy qiyinchiliklar va
tashqi tahdidlar sababli zaiflashdi. 1917-yilgi Oktabr inqilobidan so‘ng Rossiyada bolsheviklar
hokimiyatga kelib, Markaziy Osiyoda ham o‘z ta’sirini kuchaytirishga intildi.
1920-yilda Qizil Armiya Buxoroga bostirib kirdi va oxirgi amir Sayid Olimxon
Afg‘onistonga qochdi. Buxoro xonligi tugatilib, uning o‘rnida Buxoro Xalq Sovet Respublikasi
tashkil etildi. Bu bilan Mang‘itlar sulolasining ikki asrlik hukmronligi yakuniga yetdi.
Xulosa
Mang‘itlar sulolasi Buxoro xonligini 1753-yildan 1920-yilgacha boshqarib, davlatni
harbiy, iqtisodiy va madaniy jihatdan rivojlantirishga harakat qildi. Ular Buxoro xonligini Rossiya
ta’siridan himoya qilishga uringan bo‘lsalar-da, XIX asr oxirida mustaqillikni saqlab qolish
mushkul bo‘ldi. Nihoyat, XX asr boshlarida inqilobiy harakatlar natijasida Mang‘itlar hukmronligi
barham topdi va Buxoro xonligi tarix sahnasidan chekindi.
Mang‘itlar davri Buxoro tarixining muhim bosqichlaridan biri bo‘lib, bu davr madaniyat,
din va iqtisodiy taraqqiyot jihatidan boy meros qoldirdi. Bugungi kunda Mang‘itlar sulolasi tarixi
O‘zbekiston va Markaziy Osiyo o‘tmishini o‘rganishda katta ahamiyatga ega.
REFERENCES
1.
Srojeva, G. (2025). MIRZO MUHAMMAD HAYDARNING “TARIXI RASHIDIY”
ASARIDA O’RTA OSIYO TARIXINI O’RGANISHDA MUHIM MANBA
SIFATIDA.
Modern Science and Research
,
4
(1), 531-539.
2.
Haqqulov, M. Y. O. G. L. (2022). Markaziy Osiyoda ilk diplomatik munosabatlar tarixi.
Science and Education, 3(10), 385-389.
3.
Srojeva, G., & Ormonova, M. (2025). BUXORO SHAHRIDAGI ARK QO’RG’ONI,
SITORAI MOHI XOSA, XO’JA SAROY ME’MORIY YODGORLIKLARI.
Modern
Science and Research
,
4
(1), 533-544.
4.
Yunusovich, H. M. (2024). Experiences Related to the Fine Fiber Cotton of Uzbekistan
during the Years of Soviet Authority. EUROPEAN JOURNAL OF INNOVATION IN
NONFORMAL EDUCATION, 4(9), 129-132.
5.
Yunusovich, H. M. (2024). The Formation, Development and Role of the High Seljuk
Empire Founded by the Turkic Peoples in the Islamic World. Miasto Przyszłości, 53, 956-
959.
6.
Haqqulov, M. (2024). O ‘RTA OSIYO XALQLARINING OZODLIK ORZUSI BO‘LGAN
“TURKISTON MUXTORIYATI”. Modern Science and Research, 3(12), 609-613.
Fevral, 2025-Yil
833
7.
Gulyamov, A. A. (2024). JАMIYАTIMIZNING IJTIMОIY-IQTISОDIY, MА’NАVIY-
MАDАNIY SОHАLАRIDА ОILАNING RОLI.
ОБРАЗОВАНИЕ НАУКА И
ИННОВАЦИОННЫЕ ИДЕИ В МИРЕ
,
36
(2), 149-153.
8.
Azizovich, G. A. (2024). Trade Relations of Population in Bukhara Emirate, Shariah Rules
and Regulations in Commercial Affairs, Partnership Relations.
EUROPEAN JOURNAL
OF INNOVATION IN NONFORMAL EDUCATION
,
4
(9), 189-194.
9.
Azizovich, G. A. (2024). Family-Marriage and Inheritance Relations of the Population in
the Bukhara Emirate.
Miasto Przyszłości
,
53
, 964-969.
10.
Gulyamov, A. (2024). BUXORO MUZEYNING TASHKIL TOPISHI TARIXI.
Modern
Science and Research
,
3
(12), 659-667.
11.
Vahobovna, S. G. (2021). Khoja Abdulkhaliq Ghijduvani And Its Method.
European
Journal of Humanities and Educational Advancements
,
2
(10), 39-40.
12.
Srojeva, G. (2024). Solutions, Results And Problems Of Reforms In The Field Of
Education.
Modern Science and Research
,
3
(1), 782-788.
13.
Srojeva, G. (2023). Lower Zarafshan Oasis Tourism Opportunities.
Modern Science and
Research
,
2
(10), 199-204.
14.
Srojeva, G. (2024). EFFECTIVE FORMS OF SPIRITUAL AND MORAL EDUCATION
AND
EDUCATIONAL
WORK
IN
A
PRESCHOOL
EDUCATIONAL
INSTITUTION.
Modern Science and Research
,
3
(2), 247-253.
15.
Srojeva, G. (2024). Strengthening The Material And Technical Base Of Preschool
Education And Training Institutions.
Modern Science and Research
,
3
(2), 673-681.
16.
Srojeva, G. (2024). The Canadian Economy During The Global Economic Crisis.
Modern
Science and Research
,
3
(2), 57-63.
17.
Srojeva, G. (2024). International Cooperation In The Field Of Education.
Modern Science
and Research
,
3
(2), 1041-1050.
18.
Vahobovna, S. G. (2023). Quyi Zarafshon Vohasi Turizm Imkoniyatlari.
19.
Srojeva, G. (2024). Attention Paid To Preschool Educational Institutions In New
Uzbekistan.
Modern Science and Research
,
3
(2), 258-266.
20.
Srojeva, G. (2023). Continuity In Education-Chief Mezon.
Modern Science and
Research
,
2
(12), 834-839.
21.
Gulbahor, S. (2023). Continuity In Education-Chief Mezon.
Modern Science and
Research
,
2
, 834-839.
Fevral, 2025-Yil
834
22.
Vahobovna, S. G. (2024). Canada during the world economic crisis of 1929-1933.
Ta'Lim
Va Rivojlanish Tahlili Onlayn Ilmiy Jurnali
,
4
(4), 48-54.
23.
Vahobovna, S. G. (2024). Role of Preschool Educational Institutions in Education of a
Perfect Person.
European Journal Of Innovation In Nonformal Education
,
4
(3), 208-214.
24.
Srojeva, G. (2024). 1929-1932-YILLАRDАGI JAHON IQTISODIY INQIROZI
DAVRIDA YAPONIYA.
Nrj
,
1
(2), 118-128.
25.
Vahobovna, S. G. (2024). XX ASR BOSHLARIDA XITOYNING YAPON
AGRESSIYASIGA QARSHI KURASHI.
TA'LIM VA RIVOJLANISH TAHLILI ONLAYN
ILMIY JURNALI
,
4
(5), 264-273.
26.
Vahobovna, S. G. (2024). XX ASR BOSHLARIDA XITOYNING YAPON
AGRESSIYASIGA QARSHI KURASHI.
International journal of scientific researchers
(IJSR) INDEXING
,
5
(2), 723-728.
27.
Vahobovna, S. G. (2024). YANGI O’ZBEKISTONDA MAKTABGACHA TA’LIM–
TARBIYA MUASSASALARIGA QARATILAYATGAN E’TIBOR.
28.
Vahobovna, S. G. (2024). JAHON IQTISODIY INQIROZI DAVRIDA KANADA
IQTISODIYOTI.
29.
Srojeva, G. (2024). TA’LIM SOHASIDA XALQARO HAMKORLIK.
30.
Vahobovna, S. G. (2024). MAKTABGACHA TA'LIM–TARBIYA MUASSASALARI
MODDIY TEXNIKA BAZASINI MUSTAHKAMLASH.
31.
Vahobovna, S. G. (2024). MAKTABGACHA TA'LIM MUASSASIDA MA'NAVIY-
AXLOQIY TARBIYA VA MA'RIFIY ISHLARNING SAMARALI SHAKLLARI.
32.
Vahobovna, S. G. (2023). TA'LIMDA UZVIYLIK-BOSH ME'ZON.
33.
Srojeva, G. (2024). SHAYBONIYLAR SULOLASI DAVRIDA BUXORO XONLIGIDA
IQTISODIY
O’ZGARISHLAR
VA
IQTISODIYOTDA
XALQARO
MUNOSABATLAR.
Modern Science and Research
,
3
(12), 895-903.
34.
Vahobovna, S. G. (2024). Formation of the Uzbek Nation and Shaibani State in
Abulkhairkhan's Dashti Kipchak.
Miasto Przyszłości
,
53
, 1218-1219.
35.
Srojeva,
G.
(2024).
XX-ASRNING
30-YILLARIDA
OSIYO
MAMLAKATLARI.
Modern Science and Research
,
3
(6).
36.
Vahobovna, S. G. (2024). XX-ASRNING 30-YILLARIDA OSIYO MAMLAKATLARI.
37.
Vahobovna, S. G. (2024). TALIM SOHASIDAGI ISLOHATLAR ECHIMI,
NATIJALARI VA MUAMMOLARI.
Fevral, 2025-Yil
835
38.
Vahobovna, S. G. (2024). O’zbekiston Olimlaring Inson Falsafasi Haqidagi
Qarashlari.
Journal of Innovation in Volume
,
2
(8).
39.
Vahobovna, S. G. (2024). O’zbekiston Olimlaring Inson Falsafasi Haqidagi
Qarashlari.
Journal of Innovation in Volume
,
2
(8).
40.
Toshpo’latova,
S.
(2024).
TARIX
FANINI
O’QITISHDA
SAMARALI
METODLAR.
Modern Science and Research
,
3
(11), 774-782.
41.
Тошполатова, Ш. (2024). THE PRESENT IRANIANS.
Журнал универсальных
научных исследований
,
2
(5), 453-462.
42.
Toshpo’latova, S. (2024). BUXORODAGI SAROYLAR.
Modern Science and
Research
,
3
(5), 522-529.
43.
Toshpo’latova, S., & Xudoyqulov, S. (2024). History And Ethnology Of Olot
District.
Modern Science And Research
,
3
(5), 148-151.
44.
Toshpo’latova, S., & Jo’rayeva, M. (2024). HISTORY AND ARCHITECTURAL
MONUMENTS OF JONDOR DISTRICT.
Modern Science and Research
,
3
(2), 447-450.
45.
Sayfutdinov F., & Sharipov D. (2025). CENTRAL ASIAN INTEGRATION:
HISTORICAL DEVELOPMENT AND PROSPECTS.
Journal of Universal Science
Research
,
3
(1(Special
issue),
300–304.
Retrieved
from
https://inlibrary.uz/index.php/universal-scientific-research/article/view/65623
46.
Ilniyazovich, S. F. (2023). RAQAMLI TEXNOLOGIYALARNING TARIX FANINI
O'QITISHDAGI AHAMIYATI.
47.
Ilniyoz o'g'li, S. F. (2023). ETNOGRAFIK TADQIQOTLARDA QORAQALPOQ
XALQINING YORITILISHI.
48.
Ilniyazovich, S. F. (2024). The Formation of Preliminary Knowledge about the People of
Karakalpak.
EUROPEAN
JOURNAL
OF
INNOVATION
IN
NONFORMAL
EDUCATION
,
4
(3), 149-155.
49.
Sayfutdinov, F. (2024). BUXORO AMIRLIGINING QURILISH TARIXI: MADANIY
VA ARXITEKTURA TARAQQIYOTI MEROSI.
Modern Science and Research
,
3
(12),
852-858.
50.
Sayfutdinov Feruz Ilniyoz o’g’li. (2023). XX ASR 2-YARMI XXI ASR BOSHLARI
ZARAFSHON VOHASIDA ETNOSLARARO MUNOSABATLAR.
TA’LIM VA
RIVOJLANISH TAHLILI ONLAYN ILMIY JURNALI
,
3
(9), 1–5. Retrieved from
https://sciencebox.uz/index.php/ajed/article/view/7941
Fevral, 2025-Yil
836
51.
Sayfutdinov F. (2024). ILLUMINATION OF THE SPIRITUAL LIFE OF THE
KARAKALPAK PEOPLE IN RESEARCH.
Journal of Universal Science Research
,
2
(5),
441–452.
Retrieved
from
https://inlibrary.uz/index.php/universal-scientific-
research/article/view/34891
52.
Sayfutdinov F. (2024). MANG’IT AMIRLARI DAVRIDA BUXORO AMIRLIGI
ME’MORCHILIK SOHASI RIVOJI.
Modern Science and Research
,
3
(10), 620–629.
Retrieved from https://inlibrary.uz/index.php/science-research/article/view/45335
53.
Ilniyazovich, S. F. (2024). Historiography of Various Expeditions and their Results in the
Regions Inhabited by Karakalpaks in the First Half of the 20th Century.
EUROPEAN
JOURNAL OF INNOVATION IN NONFORMAL EDUCATION
,
4
(9), 159-165.
54.
Sayfutdinov Feruz Ilniyoz o’g’li. (2023). XIX ASRDA XONLIKLARNING O‘ZARO
SAVDO
MUNOSABATLARI.
JOURNAL
OF
SCIENCE, RESEARCH AND
TEACHING
,
2
(8),
111–114.
Retrieved
from
http://jsrt.innovascience.uz/index.php/jsrt/article/view/284
55.
Sayfutdinov, F. (2023). ILLUMINATION OF KARAKALPAK PEOPLE IN
ETHNOGRAPHIC STUDIES.
Modern Science and Research
,
2
(12), 910–917. Retrieved
from https://inlibrary.uz/index.php/science-research/article/view/27281
56.
Sayfutdinov, F. (2024). HISTORIOGRAPHY OF INFORMATION ABOUT THE
POPULATION OF THE ZARAFSHAN OASIS. (20TH CENTURY).
Modern Science and
Research
,
3
(2), 911–914. Retrieved from https://inlibrary.uz/index.php/science-
research/article/view/29503
57.
Sayfutdinov F. (2024). ETHNIC COMPOSITION OF THE ZARAFSHAN OASIS (2ND
HALF OF THE 20TH CENTURY).
Modern Science and Research
,
3
(1), 577–581.
Retrieved from https://inlibrary.uz/index.php/science-research/article/view/28335
58.
Sayfutdinov Feruz Ilniyozovich, (2023). LAND OWNERSHIP RELATIONS BASED ON
THE NATIONAL ECONOMY OF KARAKALPAK.
International Journal Of Literature
And Languages
,
3
(11), 20–27. https://doi.org/10.37547/ijll/Volume03Issue11-04
