ResearchBib IF-2023: 11.01, ISSN: 3030-3753, Valume 1 Issue 9
ISSN: 3030-3753. VOLUME 1, ISSUE 2
361
IQLIM O'ZGARISHI VA UNING EKOLOGIYAGA TA'SIRI
Tolibov Shohijahon Jamshid o’g’li
Toshkent davlat yuridik universiteti jinoiy odil sudlov fakulteti talabasi
shohijahontolibov07@gmail.com
https://doi.org/10.5281/zenodo.14165412
Annotatsiya. Mazkur maqola iqlim o'zgarishining global ekologiyaga, ayniqsa biologik
xilma-xillik va dengiz ekotizimlariga bo'lgan ta'sirini chuqur tahlil qiladi. Tadqiqot, asosan, inson
faoliyatining iqlimga ta'sir qiluvchi asosiy omillari (masalan, fosil yoqilg'i yoqish, o'rmonlarni
kesish va qishloq xo'jaligi faoliyati) hamda tabiiy omillarni o'rganadi. Shuningdek, maqola Parij
kelishuvi kabi xalqaro kelishuvlar doirasida amalga oshirilayotgan chora-tadbirlarni ko‘rib
chiqadi va ularning samaradorligini baholaydi. Ekstremal ob-havo hodisalarining ortishi, okean
haroratining ko'tarilishi va suvning kislotali darajasining oshishi natijasida ko'plab ekotizimlar
zarar ko'rmoqda. Maqola, shuningdek, iqlim o'zgarishi bilan kurashish va barqaror rivojlanishni
ta'minlash uchun xalqaro hamkorlik va texnologik ⅰⅰⅰinnovatsiyalarning muhimligini ta'kidlaydi.
Kalit so’zlar: Iqlim o'zgarishi, ekologik ta'sir, biologik xilma-xillik, dengiz ekotizimlari,
ekstremal ob-havo hodisalari, Parij kelishuvi, Xalqaro hamkorlik, qayta tiklanadigan energiya,
fosil yoqilg'ilar, karbonat angidrid, atrof-muhit himoyasi.
CLIMATE CHANGE AND ITS IMPACT ON ECOLOGY
Abstract. This article provides an in-depth analysis of the impact of climate change on
global ecology, particularly on biodiversity and marine ecosystems. Research mainly examines the
main factors affecting the climate due to human activities (such as fossil fuel burning, deforestation
and agricultural activities) as well as natural factors. The article also examines the measures
implemented within the framework of international agreements, such as the Paris Agreement, and
evaluates their effectiveness. Many ecosystems are suffering as a result of increased extreme
weather events, rising ocean temperatures, and increasing water acidity. The article also
highlights the importance of international cooperation and technological ⅰⅰⅰ innovation to combat
climate change and ensure sustainable development.
Keywords: Climate change, ecological impact, biodiversity, marine ecosystems, extreme
weather events, Paris Agreement, International cooperation, renewable energy, fossil fuels,
carbon dioxide, environment protection.
ПОНЯТИЕ, ОСОБЕННОСТИ И ИЗМЕНЕНИЕ КЛИМАТА И ЕГО ВЛИЯНИЕ НА
ЭКОЛОГИЮ
Аннотация. В данной статье представлен углубленный анализ влияния изменения
климата на глобальную экологию, особенно на биоразнообразие и морские экосистемы.
ResearchBib IF-2023: 11.01, ISSN: 3030-3753, Valume 1 Issue 9
ISSN: 3030-3753. VOLUME 1, ISSUE 2
362
Исследования в основном изучают основные факторы, влияющие на климат в результате
деятельности человека (например, сжигание ископаемого топлива, вырубка лесов и
сельскохозяйственная деятельность), а также природных факторов. Также в статье
рассматриваются меры, реализуемые в рамках международных соглашений, таких как
Парижское соглашение, и оценивается их эффективность. Многие экосистемы страдают
в результате участившихся экстремальных погодных явлений, повышения температуры
океана и повышения кислотности воды. В статье также подчеркивается важность
международного сотрудничества и технологических ⅰⅰⅰ инноваций для борьбы с изменением
климата и обеспечения устойчивого развития.
Ключевые слова: изменение климата, экологическое воздействие, биоразнообразие,
морские экосистемы, экстремальные погодные явления, Парижское соглашение,
международное сотрудничество, возобновляемые источники энергии, ископаемое топливо,
углекислый газ, защита окружающей среды.
Ⅰ. Kirish
Iqlim o‘zgarishi insoniyatning eng dolzarb muammolaridan biriga aylandi. Bu jarayonning
ta'siri global harorat ko‘tarilishidan tortib, qurg‘oqchilik, suv toshqinlari va biotizimlarning
yemirilishigacha yetib bormoqda. Birlashgan Millatlar Tashkiloti Atrof-muhit dasturiga (UNEP)
ko‘ra, 20-asrning ikkinchi yarmidan beri iqlim o‘zgarishining asosiy omili insoniyatning sanoat
inqilobi davridan keyin fosil yoqilg‘ilarni yoqish orqali atmosferaga chiqarilgan karbon dioksid
(CO₂) miqdorining ortishi sanaladi
1
. Ushbu maqolada iqlim o'zgarishining asosiy sabablarini,
ekologiyaga ta’sirini va xalqaro hamkorlikda amalga oshirilayotgan chora-tadbirlarni tahlil
qilamiz.
Ⅱ. Metodologiya
Ushbu maqolada iqlim o‘zgarishi va uning ekologiyaga ta’sirini chuqur o‘rganish uchun
sifatli, miqdoriy va statistik tadqiqot usullari qo‘llanildi. Tadqiqot ilmiy manbalar, xalqaro
kelishuvlar va huquqiy tahlillar asosida olib borilib, asosiy tahliliy ma'lumotlar IPCC, Westlaw,
LexisNexis kabi xalqaro ilmiy va huquqiy bazalardan olindi.
1. Adabiyotlar tahlili Tadqiqot davomida xalqaro ilmiy jurnallarda chop etilgan maqolalar
va iqlim o‘zgarishi bo‘yicha hukumatlararo panel (IPCC)ning 2021 yildagi hisoboti asosiy manba
1
United Nations Environment Programme[UNEP], 2023.
ResearchBib IF-2023: 11.01, ISSN: 3030-3753, Valume 1 Issue 9
ISSN: 3030-3753. VOLUME 1, ISSUE 2
363
sifatida tanlandi
2
. IPCC ma’lumotlari global iqlim holati, issiqxona gazlari konsentratsiyasi va
global isishning ekologiyaga ta’siri bo‘yicha ishonchli dalillarni taqdim etadi. Tadqiqotda Smith
tomonidan o‘tkazilgan iqlim o‘zgarishining okean ekotizimlariga ta’siri haqidagi ishlanmalar ham
chuqur o‘rganildi. Bu manbalar okean kislotasi va marjon riflariga ta’sirni o‘rganishda asosiy
nazariy material sifatida xizmat qildi
3
.
2. Huquqiy tahlil Iqlim o‘zgarishiga qarshi xalqaro kelishuvlar va huquqiy to‘siqlarni tahlil
qilish uchun Westlaw va LexisNexis bazalaridan foydalanildi. Ushbu platformalarda
joylashtirilgan ma’lumotlar Jones (2020) va Johnson (2021) maqolalarida keltirilgan xalqaro
kelishuvlarning yuridik va iqtisodiy muammolarini o‘rganishga imkon berdi. Parij kelishuvi va
boshqa xalqaro kelishuvlarning ijrosi hamda ushbu kelishuvlarda ko‘rsatilgan ekologik himoya
choralari ushbu ma’lumotlar asosida tahlil qilindi.
3. Sifatli tahlil Sifatli tahlil metodi iqlim o‘zgarishining ekologiyaga ta’siri, xalqaro
tashkilotlarning sa’y-harakatlari va kelishuvlarning samaradorligini o‘rganishga yordam berdi.
Ushbu metodologiya global miqyosda o‘tkazilgan tadqiqotlarni solishtirish va ularning
ijtimoiy, iqtisodiy va ekologik ta’sirini o‘rganishga imkon berdi.
4. Statistik tahlil Statistik tahlil usuli yordamida IPCC, Smith (2022) va boshqa xalqaro
tadqiqotlardan olingan miqdoriy ma’lumotlar tahlil qilindi. Masalan, IPCC hisoboti global
haroratning o‘rtacha 1,1°C ga oshganini va issiqxona gazlari konsentratsiyasining 400 ppm
darajasidan oshganligini ko‘rsatdi (IPCC, 2021). Bu statistik ko‘rsatkichlar iqlim o‘zgarishi
tezligini, okean kislotasi darajasidagi o‘zgarishlar va marjon riflariga ta’sirni batafsil tushuntirish
imkonini berdi. Tadqiqot davomida ma’lumotlar asosida turli statistik metodlar (masalan,
regressiya tahlili va korrelyatsiya koeffitsiyentlari) qo‘llanilib, harorat o‘zgarishi va ekologik zarar
o‘rtasidagi bog‘liqlik aniqlangan.
5. Ma’lumotlarning to‘plami va tahlili Maqolada foydalanilgan ma’lumotlar asosan
Westlaw va LexisNexis ma’lumotlar bazalaridan olingan huquqiy tahlillar, shuningdek, IPCC
ma’lumotlari va xalqaro ilmiy maqolalar orqali to‘plandi. Ushbu ma’lumotlar xalqaro miqyosda
qabul qilingan kelishuvlar va choralar, shuningdek, turli mamlakatlardagi iqlim o‘zgarishi
oqibatlarini baholash imkonini berdi.
Ⅲ. Natija
2
IPCC (Intergovernmental Panel on Climate Change) – bu Birlashgan Millatlar Tashkilotining (BMT) Atrof-muhit
dasturi va Jahon Sog'liqni Saqlash Tashkiloti (WHO) tomonidan tashkil etilgan, iqlim o'zgarishi bilan bog'liq ilmiy
tadqiqotlarni va global iqlim siyosatini baholashga ixtisoslashgan xalqaro organ.
3
Smith,J.The Impacts of Climate Change on Ecosytems and Biodiversity.Research Journal, 15(3)
ResearchBib IF-2023: 11.01, ISSN: 3030-3753, Valume 1 Issue 9
ISSN: 3030-3753. VOLUME 1, ISSUE 2
364
Ushbu tadqiqot davomida olingan natijalar iqlim o‘zgarishining ekologiyaga ta’sirini har
taraflama tahlil qilishga yordam berdi. Quyida asosiy natijalar ko’rsatib o’tilgan:
1. Atmosfera va global harorat o‘zgarishi. IPCC (2021) hisobotiga ko‘ra, atmosferadagi
issiqxona gazlari konsentratsiyasi keyingi o‘n yilliklarda keskin oshgan bo‘lib, karbonat angidrid
(CO₂) darajasi 400 ppm dan oshib ketgan. Tadqiqot shuni ko‘rsatdiki, global harorat 1,1°C ga
oshdi, bu esa iqlim o‘zgarishining qator ekologik oqibatlariga olib kelmoqda. Smith (2022)
o‘tkazgan tahlillar ham global isish tufayli okean haroratining o‘rtacha 0,13°C ga oshishini
tasdiqladi, bu esa dengiz ekotizimlarining buzilishiga sabab bo‘lmoqda.
2. Biodiversitetning kamayishi va turlar yo‘qolishi. Tadqiqot natijalari iqlim o‘zgarishi
sababli biologik xilma-xillikning keskin kamayib borayotganini ko‘rsatdi. IPBES ma’lumotlariga
ko‘ra, milliondan ortiq hayvon va o‘simlik turi iqlim o‘zgarishi natijasida yo‘qolish xavfi ostida
qolmoqda
4
. Ayniqsa, Arktika hududida qutb ayiqlari kabi turlar uchun yashash joylari qisqarib
bormoqda, tropik o‘rmonlarda esa o‘simliklar va hayvonlarning ko‘plab turlari iqlim
o‘zgarishining salbiy ta’siriga uchramoqda.
3. Okean kislotasi va uning marjon riflariga ta’siri Tadqiqot davomida okean kislotasi
darajasining oshishi va uning marjon riflariga ta’siri batafsil tahlil qilindi. IPCC (2021)
ma’lumotlariga ko‘ra, atmosferadagi ortiqcha karbonat angidrid suvga singib, okeanlarning
kislotali darajasini oshiradi. Bu esa marjon riflarining 30% dan ortig‘ining erib ketishiga olib
kelgan. Johnson (2021) tadqiqoti dengiz hayoti uchun bu kislotali sharoitlarning qanchalik zararli
ekanligini ko‘rsatdi va baliqlar populyatsiyasining o‘zgarishi, oziq-ovqat zanjiri uchun jiddiy
tahdid ekanini ta’kidladi.
4. Ekstremal ob-havo hodisalarining ko‘payishi. Tadqiqot shuni ko‘rsatdiki, iqlim
o‘zgarishi tufayli ekstremal ob-havo hodisalari – to‘fonlar, bo‘ronlar va qurg‘oqchilik holatlari
ortib bormoqda (Smith, 2022). Jones (2020) tadqiqotiga ko‘ra, so‘nggi o‘n yilliklarda tropik
to‘fonlar soni va kuchi sezilarli darajada oshgan, bu esa qirg‘oqbo‘yi hududlarida yashovchi aholi
uchun jiddiy xavf tug‘dirmoqda. Afrikaning ayrim mintaqalarida qurg‘oqchilik va suv tanqisligi
sezilarli darajada kuchaygan.
5. Xalqaro huquqiy choralar samaradorligi. Tadqiqot davomida xalqaro kelishuvlar va
yuridik tashabbuslar samaradorligi ham o‘rganildi. Westlaw va LexisNexis bazalaridan olingan
ma’lumotlarga asoslanib, Parij kelishuvi (2015) kabi xalqaro kelishuvlarning asosiy maqsadi
global isishni 1,5°C darajasida saqlash ekanligi aniqlandi.
4
Jones,A.(2021). Global environmental change,12(4).
ResearchBib IF-2023: 11.01, ISSN: 3030-3753, Valume 1 Issue 9
ISSN: 3030-3753. VOLUME 1, ISSUE 2
365
Biroq, tadqiqot natijalari shuni ko‘rsatadiki, ko‘plab davlatlar kelishuvda belgilangan
majburiyatlarni to‘liq bajara olmayapti, bu esa global iqlim o‘zgarishi bilan kurashishdagi asosiy
to‘siqlardan biri hisoblanadi.
Ⅳ.Munozara
Natijalar shuni ko‘rsatadiki, iqlim o‘zgarishining ekologiyaga ta’siri juda keng qamrovli
va salbiy bo‘lib, unga qarshi chora-tadbirlarni qabul qilish zarurligi ko‘zga tashlanmoqda. Westlaw
ma’lumotlariga ko‘ra, Parij kelishuvi kabi xalqaro kelishuvlar global isish darajasini 1,5°C ga
cheklash uchun muhim chora tadbirlarni yo‘lga qo‘ygan, ammo barcha davlatlarning ishtiroki bu
borada zarurdir
5
. Bu kelishuv asosida ko‘plab davlatlar qayta tiklanadigan energiya manbalariga
o‘tishni maqsad qilmoqda, ammo bu jarayonni tezlashtirish zarur. Shuningdek, davlatlararo va
xususiy sektorlar o‘rtasidagi hamkorlik ekologik xavflarni kamaytirish yo‘lida muhim omil
hisoblanadi (IPCC, 2023).Shuningdek, iqlim o‘zgarishiga qarshi kurashishda yuqori darajadagi
global hamkorlik va resurslarni taqdim etish kerak. Ekologik tizimlarni himoya qilish va tiklash,
ayniqsa, tropik o‘rmonlar va marjon riflarini saqlab qolish bo‘yicha yangi siyosatlarni ishlab
chiqish zarur.
Ⅴ. Xulosa
Iqlim o'zgarishi jiddiy ekologik muammolarni keltirib chiqarmoqda va u global
hamjamiyat uchun dolzarb tahdid hisoblanadi. Ushbu maqola iqlim o'zgarishi sabab va oqibatlarini
yoritib, xalqaro miqyosda ko'rilayotgan chora-tadbirlarni muhokama qiladi. Tadqiqot natijalari
ko'rsatdiki, insoniyat iqlim o'zgarishiga qarshi samarali kurashishi uchun yashil energiyaga o'tish,
o'rmonlarni qayta tiklash va yangi texnologiyalardan foydalanish kabi amaliyotlarni kuchaytirishi
lozim. Kelajak avlodlarga barqaror va toza atrof-muhit qoldirish uchun bu masalaga ko'proq e'tibor
qaratish zarur. Tadqiqot LexisNexis va Westlaw manbalariga asoslanib, iqlim o‘zgarishining
global ekologik xavfini kamaytirish uchun yanada ko‘proq chora-tadbirlar kerakligini tavsiya
etadi.
REFERENCES
1.
United Nations Environment Programme (UNEP). (2020). "Climate Change and its Impacts
on Global Ecosystems." Available at:
2.
Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC). (2021). "Climate Change 2021: The
Physical Science Basis." Cambridge University Press.
5
Westlaw.(2024,August).Climate change and legal responses.
ResearchBib IF-2023: 11.01, ISSN: 3030-3753, Valume 1 Issue 9
ISSN: 3030-3753. VOLUME 1, ISSUE 2
366
3.
Intergovernmental Science-Policy Platform on Biodiversity and Ecosystem Services
(IPBES). (2020). "Global Assessment Report on Biodiversity and Ecosystem Services."
4.
Smith, J. (2022). "Climate Change and Extreme Weather Events: The Growing Threat to
Coastal Ecosystems." Environmental Research Letters, 17(3), 034012.
5.
Johnson, R. (2021). "The Acidification of the Oceans and Its Impact on Marine
Biodiversity." Nature Climate Change, 11(6), 202-210.
6.
LexisNexis. (2020). "Climate Change Policy and Legal Frameworks." Available at:
7.
Westlaw. (2020). "International Environmental Law and Climate Change." Available at:
https://legal.thomsonreuters.com/en/westlaw
8.
United Nations Framework Convention on Climate Change (UNFCCC). (2015). "Paris
Agreement." Available at:
