Noyabr, 2024-Yil
41
MAKTABGACHA TA’LIMDA BOLALARNING DUNYOQARASHINI
YUKSALTIRISH
Rashidova Mohigul Abdulhakim qizi
Termiz shahar Bilimdon Mubina Oilaviy Nodavlat Maktabgacha ta'lim tashkiloti direktori.
https://doi.org/10.5281/zenodo.14051874
Annotatsiya.
Ushbu maqolada bolalarda ilmiy dunyoqarashni shakllantirishda
turli omillar turlicha ta’sir etadi. Bu omillar ichida ijodiy va matiqiy
tafakkurni
rivojlantirish
eng
asosiysi hisoblanadi.
Zero,
bolada
tasavvur,
tushunchalarning
shakllanish
jarayoni aynan
maktabgacha
ta
’
lim muassasasidan boshlanadi va bu davr
dunyoqarashni shakllanishning mazmunini hajm jihatidan eng salmoqli bosqichdir.
Shuning
uchun
ham
tushuncha
va tasavvurlarni shakllantirishda maktabgacha yoshidagi davri
asosiy davr hisoblanadi.
Kalit so’zlar:
Ijodiy qobiliyatlar, ijodkorlik, tasavvur, qobiliyat, mantiqiy fikrlash,
tafakkur.
IMPROVING THE WORLD VIEW OF CHILDREN IN PRE-SCHOOL
EDUCATION
Abstract.
In this article, various factors have different effects on the formation of
scientific outlook in children. Among these factors, the development of creative and logical
thinking is the most important. After all, the process of the formation of imagination and
concepts in a child begins precisely in the preschool educational institution, and this period
is the most important stage in terms of the content and volume of the formation of the
worldview. That is why preschool age is the main period in the formation of concepts and
ideas.
Key words:
Creative abilities, creativity, imagination, ability, logical thinking,
thinking.
УЛУЧШЕНИЕ МИРОВОЗЗРЕНИЯ ДЕТЕЙ В ДОШКОЛЬНОМ
ОБРАЗОВАНИИ
Аннотация.
В данной статье различные факторы по-разному влияют на
формирование научного мировоззрения у детей. Среди этих факторов наиболее
важным является развитие творческого и логического мышления. Ведь процесс
формирования воображения и понятий у ребенка начинается именно в дошкольном
образовательном учреждении, и этот период является важнейшим этапом по
содержанию и объему формирования мировоззрения. Именно поэтому дошкольный
Noyabr, 2024-Yil
42
возраст является основным периодом формирования понятий и представлений.
Ключевые слова:
Творческие способности, творчество, воображение,
способности, логическое мышление, мышление.
Bugungi kunda maktabgacha ta`lim tizimida qator islohotlar o`tkazilmoqda,
ularning
bari
bolalar
va
pedagoglar
manfaatlari
yo`lida
xizmat
qilishiga,
shuningdek maktabgacha ta`lim sifatini yaxshilashga qaratilgan. Tizimda qanday
muammolar mavjud va ular qay tarzda hal qilinmoqda? Islohotlardan nimalarni kutish
mumkin?
Mustaqillik yillarida respublikamizda ta’lim-tarbiya sohasida amalga oshirilgan
islohatlar va bu borada yaratilayotgan imkoniyatlar nihoyatda kengayib bugungi
kunda davlatimiz siyosatining muhim ustuvor yo‘nalishlaridan biriga aylanib bormoqda.
Jumladan uzluksiz ta’limning dastlabki bo‘g‘ini hisoblangan maktabgacha ta’lim
sohasining ayni paytdagi rivojlanishi buning yorqin isbotidir. Maktabgacha ta’limning
bosh maqsadi bolalarni maktabdagi o‘qishga tayyorlash, ularni sog‘lom har tomonlama
rivojlangan mustaqil shaxs bo‘lib shakllantirish, milliy va umumbashariy qadriyatlar
ruhida tarbiyalangan barkamol shaxsni voyaga yetkazishdan iboratdir. Shu boisdan ham
maktabgacha ta’lim bola hayotining muhim davrlaridan biri hisoblanadi. Ayni davrdagi
maktabgacha ta’lim muassasalari avvalgisidan butkul farq qiladi.
Maktabgacha ta’ lim muassasalarda yaratilgan shart sharoitlar, ushbu tizim
uchun zarur bo‘lgan zamonaviy texnologiyalar, didaktik materiallar va o‘yinchoqlar
bilan muntazam ta’minlanib borishining davlat nazoratida bo‘lishi kishini quvontiradi.
Maqsad esa bitta bolalarni barkamol tarzda voyaga yetkazish ularni maktab ta’limiga
tayyorlash samaradorligini oshirishdir. Maktabgacha yosh -bu o‘zini yorqin ifoda
etish, ijodiy qobiliyatlarni namoyon qilish, bolaning ijodkorligini rivojlantirish uchun
eng qulay davr hisoblanadi. Bugungi kunda MTT tarbiyachilarining eng ustuvor
vazifalaridan biri "Ijodkor bolani" tarbiyalashdir. Bu jarayon qanchalik erta boshlansa
samarasi shunchalik barvaqt namoyon bo‘ladi va bolaning butun hayotiga ijobiy ta’sir
qiladi. Ijodkorlik yangi tadqiqot predmeti emas.
Biroq, ilgari jamiyatda odamlarning ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirishga alohida
ehtiyoj yo‘qedi. Iste’dodlar o‘z-o‘zidan paydo bo‘ldi, adabiyot va san’at durdonalari, ilmiy
kashfiyotlar, ixtirolar yaratildi va shu bilan rivojlanayotgan insoniyat madaniyati
ehtiyojlarini qondirdi. Bizning davrimizda vaziyat tubdan o‘zgardi.
Noyabr, 2024-Yil
43
Ilmiy-texnika taraqqiyoti davrida hayot tobora rang-barang va murakkablashib
bormoqda.
Bu
esa
odamdan
qoliplashgan
odatiy
harakatlarni
emas,
balki
harakatchanlikni, fikrlashning moslashuvchanligini, tez yo‘naltirilganligini va yangi
sharoitlarga moslashishini, katta va kichik muammolarni hal qilishda ijodiy yondashuvni
talab qiladi.
Zamonaviy dunyoda insonning ijodiy qobiliyatlari uning intellektining eng
muhim qismi sifatida tan olinishi kerak. Insoniyat tomonidan to‘plangan madaniy
qadriyatlar odamlarning ijodiy faoliyati natijasidir. Kelajakda insoniyat jamiyatining qay
darajada rivojlanishini yosh avlodning ijodiy salohiyati belgilab beradi. Tarbiyachi
pedagoglar taqlid qilish ijodkorlikni shakllantirishning asosiy mexanizmi ekanligini
unutmasligi kerak. Bu shuni anglatadiki, bolaning ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirish
uchun unga yaqin odamlar orasida bola o‘zini tanitadigan ijodiy shaxs bo‘lishi kerak.
Bola uchun ijodiy xulq-atvor namunasi sifatida nafaqat ota-onalar (yoki ota-
onalardan biri), balki boshqa kattalar ham (o‘qituvchilar, oila do‘stlari va boshqalar) harakat
qilishlari mumkin. Agar bolalar uchun ota-onalar ko‘proq ijodiy xususiyatlarga ega
bo‘lgan "ideal qahramon" bo‘lsa, ayniqsa samarali bo‘ladi. Aslini olganda "Ijodkorlik" -
bu har xil turdagi ijodiy faoliyatning muvaffaqiyatini belgilaydigan shaxsning individual
fazilatlari.
Maktabgacha yoshdagi bolalarning ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirish bo‘yicha
mashg‘ulotlar bolaning shaxsini shakllantirishda muhim ahamiyat kasb etadi. Ushbu
sohada olimlar va psixologlar tomonidan olib borilgan barcha tadqiqotlar, ijod
qobiliyatiga ega bo‘lgan bolalarning yanada barqaror ruhga ega ekanligi, ular bilan
muloqot qilish va do‘stona munosabatda bo‘lishlarini isbotlaydi. Kichik yoshda, kompleks
rivojlanishga, ya’ni maktabgacha yoshdagi bolalarning adabiy, badiiy va musiqiy
qobiliyatlarini rivojlantirishga alohida e’tibor berish tavsiya etiladi. Ijodkorlik ko‘plab
fazilatlarning birlashuvidir. Qobiliyatlarni shakllantirish haqida gapirganda, bolalarning
ijodiy qobiliyatlarini qaysi yoshda rivojlantirish kerakligi masalasiga to‘xtalib o‘tish kerak.
Psixologlarda ijodiy qobiliyatlarni juda erta yoshdan boshlab rivojlantirish kerak degan
faraz mavjud. Bu gipoteza fiziologiyada o‘z tasdig‘ini topadi. Bolaning miyasi ayniqsa
tez o‘sadi va hayotining birinchi yillarida "pishadi". Bu kamolot, ya’ni miya hujayralari
sonining o‘sishi va ular orasidagi anatomik bog‘lanishlar mavjud tuzilmalar ishining
xilma-xilligi va intensivligiga ham, yangilarining shakllanishiga atrof-muhit tomonidan
qanchalik rag‘batlantirilishiga bog‘liq.
Noyabr, 2024-Yil
44
Psixologik nuqtai nazardan, maktabgacha yoshdagi bolalik ijodiy qobiliyatlarni
rivojlantirish uchun qulay davr hisoblanadi, chunki bu yoshda bolalar o‘ta izlanuvchan,
ularda atrofdagi dunyoni o‘rganishga intilish kata boladi. Bolalar ijodiy qobiliyatini
rivojlantirish uchun asos - bu birinchi navbatda erkinlikdir.
Ota-onalar bolani majburlamasliklari kerak. Bu borada muvaffaqiyatga erishish
uchun sabr-toqat va muayyan taktika talab etiladi - ota-ona bolaning fikrini tinglashi, har
qanday ijodiy faoliyatga bo‘lgan qiziqishini rag‘batlantirishi kerak. Ota-onalar va
o‘qituvchilar qiziquvchanlikni rag‘batlantirish, ularga bilim berish, turli tadbirlarga jalb
qilish orqali bolalar tajribasini kengaytirishga hissa qo‘shadilar. Tajriba va bilimlarni
to‘plash kelajakdagi ijodiy faoliyat uchun
zaruriy
shartdir.
Bundan
tashqari,
maktabgacha yoshdagi bolalarning fikrlashlari katta yoshdagi bolalarnikiga qaraganda
ancha erkindir. Bolalar ijodkorlikni namoyon qilishi uchun ularga ushbu xususiyatlarning
barchasi birlashtirilishi kerak. Bizga malumki maktabgacha talim tashkilotlarida bolalar
ijodkorligini rivojlantirish bo‘yicha turli mashg‘ulotlar tashkil qilinib bolalar ijodiy
fikrlashga
yo‘naltiriladi.
Hozirgi
globallashuv davrida innovatsiyon texnika va
texnologiyalar rivojlangan davrda bolalarning fikrlash doirasi hamda ularning ijodiy
qobiliyatlari ham kengayib bormoqda. Bolalarning ijodiy qobiliyatlari va fikrlashlarini
rivojlantiruvchi bir qatoryangi dasturlar joriy etilmoqda. Jumladan: Mental arifmetika
san’at va aql idrokni rivojlantiruvchi dasturdir. Ushbu dastur yordamida bolalar nafaqat
o‘qishda muavaffaqiyatga erishadilar, balki hayot motivatsiyasiga ega bo‘lib, ijodiy
qobiliyatlari kengaymoqda.
Maktabgacha ta`limda nima qilish kerak? Maktabgacha ta`limda bolalarning
rivjjlanishi, ota-onalar va tarbiyachilar ularga birinchi navbatda fikr yuritish, xulosa chiqarish,
aks ettirish, tinglashlari kerakligini anglatadi. Eng birinchi sinf sinf o`quvchilari bu qiyin,
chunki maktabgacha ta`lim davomida tegishli ko`nikmalarni ololmydi.
Maktabgacha
yoshdagi bola tarbiyali bo`lsa bunday qarashlar va odatlarni uyg`otish juda muhimdir.
Bolaning barmoqlarida juda ko`p miqdordagi retseptorlar mavjud. Ular miyaga,
nutqning rivojlanishini va qo`llarning, barmoqlarning harakatlarini nutqini rivojlantirish va
izchillini boshqarish uchun pulga yuboradilar. Shuning uchun maktabgacha ta`lim va
kichik bir ta`sirni rivojlanishga yetarlicha e`tiborni jalb qilish juda muhumdir.
Ishg`ochilar bilan ishlash, barmoqlar, bola nutqini rivojlantirish uchun “javob
berish” uchun ba`zi miya bo`limlari va markazlarini faollashtiradi.
Noyabr, 2024-Yil
45
REFERENCES
1.
S.X. Jalilova, S.M. Aripova "Maktabgacha yoshdagi bolalar psixologiyasi" Toshkent
2017
2.
Z. Nishonova, G. Alimova "Bolalar psixologiyasi va uni o‘qitish metodikasi"
Toshkent
3.
Doniyorov, A., & Karimov, N. (2020). An incomparable book of a great scholar.
Bulletin Social-Economic and Humanitarian Research, (8), 63-71.
4.
Omonov, Q., & Karimov, N. (2020). Importance Of Ancestoral Heritage.
