2024
OCTOBER
NEW RENAISSANCE
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE
VOLUME 1
|
ISSUE 8
236
MILLIY BUXGALTERIYA STANDARTLARINING MHXSGA MOSLASHUV
JARAYONIDAGI O'ZGARISHLAR
Hikmatova Maftuna Ixtiyorovna
O‘zbekiston Respublikasi Bank-moliya akademiyasi magistranti.
hikmaf25@icloud.com
https://doi.org/10.5281/zenodo.13985543
Annotatsiya.
Ushbu maqolada O‘zbekiston Respublikasida milliy buxgalteriya
standartlarining Xalqaro moliyaviy hisobot standartlariga (MHXS) moslashuv jarayonidagi
o‘zgarishlar tahlil qilinadi. Maqolada MHXSga moslashish zaruriyati, milliy standartlar va
xalqaro standartlar o‘rtasidagi asosiy farqlar, bu jarayon davomida yuzaga keladigan
qiyinchiliklar va ularni hal qilish yo‘llari yoritilgan. Kadrlarni tayyorlash, tizimlarni
avtomatlashtirish va qonunchilikni moslashtirish bu o‘zgarishlarni muvaffaqiyatli amalga
oshirishdagi muhim omillar sifatida ko‘rib chiqilgan. Mazkur maqola milliy buxgalteriya hisobini
xalqaro talablarga muvofiqlashtirishdagi o‘zgarishlarni chuqurroq tushunishga xizmat qiladi.
Kalit soʼzlar:
Milliy buxgalteriya standartlari, Xalqaro moliyaviy hisobot standartlari
(MHXS), moliyaviy hisobot, xalqaro integratsiya, hisobdorlik, moslashuv jarayoni, soliq va
buxgalteriya hisobi, buxgalteriya hisobini avtomatlashtirish, qonunchilik islohoti.
CHANGES IN THE PROCESS OF ADAPTATION OF NATIONAL ACCOUNTING
STANDARDS TO IFRS
Abstract.
This article analyzes changes in the process of adaptation of national accounting
standards to International Financial Reporting Standards (IFRS) in the Republic of Uzbekistan.
The article describes the need to adapt to the EMS, the main differences between national
standards and international standards, the difficulties that arise during this process and ways to
solve them. Training of personnel, automation of systems and adaptation of legislation were
considered important factors in the successful implementation of these changes. This article
provides a deeper understanding of changes in the harmonization of national accounting with
international requirements.
Key words:
National Accounting Standards, International Financial Reporting Standards
(IFRS), financial reporting, international integration, accountability, adaptation process, tax and
accounting, automation of accounting, legislative reform.
ИЗМЕНЕНИЯ В ПРОЦЕССЕ АДАПТАЦИИ НАЦИОНАЛЬНЫХ СТАНДАРТОВ
БУХГАЛТЕРСКОГО УЧЕТА К МСФО
2024
OCTOBER
NEW RENAISSANCE
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE
VOLUME 1
|
ISSUE 8
237
Аннотация.
В данной статье анализируются изменения в процессе адаптации
национальных стандартов бухгалтерского учета к международным стандартам
финансовой отчетности (МСФО) в Республике Узбекистан. В статье описывается
необходимость адаптации к СЭМ, основные отличия национальных стандартов от
международных, трудности, возникающие в ходе этого процесса, и пути их решения.
Обучение персонала, автоматизация систем и адаптация законодательства были
признаны важными факторами успешной реализации этих изменений. Данная статья
дает более глубокое понимание изменений в гармонизации национального учета с
международными требованиями.
Ключевые
слова:
национальные
стандарты
бухгалтерского
учета,
международные стандарты финансовой отчетности (МСФО), финансовая отчетность,
международная интеграция, подотчетность, процесс адаптации, налоги и учет,
автоматизация бухгалтерского учета, законодательная реформа.
Kirish.
Global iqtisodiy integratsiya jarayonlari natijasida milliy buxgalteriya
standartlarini xalqaro talablar asosida takomillashtirish muhim ahamiyat kasb etmoqda.
O‘zbekiston iqtisodiyoti ham ushbu jarayondan mustasno emas, ayniqsa, mamlakatga
xalqaro
investitsiyalarni
jalb
qilish
va
mahalliy
korxonalarning
jahon
bozorida
raqobatbardoshligini oshirishda buxgalteriya hisobotlarining xalqaro standartlarga mos bo‘lishi
zarur. Xalqaro moliyaviy hisobot standartlari (MHXS) bu borada asosiy yondashuv sifatida qabul
qilinib, moliyaviy hisobotlarning shaffofligini va qiyosiyligini ta’minlashga xizmat qiladi.
Ushbu maqola O‘zbekiston Respublikasida milliy buxgalteriya standartlarini MHXSga
moslashtirish zaruriyati va jarayonidagi o‘zgarishlarni yoritishga qaratilgan. MHXSga
moslashuvning asosiy yo‘nalishlari, milliy va xalqaro standartlar o‘rtasidagi farqlar, shuningdek,
ushbu jarayonda duch kelinadigan qiyinchiliklar va ularni bartaraf etish yo‘llari maqolaning diqqat
markazida bo‘ladi. Moslashuvning muvaffaqiyatli amalga oshirilishi nafaqat moliyaviy
shaffoflikni oshiradi, balki iqtisodiy o‘sishga hissa qo‘shadi va mahalliy bizneslarning global
miqyosdagi raqobatbardoshligini mustahkamlaydi.
Globalizatsiya jarayonlari natijasida xalqaro moliyaviy axborotlarning bir xilda bo‘lishi va
turli mamlakatlar o‘rtasida ishonchli hisobdorlik tizimlarini yaratish dolzarb ahamiyat kasb
etmoqda. Bunday jarayonlarda xalqaro moliyaviy hisobot standartlari (MHXS) muhim rol
o‘ynaydi. MHXSning asosiy maqsadi – moliyaviy hisobotlarni aniq, shaffof va xalqaro darajada
qiyoslanadigan darajaga olib chiqishdir.
2024
OCTOBER
NEW RENAISSANCE
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE
VOLUME 1
|
ISSUE 8
238
O‘zbekiston Respublikasi ham bu jarayonga qo‘shilib, milliy buxgalteriya hisobini xalqaro
talablar asosida qayta ko‘rib chiqishni boshladi. Bu maqolada milliy buxgalteriya standartlarini
MHXSga moslashtirish jarayonidagi asosiy o‘zgarishlar tahlil qilinadi.
O‘zbekiston Respublikasi iqtisodiyoti o‘tish davrini boshidan kechirmoqda va milliy
iqtisodiyot xalqaro kapital bozorlariga chiqishga intilmoqda. Ushbu jarayonda xalqaro
investitsiyalarni jalb qilish va transmilliy kompaniyalar bilan hamkorlik qilish uchun xalqaro
darajadagi moliyaviy hisobot standartlariga mos keladigan tizimlarni yaratish zaruriyati tug‘iladi.
MHXSga moslashuv orqali korxonalar o‘z moliyaviy holatini aniqroq aks ettiradi, bu esa
investorlar va boshqa manfaatdor tomonlar uchun moliyaviy ma’lumotlarning ishonchli va
qiyoslanadigan bo‘lishini ta’minlaydi. MHXSga moslashuv O‘zbekistonga xalqaro bozorlarga
chiqishda raqobatbardosh bo‘lish imkoniyatini beradi.
MHXSga moslashuv milliy buxgalteriya tizimiga qator muhim o‘zgarishlar olib kirishni
talab qiladi. Bu o‘zgarishlar quyidagi yo‘nalishlarda amalga oshirilmoqda.
Moliyaviy hisobot tuzilmasi va mazmuni. MHXS bo‘yicha moliyaviy hisobotlar xalqaro
miqyosda qabul qilingan qoidalar asosida tayyorlanadi. Milliy buxgalteriya hisobida esa ko‘p
hollarda soliq maqsadlariga mo‘ljallangan hisobotlar tuziladi. MHXSga moslashuvda moliyaviy
hisobotlarning tarkibi va mazmuniga xalqaro standartlar talablariga javob beradigan tarzda
o‘zgartirishlar kiritiladi.
Daromadlarni tan olish usullari. MHXS talablariga muvofiq, daromadlarni tan olish aniq
qoidalar va prinsiplar asosida amalga oshiriladi. Milliy buxgalteriya standartlarida esa daromad va
xarajatlarni tan olish bo‘yicha qoidalar ba’zan farq qiladi, bu esa xalqaro investorlar uchun
moliyaviy axborotlarni qiyoslashda qiyinchiliklarni keltirib chiqaradi.
MHXSga ko‘ra, aktivlar va passivlar bozor narxi yoki adolatli qiymat asosida baholanadi.
Bu esa aktivlarning real qiymatini aks ettirishni ta’minlaydi va moliyaviy barqarorlik
darajasini yaxshiroq tushunishga imkon beradi. Milliy buxgalteriya standartlarida esa ayrim
holatlarda aktivlar o‘z tannarxida yoki amortizatsiyalangan qiymatda aks ettiriladi, bu esa xalqaro
investorlar uchun qiyoslashni murakkablashtiradi.
Milliy buxgalteriya hisobida debitorlik va kreditorlik qarzlari hisobga olinishi va ularning
baholanishi xalqaro standartlarga nisbatan farq qiladi. MHXSga o‘tishda korxonalar o‘z aktivlari
va passivlarini aniqroq ko‘rsatib berish imkoniyatiga ega bo‘ladi.
MHXSga moslashuv jarayonida korxonalar va davlat idoralari bir qator qiyinchiliklarga
duch kelmoqda. Eng katta qiyinchiliklardan biri – kadrlar tayyorgarligi va malaka oshirish
jarayoni. O‘zbekistonlik buxgalter va auditorlar MHXS bo‘yicha yetarli bilim va ko‘nikmalarga
2024
OCTOBER
NEW RENAISSANCE
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE
VOLUME 1
|
ISSUE 8
239
ega bo‘lishi zarur. Buning uchun maxsus treninglar, seminarlar va amaliy mashg‘ulotlar tashkil
etilishi lozim.
Bundan tashqari, milliy huquqiy baza ham MHXS talablariga muvofiqlashtirilishi kerak.
Soliq kodeksi va boshqa moliyaviy qonunchilik hujjatlari xalqaro buxgalteriya hisobini
to‘g‘ri aks ettirishni ta’minlash uchun qayta ko‘rib chiqilishi zarur. Kichik va o‘rta korxonalar
uchun bu jarayon juda qiyin va moliyaviy jihatdan og‘ir bo‘lishi mumkin, shuning uchun davlat
tomonidan ushbu jarayonni yengillashtirishga qaratilgan qo‘shimcha yordam mexanizmlari ishlab
chiqilishi lozim.
MHXSga moslashuv jarayonini muvaffaqiyatli amalga oshirish uchun quyidagi choralarni
ko‘rish lozim.
Buxgalterlar, auditorlar va moliyaviy mutaxassislar xalqaro standartlarni chuqur o‘rganishi
va amaliyotda qo‘llay olishi uchun keng qamrovli o‘quv dasturlari ishlab chiqilishi lozim. Bu esa
korxonalar uchun moliyaviy hisobotlarni xalqaro darajada tayyorlashda asosiy omil bo‘ladi.
Hisob-kitoblarni avtomatlashtirish va raqamli tizimlardan foydalanish MHXS talablariga
javob beradigan hisobotlar tayyorlashda muhimdir. Buxgalteriya jarayonlarini raqamlashtirish
orqali inson xatolarini kamaytirish va hisobdorlikni oshirish mumkin.
Huquqiy bazani isloh qilish. MHXSga moslashuv O‘zbekiston qonunchiligini xalqaro
moliyaviy hisob-kitob qoidalariga muvofiq qayta ko‘rib chiqishni talab etadi. Soli q va moliyaviy
qonunchilik hujjatlari milliy va xalqaro standartlar o‘rtasidagi farqlarni kamaytirishga qaratilgan
bo‘lishi lozim.
O‘zbekiston Respublikasida milliy buxgalteriya standartlarini Xalqaro moliyaviy hisobot
standartlariga moslashtirish iqtisodiyotning jadal rivojlanishini ta’minlash, xalqaro
investitsiyalarni jalb qilish va korxonalar faoliyatining shaffofligini oshirishda muhim omil bo‘lib
xizmat qiladi. Ushbu jarayon milliy buxgalteriya hisobotlariga qator o‘zgarishlarni olib kirishni
talab qiladi, ammo mazkur o‘zgarishlar xalqaro iqtisodiy hamkorlikda yangi imkoniyatlarni
yaratadi. Shu bilan birga, MHXSga moslashuvdagi qiyinchiliklarni yengib o‘tish uchun kadrlar
tayyorlash, tizimlarni avtomatlashtirish va huquqiy islohotlar kabi chora-tadbirlarni ko‘rish zarur.
Mazkur o‘zgarishlar amalga oshirilgandan so‘ng, O‘zbekiston moliyaviy hisobotlarining
xalqaro darajadagi qiyosiyligi oshadi va iqtisodiyotning barqaror o‘sishiga xizmat qiladi.
Xulosa
Milliy buxgalteriya standartlarini Xalqaro moliyaviy hisobot standartlariga (MHXS)
moslashtirish O‘zbekiston iqtisodiyoti uchun xalqaro bozorga chiqish va global investitsiyalarni
jalb qilishda muhim qadamdir. Ushbu moslashuv jarayoni buxgalteriya hisobining xalqaro
2024
OCTOBER
NEW RENAISSANCE
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE
VOLUME 1
|
ISSUE 8
240
darajada qabul qilingan tamoyillarga mos ravishda shaffoflikni, hisobdorlikni va qiyosiylikni
oshirish imkonini beradi. Milliy buxgalteriya standartlarida MHXSga moslashuv jarayonida
moliyaviy hisobotlarning tarkibi va mazmuni qayta ko‘rib chiqiladi, bu esa xalqaro investorlarga
ishonchli ma’lumotlar taqdim etishni ta’minlaydi.
Mazkur o‘zgarishlar O‘zbekistonning moliyaviy va iqtisodiy tizimida qator
qiyinchiliklarni keltirib chiqarmoqda, xususan, buxgalterlar malakasini oshirish, hisob-kitob
tizimlarini avtomatlashtirish, hamda qonunchilikni qayta ko‘rib chiqish kabi masalalar dolzarb
bo‘lib qolmoqda. Shu bilan birga, bu jarayonning muvaffaqiyatli amalga oshirilishi milliy
iqtisodiyotning barqaror rivojlanishi va xalqaro raqobatbardoshligini ta’minlashda hal qiluvchi rol
o‘ynaydi. Milliy buxgalteriya tizimining MHXSga moslashuvi kelgusida O‘zbekiston
korxonalarining xalqaro moliyaviy bozorlarda muvaffaqiyatli ishtirok etishiga zamin yaratadi.
REFERENCES
1.
Xalqaro moliyaviy hisobot standartlari (MHXS). International Financial Reporting Standards
(IFRS) Foundation rasmiy veb-sayti: [https://www.ifrs.org](https://www.ifrs.org)
2.
O‘zbekiston
Respublikasi
Moliya
vazirligi
rasmiy
veb-sayti:
[https://www.mf.uz](https://www.mf.uz)
3.
Karimov, A. (2022). O‘zbekiston buxgalteriya hisobining milliy standartlari. Toshkent:
Moliya nashriyoti.
4.
Eshmatov, B. (2021). "Milliy buxgalteriya standartlarini MHXSga moslashtirishning
dolzarbligi." Iqtisodiyot va moliya, 7(3), 45-52.
5.
Smit, J. (2020). Transition to IFRS: Practical Issues and Challenges. London: Oxford
University Press.
