2024
OCTOBER
NEW RENAISSANCE
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE
VOLUME 1
|
ISSUE 8
227
FOND BOZORIDA SAVDO TIZIMLARINI AVTOMATLASHTIRISH VA UNING
SAMARADORLIGI OSHIRISH
Egamberdiyev Jaloliddin Xursanmurod oʻgʻli
O‘zbekiston Respublikasi Bank-moliya akademiyasi magistranti.
https://doi.org/10.5281/zenodo.13985517
Annotatsiya.
Mazkur maqolada fond bozorida savdo tizimlarini avtomatlashtirishning
ahamiyati va uning samaradorligini oshirish usullari ko'rib chiqiladi. Avtomatlashtirilgan savdo
tizimlari (ATS) orqali bozor operatsiyalarining tezkorligi, xarajatlarning kamayishi, bozor
likvidligi va xavflarni boshqarishning yaxshilanishi singari afzalliklar yoritiladi. Shuningdek,
ATS'ning texnik nosozliklari va bozor volatilligi kabi muammolari ham tahlil qilinadi. Maqolada
avtomatlashtirilgan tizimlarni takomillashtirish uchun xavfsizlik, algoritmlarni optimallashtirish
va huquqiy regulyatsiyalar kabi masalalar bo'yicha takliflar keltirilgan.
Kalit soʼzlar:
fond bozori, avtomatlashtirilgan savdo tizimlari (ATS), algoritmik savdo,
bozor likvidligi, xavf boshqaruvi, texnologik innovatsiyalar, fond bozorini avtomatlashtirish,
samaradorlikni oshirish.
AUTOMATING TRADING SYSTEMS IN THE STOCK MARKET AND IMPROVING
ITS EFFICIENCY
Abstract.
This article considers the importance of automation of trading systems in the
stock market and ways to increase its efficiency. Advantages of automated trading systems (ATS)
such as speed of market operations, reduced costs, improved market liquidity and risk
management are highlighted. Also, problems of ATS such as technical failures and market
volatility are analyzed. The article offers suggestions on issues such as security, algorithm
optimization, and legal regulations to improve automated systems.
Keywords:
stock market, automated trading systems (ATS), algorithmic trading, market
liquidity, risk management, technological innovation, stock market automation, efficiency
improvement.
АВТОМАТИЗАЦИЯ ТОРГОВЫХ СИСТЕМ НА ФОНДОВОМ РЫНКЕ И
ПОВЫШЕНИЕ ЕЕ ЭФФЕКТИВНОСТИ
Аннотация.
В данной статье рассматривается значение автоматизации
торговых систем на фондовом рынке и методы повышения ее эффективности. Выделены
такие преимущества автоматизированных торговых систем (АТС), как скорость
рыночных операций, снижение затрат, повышение ликвидности рынка и управление
рисками. Также анализируются такие проблемы АТС, как технические сбои и
2024
OCTOBER
NEW RENAISSANCE
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE
VOLUME 1
|
ISSUE 8
228
волатильность рынка. В статье предлагаются предложения по таким вопросам, как
безопасность, оптимизация алгоритмов и правовые нормы по совершенствованию
автоматизированных систем.
Ключевые слова:
фондовый рынок, автоматизированные торговые системы (АТС),
алгоритмическая торговля, ликвидность рынка, управление рисками, технологические
инновации, автоматизация фондового рынка, повышение эффективности.
Kirish.
Texnologik rivojlanish hozirgi zamon fond bozorlarini tubdan o‘zgartirib,
moliyaviy tizimlarning raqobatbardoshligini oshirishga katta hissa qo‘shmoqda. Raqamli
transformatsiyalar natijasida fond bozorlari yanada murakkab va hajmi katta savdo tizimlariga
aylanmoqda. Buning asosiy yo‘nalishlaridan biri – avtomatlashtirilgan savdo tizimlarini (ATS)
joriy etishdir. Ushbu tizimlar algoritmik yondashuvlardan foydalangan holda real vaqt rejimida
katta hajmdagi operatsiyalarni amalga oshiradi, bozorni tezroq va samaraliroq qiladi.
Savdo tizimlarining avtomatlashtirilishi investorlar va moliyaviy muassasalar uchun
ko'plab afzalliklar yaratadi. Birinchidan, ATS'lar inson aralashuvisiz tranzaksiyalarni amalga
oshirish imkonini berib, operatsiyalarni sezilarli darajada tezlashtiradi va har qanday kechikishni
yo'q qiladi. Bu savdo jarayonini soddalashtirib, bozor ishtirokchilari uchun qulaylik yaratadi.
Ikkinchidan, tranzaksiya xarajatlarini kamaytiradi, chunki ATS’lar qo‘lda amalga
oshiriladigan jarayonlarga nisbatan kamroq inson resurslarini talab qiladi va jarayonni
optimallashtirish imkonini beradi. Bundan tashqari, bozorning likvidligi oshadi va katta hajmdagi
operatsiyalarni samarali amalga oshirish imkonini beradi.
Shu bilan birga, avtomatlashtirilgan savdo tizimlari muayyan xavflarni ham keltirib
chiqarishi mumkin. Masalan, bozor volatilligining oshishi va texnik nosozliklar sababli
kutilmagan yo'qotishlar yuzaga kelishi ehtimoldan holi emas. ATS'larning keng tarqalishi
bozorning texnik infratuzilmasiga bo‘lgan talablarni yanada oshiradi va bozor nazoratini
kuchaytirish zaruratini tug‘diradi.
Maqolaning maqsadi fond bozorlarida avtomatlashtirilgan savdo tizimlarini qo‘llash orqali
bozor samaradorligini oshirish usullarini ko‘rib chiqish, bu tizimlar orqali qanday afzalliklar va
xavflar kelib chiqishini tahlil qilishdir. Shu bilan birga, avtomatlashtirilgan savdo tizimlarining
bozor barqarorligi va uzoq muddatli rivojlanishiga ta'sirini o'rganish ushbu izlanishlarning asosiy
vazifasi hisoblanadi.
XXI asrda texnologik taraqqiyotning fond bozorlari faoliyatiga ta'siri mislsiz darajada
bo‘ldi. Savdo jarayonlarini avtomatlashtirish zamonaviy iqtisodiyotda eng samarali
2024
OCTOBER
NEW RENAISSANCE
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE
VOLUME 1
|
ISSUE 8
229
mexanizmlardan biri sifatida ko‘rilmoqda. Ushbu avtomatlashtirish jarayonlari fond bozorlari
samaradorligini oshirish, xarajatlarni kamaytirish va investorlar uchun qulaylik yaratishning
muhim vositasiga aylandi. Avtomatlashtirilgan savdo tizimlari (ATS) ayni damda moliyaviy
bozorlarning asosiy elementiga aylangan bo‘lib, ushbu tizimlar orqali amalga oshiriladigan savdo
hajmi yildan yilga o‘sib bormoqda.
Dunyo bo‘ylab ATS orqali amalga oshiriladigan savdo hajmi 2010-yildan beri sezilarli
darajada o‘sdi. Xalqaro moliyaviy bozorlarda algoritmik savdoning ulushi, 2010-yilda taxminan
30% bo‘lgan bo‘lsa, bugungi kunda bu ko'rsatkich 60-70% gacha ko‘tarildi. Ayniqsa, rivojlangan
davlatlarda ATS’ning jadal rivojlanishi bozorning samaradorligiga sezilarli ijobiy ta'sir
ko'rsatmoqda. Masalan, AQSh fond bozorida amalga oshiriladigan savdolarining 65 foizdan
ko‘prog‘i avtomatlashtirilgan tizimlar orqali amalga oshiriladi.
Statistik ma’lumotlarga ko‘ra, 2023-yilda algoritmik savdoning global bozordagi hajmi 18
trillion AQSh dollaridan oshdi va 2028-yilgacha yillik o‘rtacha o‘sish sur’ati 12-15% bo‘lishi
kutilmoqda. Bu esa, savdo jarayonlarining avtomatlashtirilganligi global iqtisodiyotga ta’sir
etuvchi muhim omilga aylanganini ko‘rsatadi. Xususan, Yevropa va Osiyo fond bozorlari ham
ushbu jarayonda AQShga yetib olmoqda, va bu mintaqalardagi ATS ulushi 50% ga
yaqinlashmoqda.
ATS fond bozori samaradorligini oshirishda bevosita rol o‘ynaydi. Birinchi navbatda, bu
savdo tizimlari savdo jarayonini tezlashtiradi. Real vaqt rejimida qabul qilingan ma'lumotlarga
asoslangan algoritmlar, odatda inson tomonidan amalga oshiriladigan qaror qabul qilish
jarayonlaridan ko‘ra ancha samarali bo‘ladi. Masalan, NYSE (New York Stock Exchange)
ma’lumotlariga ko‘ra, avtomatlashtirilgan savdo tizimlari qo‘llanilganda, savdo tranzaksiyalari
o‘rtacha 30 millisekundda amalga oshiriladi. Bu esa, inson tomonidan amalga oshiriladigan
operatsiyalardan yuzlab marta tezroqdir.
ATS orqali savdo qilish savdo xarajatlarini sezilarli darajada kamaytiradi. Investopedia
ma'lumotlariga ko‘ra, avtomatlashtirilgan savdo tizimlari savdo xarajatlarini 20-30% gacha
qisqartiradi. Bozor ishtirokchilari ATS’lardan foydalangan holda tranzaksiya to‘lovlarini
minimallashtiradi va operatsiyalarni aniq amalga oshiradi.
ATS ning fond bozoriga kiritilishi ba'zi hollarda bozor volatilligini oshirishi mumkin.
Avtomatlashtirilgan tizimlar katta hajmdagi tranzaksiyalarni bir zumda amalga oshirishi
natijasida bozor narxlarida kutilmagan tebranishlar yuzaga kelishi mumkin. 2010-yilning 6-may
kuni sodir bo‘lgan "Flash Crash" hodisasi bunga yorqin misol bo'lib, unda AQSh fond bozori
indekslari bir necha daqiqa ichida katta darajada pasaydi va keyin tezda tiklandi. Keyinchalik bu
2024
OCTOBER
NEW RENAISSANCE
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE
VOLUME 1
|
ISSUE 8
230
hodisa ATS’ning tezkor savdosi va avtomatlashtirilgan algoritmlarning bir vaqtda amalga
oshirilganligi bilan izohlandi.
Fond bozorlarida savdo tizimlarini avtomatlashtirish zamonaviy texnologiyalar yordami
bilan bozor samaradorligini oshirishda muhim o‘rin tutadi. Statistik ma'lumotlar ATS ning global
savdo jarayonida ortib borayotgan ulushi va samaradorlikka bo‘lgan ta’sirini tasdiqlaydi. Lekin
avtomatlashtirish jarayoni o‘ziga xos xavflarni ham keltirib chiqaradi, shu sababli, ATS’larni
ishlatishda ehtiyotkor yondashuv va texnik ishonchlilikni ta'minlash muhim ahamiyatga ega.
Texnologik rivojlanish orqali fond bozorlarining yanada raqobatbardosh va samarali
bo‘lishi kutilmoqda.
Xulosa
Fond bozorlarida savdo tizimlarini avtomatlashtirish zamonaviy iqtisodiy taraqqiyotning
muhim tarkibiy qismi bo‘lib, samaradorlikni oshirish, xarajatlarni kamaytirish va investorlar
uchun tezkor savdo imkoniyatlarini yaratish imkonini bermoqda. Avtomatlashtirilgan savdo
tizimlari (ATS) orqali bozor operatsiyalari yanada tez, aniq va samarali amalga oshiriladi, bu esa
bozor likvidligini oshirish va xavflarni boshqarishga katta yordam beradi. Statistikaning
ko‘rsatishicha, ATS yildan yilga ortib borayotgan savdo hajmi bilan fond bozori
infratuzilmasining ajralmas qismiga aylanmoqda.
Biroq, avtomatlashtirish jarayoni bilan bog‘liq xavflarni ham inobatga olish zarur.
Kutilmagan bozor volatilligi va texnik xatoliklar fond bozorlarida salbiy ta’sirlar keltirib
chiqarishi mumkin. Shuning uchun avtomatlashtirilgan savdo tizimlarini joriy qilishda texnologik
xavfsizlikni ta’minlash va samarali huquqiy regulyatsiyalarni rivojlantirish zarur.
Umuman olganda, savdo tizimlarini avtomatlashtirish fond bozori samaradorligini
oshirishda katta ijobiy ta’sir ko‘rsatadi va ushbu jarayon kelajakda global moliyaviy tizimlar uchun
yangi imkoniyatlar yaratadi.
REFERENCES
1.
Investopedia.
(2023).
Automated
Trading
Systems
(ATS).
https://www.investopedia.com/terms/a/automated-trading-system.asp
2.
New York Stock Exchange (NYSE). (2022). Understanding Algorithmic Trading on NYSE.
https://www.nyse.com/traders-academy/section-algorithmic-trading.
3.
International Organization of Securities Commissions (IOSCO). (2021). Impact of
Technology on Trading Systems and Markets. IOSCO Reports.
2024
OCTOBER
NEW RENAISSANCE
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE
VOLUME 1
|
ISSUE 8
231
4.
Global Market Insights. (2023). Algorithmic Trading Market Report: Growth Trends and
Forecast 2023-2028. https://www.gminsights.com/industry-analysis/algorithmic-trading-
market.
5.
The Financial Times. (2020). The Rise of Automated Trading and Its Impact on Global
Markets. https://www.ft.com/automated-trading
6.
Pardo, R. (2019). The Evaluation and Optimization of Trading Strategies. John Wiley & Sons.
7.
Bank for International Settlements (BIS). (2022). Algorithmic Trading in Financial Markets:
A Regulatory Perspective. BIS Papers No. 112.
8.
Securities and Exchange Commission (SEC). (2019). Report on Algorithmic Trading and
Market Stability. https://www.sec.gov/reports/algorithmic-trading
9.
Clifford, M. (2021). Algorithmic Trading in Practice: Key Strategies and Risks. Palgrave
Macmillan.
10.
European Securities and Markets Authority (ESMA). (2023). Technology and Its Impact
on Financial Markets in Europe. ESMA Reports.
