Noyabr, 2024-Yil
433
MEDIATSIYADA ZAMONAVIY TEXNOLOGIYALARDAN FOYDALANISH
TENDENSIYASI: ONLAYN PLATFORMALAR VA SUN’IY INTELLEKTDAN
FOYDALANISH IMKONIYATLARI, IJOBIY VA SALBIY TAMONLARINING
HUQUQIY ANALIZI.
Yoqubov Jasurbek Salimjon o‘g‘li.
Toshkent davlat yuridik unversiteti magistratura talabasi.
https://doi.org/10.5281/zenodo.14128975
Anotatsiya. Ushbu tezizning maqsadi shundan iboratki, unda sud oldi mediativ kelishuvlar
tarixi, mediatsiya bosqichi va uning rivojlanish tarixi hamda xalqaro doirasidagi o‘rni.
Kalit so‘zlar: Mediatsiya, suniy intelekt (SI), sud, nizo.
THE TREND OF USING MODERN TECHNOLOGIES IN MEDIATION: THE
POSSIBILITIES OF USING ONLINE PLATFORMS AND ARTIFICIAL
INTELLIGENCE, A LEGAL ANALYSIS OF THEIR POSITIVE AND NEGATIVE
ASPECTS.
Abstract. The purpose of this thesis is to analyze the history of pre-trial mediation
agreements, the stage of mediation and its development, as well as its place in the international
framework.
Keywords: Mediation, artificial intelligence (AI), court, dispute.
ТЕНДЕНЦИЯ ИСПОЛЬЗОВАНИЯ СОВРЕМЕННЫХ ТЕХНОЛОГИЙ В
МЕДИАЦИИ: ПРАВОВОЙ АНАЛИЗ ПРЕИМУЩЕСТВ И НЕДОСТАТКОВ
ИСПОЛЬЗОВАНИЯ ОНЛАЙН-ПЛАТФОРМ И ИСКУССТВЕННОГО
ИНТЕЛЛЕКТА.
Аннотация. Целью данной дипломной работы является описание истории
медиации в суде, стадии медиации, истории ее развития и ее места в международной
системе.
Ключевые слова: Медиация, искусственный интеллект (ИИ), суд, спор.
Kirish:
Mediatsiya nizolarni hal etishda juda samarali usul hisoblanadi. Kelishuv tartiblari,
ayniqsa, anglo-sakson huquq tizimida va kontinental Yevropa mamlakatlarida rivojlangan.
Evropa hamjamiyatida so'nggi o'n yillikda ommaviy munosabatlar ishtirokchilarining
huquqlari, erkinliklari va manfaatlarini himoya qilishni ta'minlash imkoniyatlaridan biri sifatida
mediatsiyaga murojaat qilish tendentsiyasi kuzatildi.
Noyabr, 2024-Yil
434
Asosiy qism:
Xususan, 2002 yilda Yevropa Komissiyasi fuqarolik va tijorat huquqidagi
nizolarni muqobil hal etish bo‘yicha Yashil kitobni ishlab chiqdi. Bugungi kunda mediatsiya
AQSh, Yangi Zelandiya, Kanada, Avstraliya, Buyuk Britaniya, Fransiya, Ispaniya, Italiya, Belgiya,
Avstriya va Germaniyada keng tarqalgan. Qo'shma Shtatlarda ushbu tartib-qoidadan o'tgan
ishlarning 95 foizi sudgacha bormaydi. Germaniyada muzokaralarning 90% dan ortig'i kelishuv
bitimi bilan yakunlanadi, xususan Quyi Saksoniyada - 97%. Buyuk Britaniyada nizolarning 90-
95 foizi sudgacha hal qilinadi. Yevropa vositachiligi muvaffaqiyat darajasi 40-80% ni tashkil
qiladi. Bu mamlakatlarda mediatsiya odil sudlovga erishishni ta'minlash usullaridan biri ekanligi
haqidagi fikr mustahkamlandi. Zamonaviy dunyoda sudlar ish bilan haddan tashqari yuklangan,
shuning uchun jamiyat nizolarni hal qilishning boshqa usullarini qidirmoqda. Bularga, xususan,
hakamlik sudlari va tijorat arbitrajlari kiradi. Odatda, shtat sudlari ushbu usullarning rivojlanishiga
yordam beradi, chunki ular shtat sudlarining yukini kamaytiradi va shuning uchun odil sudlovni
yanada samarali amalga oshirish uchun sharoit yaratadi.
Huquqiy nizolarni hal qilish usullari zamonaviy davr uchun rivojlanmoqda. Hukumat
bo‘ylab biz odamlarga o‘z nizolarini sud muhokamasisiz tez va samarali hal qilish imkonini
beradigan innovatsion yondashuvlarni ishlab chiqmoqdamiz.
Birlashgan Millatlar Tashkilotining Vositachilik (Nyu-York, 2018 yil) natijasida kelib
chiqadigan xalqaro kelishuv bitimlari to‘g‘risidagi konventsiyasini imzolandi, bu Buyuk
Britaniyaning 17,5 milliard funt sterlinglik vositachilik sektorini mustahkamlaydi va xalqaro
tijorat nizolarini hal etishdagi yetakchi rolni ta’kidlaydi
. Raqamli bozorlar, raqobat va
iste'molchilar to'g'risidagi qonun loyihasi iste'molchilar uchun mavjud bo'lgan nizolarni hal qilish
imkoniyatlari ustidan nazoratni kuchaytiradi.
Fuqarolik adliya tizimida mediatsiyadan foydalanishni kengaytirish bo‘yicha rejalarni
nizolarni hal etish yo‘lidagi ushbu o‘zgarishlarga qo‘shilayotgan yana bir fundamental hissadir.
Maslahatlashuvlar davomida olingan barcha javoblar, bizning qarashlarimizni qo‘llab-
quvvatlagani va islohotlarimizni amalga oshirish bo‘yicha ko‘plab konstruktiv takliflar uchun juda,
mihim hisoblanadi.
Ushbu fikr-mulohazalardan so‘ng, Angliya hukumatning 10 000 funt sterlinggacha bo‘lgan
fuqarolik da’volari bo‘yicha sud jarayoniga mediatsiyani to‘liq integratsiya qilish niyati
tasdiqlandi. Bu islohotlar fuqarolarning sudga murojaat qilishini cheklash emas, balki ularning o‘z
huquqlarini himoya qilish yo‘llarini kengaytirishdir.
1
https://www.justice.gov.uk/courts/procedure-rules/civil/rules/part07
Noyabr, 2024-Yil
435
Ushbu o'zgarish ortidagi maqsad shunchaki samaraliroq, samaraliroq va barqaror adliya
tizimi emas; Bu undan foydalanadigan odamlar uchun tezroq va yaxshi natijalar erishishga yordam
berdi. Sud foydalanuvchilari jismoniy yoki tadbirkorlik subyektlari bo‘ladimi, ularning nizosi
qo‘shni bilan ziddiyat yoki shartnoma shartlari bo‘yicha kelishmovchilik bo‘ladimi, sud
jarayonining yengillatishga yordam berdi. Odamlarga o'zaro maqbul qarorga erishishga yordam
berish orqali bu yukni kamaytirishga yordam berganligi sababli BMT tashkiloti ushbu midiatsion
kelishuvni takomillahtirish uchun chora tadbirlarini berdi.
Ko'p asrlar davomida mediatsiya davlatlararo munosabatlarda, oilalar, qo'shnilar, siyosiy
partiyalar va boshqa ijtimoiy guruhlar o'rtasidagi nizolarni hal qilishda muvaffaqiyatli
qo'llanilmoqda. Hozirgi kunda mediatsiyaning ham ahamiyati katta. U nafaqat oilaviy va mehnat
nizolarida, balki har qanday darajadagi mulkiy nizolarda ham qo'llaniladi.
Mediatorlar o‘z faoliyatida quyidagi tamoyillarga amal qiladilar:
Ixtiyoriylik:
Nizolashayotgan barcha tomonlar vositachilik jarayoniga ixtiyoriy ravishda
rozi bo'lishlari va muzokaralarni boshlashlari kerak. Mediator ikkala tomonni ham qondirishi
kerak.
Neytrallik:
Mediator xolis, mustaqil va betaraf bo‘lib qolishi, nizoda u yoki bu tomonni
olish huquqiga ega bo‘lmasligi kerak.
Maxfiylik:
U mediatorning mijozlardan olgan barcha ma’lumotlarini istalgan joyga
o‘tkazishga yoki undan o‘z manfaati uchun foydalanishga haqli emas. Muzokaralar jarayonida
aytilgan hamma narsa yopiq eshiklar ortida qolishi va vositachining muzokaralar davomida qilgan
barcha eslatmalari jarayon oxirida yo'q qilinishi kerak.
Tenglik:
Nizolashayotgan tomonlarning hech biri boshqasiga nisbatan ustunlikka ega
emas, barcha tomonlar teng huquqlarga ega bo'lishi kerak. Biroq, aniq foydalar bilan bir qatorda,
media sanoatiga joriy etilishi bir qator murakkab axloqiy savollarni tug'diradi. Biz algoritmik
tarafkashlik, shaffofligi, maʼlumotlar maxfiyligi va jamoatchilik fikrini manipulyatsiya qilish
imkoniyatlari bilan bogʻliq muammolarni koʻrib chiqamiz. Bundan tashqari, bizning media
industriyasidagi mehnat bozoriga ta'siri va mutaxassislarning yangi voqeliklarga moslashishi
zarurligini muhokama qilamiz. Bizning tahlilimiz shunchaki sun'iy intellektning ijobiy va salbiy
tomonlarini sanab o'tish bilan cheklanmaydi. Biz ushbu murakkab masala bo'yicha muvozanatli
nuqtai nazarni taqdim etishni maqsad qilganmiz, bunda AIning ommaviy axborot vositalarida keng
qo'llanilishi bilan bog'liq mumkin bo'lgan foyda va mumkin bo'lgan xavflarni hisobga olgan holda.
Noyabr, 2024-Yil
436
Xulosa:
Xulosa o‘rnida shuni takidlashim mumkinki, fuqarolik, oila, tadbirkorlik nizolarida
mediatsion kelishuvdan foydalanish, hamda ushbu bosqichda suniy intelektning ro‘li ushbu
bosqichni yanada takomillashtirish imkonini beradi. Kelishuvlarda suniy intelektdan foydalanish
nizolarni tez va samarli hal etish imkonini beradi. Ushbu protsesni amalga oshirishda kelishuv
onlayn tizimini yaratish maqsadga muvofiq bo‘ladi.
REFERENCES
1.
Avdeev, A. A. (2020). Biznesda sun'iy intellekt: istiqbollar va muammolar. M.: "Fan"
nashriyoti.
2.
Baranova, E. V. (2019). Marketingda neyron tarmoqlardan foydalanish tahlili. Moskva
universiteti axborotnomasi, Iqtisodiyot seriyasi, 3, 45-52.
3.
Burgess E. (2021). Sun'iy intellekt - sizning biznesingiz uchun: baholash va qo'llash
bo'yicha qo'llanma. M.: Alpina nashriyoti.
4.
https://uz. wikipedia.org/wiki/Intellekt
5.
https://regulation.gov.uz/ru/document/19838
