ResearchBib IF-2023: 11.01, ISSN: 3030-3753, Valume 1 Issue 9
ISSN: 3030-3753. VOLUME 1, ISSUE 2
292
“IKKI KEMADA SUZISH” – JINOYATMI?!
Mirfayoz Madaminov Munavvarjon o’g’li
Toshkent davlat yuridik universiteti jinoiy-odil sudlov fakulteti 1-kurs talabasi. 18 yosh.
https://doi.org/10.5281/zenodo.14072409
Annotatsiya. Ushbu maqola "Ikki kemada suzish" fenomeni sifatida ko'p xotinlikni
o'rganadi. Maqola jamiyatda ko'p xotinlikning ommalashish sabablarini, jumladan ijtimoiy,
madaniy va iqtisodiy omillarni tahlil qiladi. Shuningdek, ko'p xotinlikning ayollar huquqlari, oila
ichidagi munosabatlar va farzandlar ta'limiga bo'lgan salbiy ta'siri haqida fikr yuritiladi. Muallif,
O'zbekiston Respublikasi qonunchiligini hisobga olib, ko'p xotinlikka qarshi kurashish va bu
masalani ijtimoiy jihatdan hal etish yo'llarini ko'rsatadi. Natijada, maqola ko'p xotinlik
masalasining murakkabligini va uni hal etish uchun zarur bo'lgan choralarni yoritadi.
Kalit so’zlar: qonun, ko'p xotinlik, ayollar huquqlari, qadriyat, ommaviy axborot
vositalari, gender tengligi, qonundagi bo'shliqlar.
"SAILING ON TWO SHIPS" - IS IT A CRIME?!
Abstract. This article examines polygamy as a phenomenon of "swimming two boats". The
article analyzes the reasons for the popularization of polygamy in society, including social,
cultural and economic factors. It also discusses the negative effects of polygamy on women's
rights, family relationships, and children's education. The author, taking into account the
legislation of the Republic of Uzbekistan, shows ways to combat polygamy and solve this issue
socially. As a result, the article sheds light on the complexity of the polygamy issue and the
measures needed to address it.
Key words: law, polygamy, women's rights, value, mass media, gender equality, loopholes
in the law.
"ПЛАВАНИЕ НА ДВУХ КОРАБЛЯХ" - ЭТО ПРЕСТУПЛЕНИЕ?!
Аннотация. В статье исследуется полигамия как феномен «плавания в двух
лодках». В статье анализируются причины популяризации полигамии в обществе, включая
социальные, культурные и экономические факторы. В нем также обсуждаются
негативные последствия полигамии для прав женщин, семейных отношений и образования
детей. Автор, с учетом законодательства Республики Узбекистан, показывает пути
борьбы с многоженством и решения этой проблемы в социальном плане. В результате
статья проливает свет на сложность проблемы полигамии и меры, необходимые для ее
решения.
ResearchBib IF-2023: 11.01, ISSN: 3030-3753, Valume 1 Issue 9
ISSN: 3030-3753. VOLUME 1, ISSUE 2
293
Ключевые слова: закон, многоженство, права женщин, ценности, средства
массовой информации, гендерное равенство, лазейки в законодательстве.
Kirish
Bugungi kunda, jamiyatimizda ko'p xotinlik masalasi jadal muhokama qilinmoqda. Har bir
inson o'z hayotini qanchalik erkin yashashini, o'z xohish-istaklariga amal qilishini ta'minlashni
xohlaydi. Biroq, ko'p xotinlikning ijtimoiy va iqtisodiy jihatlari bu erkinlikka ko'plab savollar
tug'dirmoqda. Qanchalik muqaddas va qadimiy an'analarimizga asoslangan bo'lsa-da, ko'p xotinlik
qanday oqibatlarga olib kelishi mumkin? Boshqa oilaviy tuzilmalar kabi, bu fenomen ham o'ziga
xos muammolarni keltirib chiqaradi. Bu maqolada ko'p xotinlikning kelib chiqishi, sabablari va
oqibatlari haqida chuqurroq fikr yuritamiz. Keling, o'z o'ziga yarasha, qiziqarli va murakkab
bo'lgan bu mavzuni o'rganamiz!
Ijtimoiy va madaniy an'analar
Ko'p xotinlik masalasi, albatta, jamiyatimizning ijtimoiy va madaniy an'analariga kuchli
ta'sir ko'rsatadi. O'zbekistonning turli hududlarida tarqalgan an'analar va qadriyatlar ko'p xotinlikni
ba'zan qabul qiladigan muhit yaratadi. Bu holat, jamiyatimizning tarixiy kontekstida o'z o'rnini
topadi va ko'plab oilalar uchun oddiy bir hayot tarzi sifatida qabul qilinadi.
Biroq, bu qadriyatlar qanday qilib zamonaviy hayotimizga ta'sir etmoqda? Yosh avlod o'z
an'analarini tanlashda va ularni yangilashda qiyinchilikka duch kelmoqda. Agar an'analar faqat
tarixiy yodgorlik sifatida qabul qilinsa, unda ular qanday qilib hayotimizda dolzarb bo'lishi
mumkin? Bu savol, ko'p xotinlikka munosabatimizni o'zgartirishga va an'anaviy qadriyatlarimizni
yangilashga yordam beradi.
Ijtimoiy jihatdan qaraganda, ko'p xotinlik ko'pincha erkaklar tomonidan kuchli qo'llab-
quvvatlanadi, bu esa ayollarning o'z huquqlarini himoya qilish imkoniyatlarini cheklaydi.
An'anaviy oilaviy tuzilmalar bu holatni yanada kuchaytiradi, va ayollar o'zlarini ikkinchi
darajali his qilishlari mumkin. Biroq, bugungi kunda, gender tengligi, ta'lim va iqtisodiy
mustaqillik kabi masalalar jamiyatimizda yangi istiqbollar ochmoqda.
Yoshlar, an'analarni yangilash va ularni zamonaviy sharoitlarga moslashtirish zarurligini
tushunishmoqda. Ularning fikrlash tarzi va qadriyatlari, an'anaviy tuzilmalarni o'zgartirishga
qodir. Keling, an'analarni faqat o'tmishdagi qoidalar sifatida emas, balki zamonaviy hayotimizning
bir qismi sifatida ko'rib chiqaylik. Shunda ko'p xotinlikning ijtimoiy ta'siri va buni o'zgartirish
imkoniyatlarimiz yanada ochiladi.
Iqtisodiy sabablar
ResearchBib IF-2023: 11.01, ISSN: 3030-3753, Valume 1 Issue 9
ISSN: 3030-3753. VOLUME 1, ISSUE 2
294
Ijtimoiy va madaniy an'analar ko'p xotinlikni ta'sir qilgan bo'lsa-da, iqtisodiy sabablar bu
muammoning kelib chiqishida markaziy o'rin egallaydi. Jamiyatda ayollarning iqtisodiy holati,
oiladagi moliyaviy muammolar va ish imkoniyatlari ko'p xotinlikka qanday ta'sir etishini tushunish
juda muhimdir. Ayollar o'zlarini moliyaviy jihatdan ta'minlay olmasa, bu ularga o'z huquqlarini
himoya qilishda qiyinchiliklar tug'diradi va ularni ikkinchi darajali o'zini his qilishga majbur
qiladi.
Bundan tashqari, ko'p xotinlik masalasi ko'pincha iqtisodiy raqobat bilan bog'liq. Erkaklar
o'z moliyaviy imkoniyatlarini oshirish maqsadida bir necha xotin olishni afzal ko'rishadi. Biroq,
bu o'z navbatida oilaning iqtisodiy resurslarini samarali boshqarishni qiyinlashtiradi. Bir nechta
xotin bo'lganda, resurslarni taqsimlashda kelishmovchiliklar yuzaga kelishi mumkin, bu esa
oilaviy muhitni yanada murakkablashtiradi.
Yosh ayollarning ta'lim olish imkoniyatlarining cheklanishi ham iqtisodiy muammolarni
kuchaytiradi. Agar ayollar to'liq ta'lim olmasa, ularning ish imkoniyatlari kamayadi va bu ularni
iqtisodiy jihatdan qaram bo'lishga majbur qiladi. Bunday vaziyatda, ko'p xotinlikning ko'payishi
ayollarning iqtisodiy ahvolini yanada og'irlashtiradi.
Shu o'rinda, ijtimoiy va iqtisodiy jihatdan ta'sirchan bo'lish uchun, ayollarga ta'lim olish va
moliyaviy mustaqil bo'lish imkoniyatlari yaratish zarur. Iqtisodiy erkinlik ayollarning huquqlarini
himoya qilishga va ko'p xotinlik kabi salbiy holatlarga qarshi kurashishga yordam beradi. Keling,
ijtimoiy o'zgarishlar va iqtisodiy islohotlar orqali ko'p xotinlik masalasiga yangi qarashlar
kiritaylik!
Iqtisodiy omillar ko'p xotinlik muammosining yanada chuqurlashishiga sabab bo'lsa,
qonunchilikdagi bo'shliqlar ham bu holatni yanada murakkablashtirmoqda. Jamiyatimizda ko'p
xotinlik masalasi bo'yicha aniq qonunlar mavjud bo'lsa-da, ularning ijrosi va monitoringi juda zaif.
Bu holat, ko'p xotinlikning jadal tarqalishiga imkon yaratadi, chunki huquqiy javobgarlik
belgilanishidan oldin muammoni sudga yetkazish jarayoni ko'pincha qiyinchiliklarga duch keladi.
Qonundagi bo'shliqlar
Ko'p xotinlik masalasi, qonunchilikdagi bo'shliqlarga ko'ra, faqat shikoyat asosida amalga
oshiriladi. Bu esa, ko'plab ayollar o'z huquqlarini himoya qilishda o'zlarini himoyasiz his
qilishlariga olib keladi. Huquqiy tizimda shikoyat qilish jarayoni murakkab va ko'p hollarda
ayollarning o'z huquqlarini talab qilishga qodir emasligidan foydalangan holda, erkaklar bu holatni
o'z manfaatlariga moslashtirishadi.
Bunday vaziyat, ko'p xotinlikni bir necha jihatdan rag'batlantiradi. Boshqa tarafdan,
qonunchilikdagi bo'shliqlarni bartaraf etish uchun yetarli o'zgarishlar kiritish zarur.
ResearchBib IF-2023: 11.01, ISSN: 3030-3753, Valume 1 Issue 9
ISSN: 3030-3753. VOLUME 1, ISSUE 2
295
Ijtimoiy va iqtisodiy jihatlarning ahamiyatini inobatga olgan holda, ko'p xotinlik masalasini
qat'iy nazoratga olish, jamiyatda qonunlarning kuchini oshirish va ularning amalga oshirilishini
ta'minlash zarur.
Shunday qilib, qonunlar faqatgina matnda qolmasligi, balki haqiqiy hayotda ham
qo'llanilishi kerak. Har bir fuqaroning o'z huquqlarini bilishi va ulardan foydalanishi uchun,
ijtimoiy ongni oshirish va qonunchilikni takomillashtirish lozim. Keling, qonuniy jihatdan
mustahkam va adolatli jamiyat yaratish uchun birgalikda harakat qilaylik!
Bundan tashqari, qonunchilikdagi bo'shliqlar, jamiyatda ko'p xotinlikni normal holat
sifatida qabul qilishni kuchaytiradi.
Bu, o'z navbatida, ijtimoiy tuzilmada o'zgarishlarni talab etadi. Agar qonunlar samarali
amal qilmasa, unda ko'p xotinlikni jamiyatda qabul qilish holati kuchayadi va bu holat ayollarning
ijtimoiy pozitsiyasini yanada zaiflashtiradi.
Ommaviy axborot vositalari
Ommaviy axborot vositalari, ijtimoiy va madaniy an'analar kabi, ko'p xotinlik masalasini
jamiyatda qanday qabul qilishini belgilovchi muhim omil hisoblanadi. Bu vositalar orqali
tarqatilayotgan axborot, asosan, ko'p xotinlikni ma'qullovchi yoki umuman yomonlashdiruvchi
g'oyalar bilan to'la. Shu sababli, ommaviy axborot vositalari muayyan ijtimoiy qadriyatlarni
shakllantirishda ta'sirchan manba bo'lib xizmat qilmoqda.
Hozirgi kunda, ba'zi ijtimoiy tarmoqlarda ko'p xotinlikka oid videolar va postlar keng
tarqalmoqda. Ular ko'pincha hazil-mutoyqa sifatida taqdim etilsa-da, bunday yondashuv haqiqiy
muammolarni yengillashtirish o'rniga, ko'p xotinlikni ijtimoiy normalarga aylantirishga yordam
beradi. Bu holat, o'z navbatida, ko'p xotinlikni qabul qilishni osonlashtiradi va yangi avlodni bu
fikr bilan tarbiyalashga olib kelishi mumkin.
Ommaviy axborot vositalarining ijtimoiy mas'uliyati, ayniqsa, qizlarni va ayollarni
tarbiyalashda juda muhimdir. Agar ko'p xotinlik masalasi jamiyatda faqat kulgi va hazil sifatida
ko'rsatilsa, bu ayollarni o'z huquqlarini talab qilishdan to'xtatishi va o'zlarini ikkinchi darajali his
qilishlariga olib kelishi mumkin. Shunday qilib, ommaviy axborot vositalari o'z rolini muvozanatli
va mas'uliyatli ravishda bajarishi zarur.
Ijtimoiy va iqtisodiy omillar bilan birga, ommaviy axborot vositalarining ta'siri ko'p
xotinlik masalasini yanada murakkablashtiradi. Shuning uchun, bu vositalarning ta'sirini nazorat
qilish va ularni ijtimoiy mas'uliyat bilan boshqarish muhimdir. Keling, axborot vositalarini kuchli
va ijtimoiy ongni oshirishda xizmat qiladigan manba sifatida rivojlantirishga harakat qilaylik!
Ko'pxotinlikning oqibatlari
ResearchBib IF-2023: 11.01, ISSN: 3030-3753, Valume 1 Issue 9
ISSN: 3030-3753. VOLUME 1, ISSUE 2
296
Ko'pxotinlik faqat ijtimoiy va iqtisodiy sabablar bilan bog'liq emas, balki uning oqibatlari
ham jiddiy muammolarni keltirib chiqaradi. Bu holat oilada muammolar, ayollarning huquqlari,
farzandlarning tarbiyasi va ijtimoiy stigma kabi turli salbiy ta'sirlarni yuzaga keltirishi mumkin.
Birinchidan, ko'pxotinlik holatida ayollarning huquqlari ko'pincha cheklanadi. Birinchi
xotin va ikkinchi xotin o'rtasida raqobat, nizolar va bir-biriga bo'lgan ishonchsizlik paydo bo'lishi
mumkin. Bu esa, o'z navbatida, oilada muvozanatsizlik va ichki muammolarni keltirib chiqaradi.
Ikkinchidan, ko'pxotinlik farzandlar tarbiyasiga ham salbiy ta'sir ko'rsatishi mumkin.
Oilada bir nechta ona bo'lgan taqdirda, farzandlar turli tarbiya usullariga duch kelishadi,
bu esa ularning ruhiy va ijtimoiy rivojlanishiga salbiy ta'sir ko'rsatadi. Farzandlar o'zlarini ikkinchi
darajali his qilishlari va oiladagi muammolarni boshdan kechirishlari mumkin.
Uchinchidan, ko'pxotinlik ijtimoiy stigma va salbiy qarashlarni keltirib chiqaradi. Bunday
holatda, ko'pxotinlikka ega bo'lgan shaxslar jamiyatda kamsitilishi yoki tanqid qilinishi mumkin.
Bu esa ularning psixologik holatiga zarar yetkazadi.
Shunday qilib, ko'pxotinlikning oqibatlari jamiyatda keng tarqalgan muammolarni keltirib
chiqarishi mumkin. Bularni hisobga olgan holda, ko'pxotinlikni faqat ijtimoiy muammo sifatida
emas, balki inson huquqlari, tarbiya va psixologik salomatlik nuqtai nazaridan ham chuqur tahlil
qilish zarur.
Xulosa
Ko'pxotinlik, ijtimoiy, madaniy va iqtisodiy jihatdan murakkab bir masala bo'lib, u
jamiyatimizda ko'plab salbiy oqibatlarni keltirib chiqarishi mumkin. Ayollarning huquqlari,
farzandlar tarbiyasi va oila ichidagi munosabatlar muammolari ko'pxotinlik holatida
chuqurlashadi. Bunday holatlar, shuningdek, jamiyatda ijtimoiy stigma va kamsitilishlarga olib
kelishi, natijada, insonlarning psixologik salomatligiga zarar yetkazishi mumkin.
Buni inobatga olib, ko'pxotinlikni rad etish va uning salbiy oqibatlarini kamaytirish uchun
jamiyatimizda bir qator chora-tadbirlar ko'rish zarur. Birinchi navbatda, ta'lim va tarbiya sohasida
keng qamrovli islohotlar amalga oshirilishi lozim. Yigitlarni va qizlarni teng huquqlilik, oilaviy
mas'uliyat va gender tengligini tushunishga o'rgatish orqali, ko'pxotinlikka qarshi kuchli asos
yaratishimiz mumkin.
Shuningdek, ommaviy axborot vositalarida ko'pxotinlik masalasining ijobiy jihatlarini
targ'ib qilishdan ko'ra, uning salbiy oqibatlari haqida xabardorlikni oshirish zarur. Huquqiy
tartibga solish va qonunchilikni mustahkamlash, ko'pxotinlik holatlariga nisbatan qat'iy choralar
ko'rishga olib keladi.
