ResearchBib IF-2023: 11.01, ISSN: 3030-3753, Valume 1 Issue 7
ISSN: 3030-3753. VOLUME 1, ISSUE 2
195
KOMMUMIKATIV KOMPETENTLIKNI O`STIRISH: MUAMMO VA YECHIMLAR
Xudoynazarova Zulayho Sohibnazarovna
Guliston davlat universiteti “Psixologiya va ijtimoiy fanlar” fakulteti o’qituvchisi.
https://doi.org/10.5281/zenodo.13830279
Annotatsiya. Mazkur maqolada shiddat bilan rivojlanib borayotgan ijtimoiy hayotda
yoshlarning o‘z o‘rnini topishida ta’lim jarayonini kommunikativ kompetensiya asosida tashkil
etishning samarasi va yosh avlodning ijtimoiylashuviga ta’siri haqida so‘z yuritilgan.
Kalit so‘zlar: modernizatsiya, ijtimoiy hayot, kompetensiya, kommunikativ, boshlang‘ich
ta’lim, lug‘at boyligi.
DEVELOPMENT OF COMMUNICATIVE COMPETENCE: PROBLEMS AND
SOLUTIONS
Abstract. This article talks about the effectiveness of organizing the educational process
on the basis of communicative competence and the impact on the socialization of the young
generation in finding their place in the rapidly developing social life.
Key words: modernization, social life, competence, communicative, primary education,
vocabulary.
РАЗВИТИЕ КОММУНИКАТИВНОЙ КОМПЕТЕНТНОСТИ: ПРОБЛЕМЫ И
РЕШЕНИЯ
Аннотация.
В
статье
говорится
об
эффективности
организации
образовательного процесса на основе коммуникативной компетентности и влиянии на
социализацию молодого поколения в поиске своего места в бурно развивающейся
общественной жизни.
Ключевые слова: модернизация, общественная жизнь, компетентность,
коммуникативность, начальное образование, словарный запас.
KIRISH
Bugungi globallashuv jarayonida, modernizatsiyalanayotgan, shiddat bilan rivojlanib
borayotgan ijtimoiy hayotda ta’lim tizimini tubdan isloh qilish davr talabi bo‘lib qolmoqda.
Ta’limga innovatsion pedagogik texnologiyalardan unumli foydalana olish bilan bir
qatorda ta’limda o‘quvchilarning fanga doir bilim, ko‘nikma, malakalarini rivojlantirish yetarli
emasligi qayd etilmoqda. Hozirgi kunda o‘quvchilarda o‘quv predmetlari bo‘yicha
faqatgina
bilim, ko‘nikma va malakalarga
ega bo‘lishning o‘zi
yetarli emas
ligi ma’lum
bo‘lmoqda.
ResearchBib IF-2023: 11.01, ISSN: 3030-3753, Valume 1 Issue 7
ISSN: 3030-3753. VOLUME 1, ISSUE 2
196
ASOSIY QISM
Hozirda ta’lim kompetensiyaviy yondashuv asosida tashkil etilishi ko‘zda tutilgan ekan,
kompetensiya so‘zining ma’nosini ko‘rib chiqamiz. “
Competence
” so‘zi
“to compete
” so‘zidan
kelib chiqqan bo‘lib, “musobaqalashmoq”, “raqobatlashmoq”, bellashmoq” degan ma’noni
bildiradi. So‘zma-so‘z tarjima qilinsa “musobaqalashishga layoqatlilik” ma’nosida keladi.
Kompetensiyalardan, ta’lim kompetensiyalarni farqlash lozim.Ta’lim kompetensiyasi
o‘quvchini kelajakdagi to‘la qonli hayotidagi faoliyatini modellashtiradi. Masalan, fuqaro ma’lum
bir yoshga yetgunga qadar ba’zibir kompetensiyalarni tatbiq eta olmaydi. Lekin, bu degani, ularni
o‘quvchida shakllantirilmaydi, degani emas. Bu holatda biz ta’lim kompetensiyasi haqida
gapiramiz.Masalan, o‘quvchi maktabda fuqorolik kompetensiyasini o‘zlashtirsada, uni to‘la qonli
ravishda maktabni tugatganidan so‘ng ishlatadi. Shunga ko‘ra bunday kompetensiyalar, o‘qish
davrida ta’lim kompetensiyasi sifatida namoyon bo‘ladi. Tayanch kompetensiyalarning dunyo
bo‘yicha yagona ro‘yxati yo‘q. Chunki har bir mamlakatning yoki regionning o‘z an’analari,
mentaliteti va o‘ziga xos talablari bor. Kompetensiya –bu jamiyatning o‘z fuqarolariga qo‘ygan
ijtimoiy buyurtmasi bo‘lib, ularning ro‘yxati ma’lum bir mamlakatdagi yoki regiondagi ijtimoiy
muhit bilan belgilanadi Bunday kelishuvga har doim ham erishib bo‘lmaydi. Masalan
Shveysariyaning va Amerika Qo‘shma Shtatlarining iqtisodiy hamkorlik va rivojlanish tashkiloti
hamda ta’lim statistikasi Milliy institutining “Tayanch kompetensiyalarni tanlash va aniqlash”
nomli loyihasida tayanch kompetensiyalarni qat’iy ravishda aniqlab olishning imkoniyati
bo‘lmagan.
kompetensiya jamiyatda o‘zaro muloqotga kirishish uchun ona tili va
birorta xorijiy tilni mukammal o‘zlashtirish hamda muloqotda samarali foydalana olish;
o‘z fikrini og‘zaki va yozma tarzda aniq va tushunarli bayon qila olish, mavzudan kelib
chiqib savollarni mantiqan to‘g‘ri qo‘ya olish va javob berish;
ijtimoiy moslashuvchanlik, o‘zaro muloqotda muomala madaniyatiga amal qilish,
jamoaviy hamkorlikda ishlay olish;
muloqotda suhbatdosh fikrini hurmat qilgan holda o‘z pozitsiyasini himoya qila bilish, uni
turli ziddiyatli vaziyatlarda o‘z ehtiroslarini boshqarish, muammo va kelishmovchiliklarni
hal etishda zarur (konstruktiv) bo‘lgan qarorlarni qabul qila olish.
Uzluksiz ta’lim tizimini amalga oshirish jarayonida ko‘ngildagidek o‘qitish va tarbiyalash
haqida gap borar ekan, bunday g‘oyat murakkab va ko‘p qirrali vazifani faqat yuksak malaka
va pedagogik mahoratga ega bo‘lgan yosh o‘qituvchi kadrlar bilangina amalga oshirish
mumkinligini ta’kidlash lozim.
ResearchBib IF-2023: 11.01, ISSN: 3030-3753, Valume 1 Issue 7
ISSN: 3030-3753. VOLUME 1, ISSUE 2
197
Pedagogik mahorat tug‘ma talant yoki nasldan naslga o‘tuvchi xususiyat emas, balki uning
negizida izlanish va ijodiy mehnat yotadi. Shuning uchun ham pedagogik mahorat hamma
o‘qituvchilar uchun standart, ya’ni bir qolipdagi ish usuli emas, balki u har bir o‘qituvchining
o‘z ustida izlanishi, ijodiy mehnati davomida shakllanadi va rivojlanadi.
Bu o‘rinda ilg‘or o‘qituvchining pedagogik mahorati va tajribalarini boshqa o‘qituvchi
o‘rganishi, undan ijodiy foydalanishi va o‘z faoliyatini ilg‘or tajribalar bilan boyitishi zarur.
O‘qituvining pedagogik mahorati, asosan, sinfda, auditoriya mashg‘ulotlarida yaqqol
ko‘rinadi. Chunki o‘quv mashg‘ulotlari o‘zining mazmun va mohiyatiga ko‘ra o‘qituvchining
o‘quv yurtidagi asosiy ishidir. Shuning uchun u ilmiy g‘oyaviy jihatdan yetuk va ommabop
bo‘lishi, turmush bilan, o‘quvchi yoki talabalarning tayyorgarlik darajasi bilan uzviy aloqador
bo‘lishi zarur. Ta’lim jarayonida o‘qituvchi bilan talabalar o‘rtasida o‘zaro jonli til muloqoti, fikr
almashuv munosabatlari, samimiy hurmat va asosiy maqsadga erishishda yaqin hamkorlik lozim.
Mazmuni sayoz, amaliy tajribadan, turmushdan ajralib qolgan, umumiy so‘z, quruq
nasihatgo‘ylikdan iborat bo‘lgan, rasmiyat uchun yuzaki o‘tkaziladigan dars (ma’ruza) va boshqa
o‘quv mashg‘ulotlari o‘quvchi talabalarni qiziqtirmaydi, ularni ilmiy, g‘oyaviy jihatdan yetarli
darajada oziqlantirmaydi. Shu sababli, darslarni shunday tashkil qilish kerakki, ularning ta’sirida
talabalarda shu fanga nisbatan turli qarashlar, ilmiy tafakkur va e’tiqodlar vujudga kelishi va
shakllanishi kerak.
Inson o‘z oldiga qo‘ygan barcha vazifalarni til yordamida muloqot qilish orqali hal qiladi.
Hayotda duch kelinadigan muammolarni hal qilish ko‘proq ularni muhokama qilish,
boshqalarga tushuntirib bera olish bilan chambarchas bog‘liq.
Dunyo
taraqqiyotida
internatsionallashuv,
globallashuv
va
axborotlashtirish
tendensiyalarining kuchayib borishi kuzatilayotgan bugungi sharoitda uzluksiz ta’lim tizimi
ishtirokchilarini samarali muloqotga tayyorlash hamda ularning samarali muloqotga tayyorlashni
rivojlantirishning pedagogik mexanizmlarini takomillashtirish alohida ahamiyat kasb etmoqda.
O‘quvchi va talabalarda tildan shunchaki foydalanuvchi shaxs sifatida emas, bu jarayonda
til orqali o‘z shaxsiy sifatlarini namoyon etuvchi, unga milliy- madaniy, etnik belgilarni
singdiruvchi, tilni saqlovchi va kelajak avlodlarga uzatuvchi lisoniy shaxs sifatida qarash
maqsadga muvofiqdir.
Ta’limning uzluksizligi sharoitida ushbu maqsadga erishish uchun har qanday ta’lim
muassasasi bitiruvchisi nafaqat kasbiy kompetensiyalarga, balki poydevorlari maktabda
shakllanadigan, so‘ngra oliy ta’limda talabaning kasbiy yo‘nalishiga mos ravishda rivojlanib
boradigan kommunikativ xususiyatlarga ham ega bo‘lishi kerak. Oliy ta’lim bitiruvchisi
tomonidan kommunikativ kompetensiyani egallashi "uning mehnat bozoridagi raqobatdoshligiga,
ResearchBib IF-2023: 11.01, ISSN: 3030-3753, Valume 1 Issue 7
ISSN: 3030-3753. VOLUME 1, ISSUE 2
198
kelajakda muvaffaqiyatli ijtimoiylashuviga ta’sir qiladi" [1].
O‘qituvchilarimiz kognitiv-pragmatik usulda ishlashni – talabaga bilim berishni emas, uni
yo‘naltirib, izlantirib, o‘ylantirib kuzatayotgan hodisalari asosida o‘z hukmini chiqarishini va uni
ifodalashi lozimligini – o‘zlari uchun asosiy me’yor sifatida belgilab olishlari shart. Biroq
kuzatgan darslarimizning ko‘pchiligida maktab o‘qituvchilarimiz o‘quvchini dars davomida,
odatda, ta’limiy o‘yinlar vaqtidagina mustaqil izlanishlariga yo‘l beradilar. Boshqa paytlarda esa,
«darsning asosi»ni o‘qituvchi tushuntiradi, o‘qituvchi dastur va darslikda belgilangan mavzuni
o‘quvchiga (og‘zaki bayon usulida) tayyor holda beradi.
Talabaning kommunikativ kompetensiyasini rivojlantirishga ta’sir qiluvchi asosiy omillar
- bu ijtimoiy buyurtma, Davlat standarti, muassasaning ta’lim maydoni, ta’limning uzluksizligi,
shuningdek, pedagogik qo‘llab-quvvatlash, o‘quvchilarni kommunikativ kompetensiyani
rivojlantirishga turtki (motiv) berish, integratsion aloqalar, o‘quv-uslubiy ta’minot, tashkiliy
shakllar va o‘qitish usullaridir.
Kommunikativ kompetensiyani rivojlantirishda uzluksizlik prinsipidan foydalanish bu
"ta’lim dasturlarini moslashtirishga qaratilgan bo‘lib, dastlabki tayyorgarlikdan oliy o‘quv
yurtidan keyingi ta’limgacha bo‘lgan bosqichlarda muvofiqlashtirishni ta’minlaydi. Bir o‘quv
dasturidan "chiqish" tabiiy ravishda ikkinchisiga "kirish" bilan "bog‘lanish" kerak, deb taxmin
qilinadi.
Uzluksiz ta’lim sharoitida kommunikativ kompetensiyani rivojlantirish uchun barcha
tizimlarning umumiy maqsadlari asosida barcha dasturlarni boshidan oxirigacha standartlashtirish
zarur». [5].
Oliy ta’limda talabalarning kommunikativ kompetensiyasini rivojlantirish barcha fanlar
bo‘yicha (gumanitar, tabiatshunoslik, kasbiy, shuningdek, sinfdan tashqari ishlarda) amalga
oshiriladi.
Gumanitar fanlarning mazmuni o‘quvchilarning og‘zaki yoki yozma matn tuzish bo‘yicha
bilim, ko‘nikma va malakalarini kengaytiradi. Tabiatshunoslik fanlari yuqori darajadagi
umumlashtirishni, sabab-oqibat aloqalarining mavjudligini nazarda tutadi, bu esa kommunikativ
kompetensiyani rivojlantirishda bilimlarni oshirishga imkon beradi.
Oliy ta’limda didaktik materiallar kommunikativ faollik, o‘quvchilar faolligi, interaktiv
faollik, topshiriq va kompetensiyalar faolligini o‘z ichiga olgan didaktik prinsipga asoslangan
bo‘lishi kerak.
XULOSA VA MUNOZARA
Xulosa, mamlakatimiz uzluksiz ta’lim tizimida joriy etilgan yangi ta’lim standartlari va fan
dasturlari o‘quvchilarda kommunikativ qobiliyatni shakllantirish va takomillashtirish bilan uzviy
ResearchBib IF-2023: 11.01, ISSN: 3030-3753, Valume 1 Issue 7
ISSN: 3030-3753. VOLUME 1, ISSUE 2
199
bog‘liq ekanligi sababli istiqbolda katta o‘zgarishlarga olib keladi. Ularning amalga oshishi
esa, ta’lim tizimining asosiy shaxslari – o‘qituvchi va o‘quvchilarning oldilariga qo‘yilgan
vazifalarni qanchalik his etishlari, ularni sidqidildan bajarishga intilishlari hamda har bir fan
mutaxassisi o‘z fanining kommunikativ jihatini ochib bera olishi bilan uzviy bog‘liq.
REFERENCES
1.
Zimnyaya, I.A. Ta'limda kompetentsiyaga asoslangan yondashuvning natija-maqsadli
asosi sifatida asosiy kompetensiyalar. Muallif versiyasi / I.A. Qish - M .: Tadqiqot.
Mutaxassislar tayyorlashda sifat muammolari markazi, 2014.–40 b.
2.
Safonova V.V. Madaniyatlar va tsivilizatsiyalar muloqoti kontekstida xalqaro muloqot
tillarini o'rganish [Matn] / V.V. Safonov. Voronej: Origins, 2016. - 237 p.
3.
Sedov, K.F. Nutq va shaxsiyat: kommunikativ kompetentsiya evolyutsiyasi / K.F.Sedov.-
M., 2014.
4.
Smorodinova M.V. Maktab ta’limi tizimida kompetensiyaviy yondashuvning o‘rni// Yosh
olim. -2010. - № 12. T.2. -C.110-112. — URL https://molouch.ru/archive/23/2353/ (kirish
sanasi: 26.02.2020)
5.
Ganieva, M. (2023). EMPOWERING LOGICAL THINKING IN PRIMARY SCHOOL
STUDENTS THROUGH TIPS TECHNOLOGY. In Academic International Conference
on Multi-Disciplinary Studies and Education (Vol. 1, No. 12, pp. 62-63).
6.
Maftuna, G. (2023). SCIENTIFIC AND THEORETICAL FOUNDATIONS OF
METHODICAL TRAINING OF PRIMARY SCHOOL TEACHERS FOR LOGICAL
THINKING. Modern Science and Research, 2(10), 91-94.
7.
Ganiyeva, M. (2023). INNOVATSION TA'LIM TEXNOLOGIYALARI ASOSIDA,
O'QUVCHILARNI MANTIQIY FIKRLASHGA O'RGATISHNING, SHAKL, METOD
VA VOSITALARI. Scienceweb academic papers collection.
