ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 8 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
63
KASB-HUNAR MAKTABLARIDA DUAL TA’LIMNI TASHKIL ETISH:
IMKONIYATLAR VA AFZALLIKLAR
Janayev Bunyod Toxirovich
Surxondaryo viloyati Boysun tuman 1-son kasb-hunar maktabi
maxsus fani o‘qituvchisi.
Email:
telefon raqam: (+998)99-735-44-81
https://doi.org/10.5281/zenodo.13336518
Annotatsiya.
Ushbu maqolada kasb-hunar maktablarida dual ta’lim tizimini tashkil
etishning ahamiyati, asosiy tamoyillari va amaliyotda qo‘llanishi haqida so‘z yuritiladi. Dual
ta’lim modeli o‘quvchilarni nafaqat nazariy bilimlar bilan, balki amaliy ko‘nikmalar bilan ham
ta’minlaydi, bu esa ularni bozor talablari va ish beruvchilarning ehtiyojlariga yanada
moslashuvchan qiladi. Maqolada dual ta’lim tizimini joriy etishning muammolari va istiqbollari,
shuningdek, bu tizimni muvaffaqiyatli amalga oshirish uchun zarur shart-sharoitlar haqida
muhokama qilingan.
Kalit so‘zlar:
Dual ta’lim tizimi, amaliy ko‘nikma, nazariy ta’lim, ish beruvchilar bilan
hamkorlik, kasbiy malaka, o‘quv rejalar, texnologik infratuzilma, o‘qituvchi malakasi, mehnat
bozori talablari.
ORGANIZING DUAL EDUCATION IN VOCATIONAL SCHOOLS: OPPORTUNITIES
AND ADVANTAGES
Abstract.
This article talks about the importance, main principles and practical application
of the dual education system in vocational schools. The dual education model provides students
not only with theoretical knowledge, but also with practical skills, which makes them more
adaptable to market demands and employers' needs. The article discusses the problems and
prospects of introducing the dual education system, as well as the necessary conditions for the
successful implementation of this system.
Key words:
Dual education system, practical skills, theoretical education, cooperation
with employers, professional qualifications, curricula, technological infrastructure, teacher
qualifications, labor market requirements.
ОРГАНИЗАЦИЯ ДУАЛЬНОГО ОБРАЗОВАНИЯ В ПРОФЕССИОНАЛЬНЫХ
ШКОЛАХ: ВОЗМОЖНОСТИ И ПРЕИМУЩЕСТВА
Аннотация.
В данной статье говорится о значении, основных принципах и
практическом применении системы дуального образования в профессиональных учебных
заведениях. Модель дуального образования дает студентам не только теоретические
знания, но и практические навыки, что делает их более адаптируемыми к требованиям
рынка и потребностям работодателей. В статье рассматриваются проблемы и
перспективы внедрения системы дуального образования, а также необходимые условия
для успешного внедрения этой системы.
Ключевые слова:
система дуального образования, практические навыки,
теоретическое образование, сотрудничество с работодателями, профессиональные
квалификации, учебные программы, технологическая инфраструктура, квалификация
учителей, требования рынка труда.
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 8 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
64
Kasb-hunar maktablarida dual ta’limni tashkil etish: imkoniyatlar va afzalliklar
O‘zbekiston Respublikasi “Ta’lim to‘g‘ridida”gi Qonuniga muvofiq Vazirlar
Mahkamasining “Professional ta’lim tizimida dual ta’limni tashkil etish chora-tadbirlari haqida”gi
qaroriga asoslanib yoshlarning kasb va mutaxassisliklarni egallashga bo‘lgan qiziqishlarini
qo‘llab-quvvatlash uchun keng imkoniyatlar yaratish, O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta
maxsus ta’lim vazirligi hamda Bandlik va mehnat munosabatlari vazirligining 2021-2022-o‘quv
yilidan boshlab professional ta’lim tizimida dual ta’limni tashkil etish to‘g‘risidagi taklifiga rozilik
berilgan. Shu bois kasb-hunar ta’limi tizimi bugungi kunda zamonaviy texnologiyalar va mehnat
bozori talablariga javob beruvchi malakali kadrlarni tayyorlash uchun muhim ahamiyatga ega. Shu
nuqtayi nazardan, dual ta’lim tizimini joriy etish kasb-hunar maktablarida ta’lim jarayonini sifat
jihatidan yangi bosqichga ko‘tarish imkoniyatini beradi.
1.
Dual ta’lim tizimining ilmiy asoslari
Dual ta’lim tizimi nazariy bilimlar va amaliy ko‘nikmalarni integratsiya qilishga
asoslangan. Ushbu tizim nemis ta’lim tizimidan kelib chiqqan bo‘lib, u o‘zining yuqori
samaradorligi bilan tanilgan. Dual ta’lim modeli o‘quvchilarning ta’lim jarayonida faolligini
oshiradi, ularga olingan bilimlarni amalda qo‘llash imkoniyatini beradi va shu orqali malakalarni
mustahkamlaydi.
Ilmiy tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, nazariya va amaliyotni birlashtirish orqali
o‘quvchilarning bilim olish jarayoni samaraliroq bo‘ladi. Vygotskiy va Dewey kabi ta’lim
nazariyotchilari o‘quvchilarning amaliy tajriba orqali o‘quv jarayonida ishtirok etishi, ularning
rivojlanishi va o‘zlashtirish darajasiga ijobiy ta’sir ko‘rsatishini ta’kidlaganlar.
Dual ta’lim tizimi nima?
Dual ta’lim tizimi — bu nazariy bilimlar bilan amaliy ko‘nikmalarni birlashtirgan holda
ta’lim berishni nazarda tutuvchi modeldir. Ushbu tizimda o‘quvchilar ta’lim jarayonining bir
qismini maktabda, ikkinchi qismini esa ishlab chiqarish korxonalarida yoki tashkilotlarda
o‘tkazadilar. Bu usul o‘quvchilarga nazariy bilimlarni amalda qo‘llash, ishlab chiqarish jarayonlari
bilan tanishish va haqiqiy ish sharoitlarida ishlashni o‘rganish imkoniyatini taqdim etadi.
Dual ta’limning afzalliklari
1.
Amaliy ko‘nikmalarni shakllantirish
: O‘quvchilar dual ta’lim orqali nazariy
bilimlarini amaliyot bilan birlashtirib, o‘z sohalarida aniq ko‘nikmalarni shakllantiradilar. Bu esa
ular uchun kelajakda ishga joylashish imkoniyatlarini kengaytiradi.
2.
Ish beruvchilar bilan aloqalar
: Dual ta’lim tizimida o‘quvchilar bevosita ish
beruvchilar bilan aloqada bo‘ladilar. Bu esa ularga nafaqat amaliyot o‘tash, balki kelajakda shu
korxona yoki tashkilotda ishlash imkoniyatini ham taqdim etadi.
3.
Raqobatbardoshlikni oshirish
: Dual ta’lim orqali malakali kadrlar tayyorlanadi, bu
esa kasb-hunar maktablari bitiruvchilarini mehnat bozorida raqobatbardoshligini oshiradi.
4.
Tezkor adaptatsiya
: Ishlab chiqarish jarayonida ishtirok etish orqali o‘quvchilar
kelajakdagi ish sharoitlaridagi adaptatsiya jarayonlariga moslashadi, bu esa ularning ishga
joylashish jarayonini osonlashtiradi.
Dual ta‘limni tashkil etish bosqichlari
Dual ta’lim tizimini muvaffaqiyatli joriy etish uchun bir qator bosqichlar va chora-tadbirlar
amalga oshirilishi lozim:
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 8 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
65
1.
Hamkorlik o‘rnatish
: Kasb-hunar maktablari ishlab chiqarish korxonalari, tashkilotlar
va firmalar bilan hamkorlik aloqalarini o‘rnatishlari lozim. Bu hamkorlik o‘quvchilarga amaliyot
o‘tash joylarini taqdim etishda muhim rol o‘ynaydi.
2.
O
‘
quv rejasini ishlab chiqish
: O‘quv rejalari va dasturlari dual ta’lim tizimiga
moslashtirilishi kerak. Bu jarayonda amaliyot va nazariy darslar o‘rtasidagi muvozanatni
ta’minlash muhim ahamiyatga ega.
3.
Murabbiylar tayyorlash
: Dual ta’limda o‘quvchilarga ishlab chiqarish jarayonida
rahbarlik qiluvchi murabbiylar ham muhim rol o‘ynaydi. Ular o‘z sohalarida yuqori malakaga ega
bo‘lishlari va o‘quvchilarga ko‘maklashish uchun tayyor bo‘lishlari kerak.
4.
Amaliyot nazorati
: O‘quvchilarning amaliyoti muntazam ravishda nazorat qilinishi va
baholanishi kerak. Bu ularning rivojlanishini kuzatib borish va kerak bo‘lganda yo‘nalish berish
uchun muhimdir.
Taklif va tavsiyalar
Dual ta’lim tizimini kasb-hunar maktablarida muvaffaqiyatli joriy etish uchun quyidagi
taklif va tavsiyalarni inobatga olish lozim:
1.
Ish beruvchilar bilan yanada yaqin hamkorlikni rivojlantirish
: Dual ta’lim
tizimining samaradorligini oshirish uchun kasb-hunar maktablari ish beruvchilar bilan uzoq
muddatli va ishonchli hamkorlik o‘rnatishlari lozim. Bu hamkorlik orqali o‘quvchilarning
amaliyoti sifatli va mazmunli bo‘lishi ta’minlanadi.
2.
Amaliyot jarayonlarini diversifikatsiya qilish
: O‘quvchilarni bir nechta ishlab
chiqarish korxonasida yoki turli sohalarda amaliyot o‘tash imkoniyatiga ega bo‘lishi ularning
bilim va ko‘nikmalarini kengaytirishga yordam beradi. Bu esa ularning kelajakdagi ish
imkoniyatlarini yanada oshishiga va ishsizlik sonining qisqarishiga xizmat qiladi.
3.
Texnologik infratuzilmani rivojlantirish
: Kasb-hunar maktablarida zamonaviy
texnologiyalar va uskunalar bilan jihozlangan o‘quv laboratoriyalarini tashkil etish lozim. Bu
o‘quvchilarga amaliy mashg‘ulotlarni o‘z o‘quv maskanlarida ham o‘tkazish imkoniyatini
yaratadi.
4.
Murabbiylar va o‘qituvchilar malakasini oshirish
: Dual ta’lim jarayonini samarali
olib borish uchun o‘qituvchilar va murabbiylarning malakasini muntazam ravishda oshirish kerak.
Ular zamonaviy pedagogik texnologiyalar va amaliy ko‘nikmalarni o‘zlashtirgan
bo‘lishlari lozim.
5.
O‘quvchilarga moliyaviy qo‘llab-quvvatlash dasturlarini taklif etish
: Dual ta’lim
tizimida qatnashayotgan o‘quvchilarga stipendiyalar yoki boshqa moliyaviy yordam dasturlari
orqali qo‘llab-quvvatlash ularning o‘qishga bo‘lgan qiziqishini oshiradi va ularni rag‘batlantiradi.
Xulosa
Dual ta’lim tizimi kasb-hunar maktablari uchun ta’lim jarayonini yanada takomillashtirish
va bitiruvchilarni mehnat bozorida raqobatbardosh qilishda muhim imkoniyatdir. Bu tizim
o‘quvchilarga amaliy ko‘nikmalarni o‘rgatadi, shu bilan birga ish beruvchilar bilan samarali
aloqalarni o‘rnatishda ham katta rol o‘ynaydi. Shu sababli kasb-hunar maktablarida dual ta’limni
tashkil etish nafaqat ta’lim tizimi uchun, balki butun jamiyat uchun ham katta foyda keltiradi.
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 8 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
66
REFERENCES
1.
Mind in Society: The Development of Higher Psychological Processes"
- Lev
Vygotsky (1980)
2.
"Dual System of Vocational Education and Training: Comparative Perspectives"
-
Alan Brown & Peter N. O'Connor (2014)
3.
"The Dual System of Vocational Education and Training: A Model of Success?"
-
Eberhard Witte (2015)
