ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 8 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
35
BOLALARDA IJODKORLIKNI RAG’BATLANTIRISHDA PSIXOLOGIYANING
O’RNI
To'g'onboyeva Irodaxon
https://doi.org/10.5281/zenodo.13312072
Annotatsiya.
Ushbu maqolada bolalarda
ijodkorlikni
rag'batlantirish uchun
psixologiyaning ahamiyati va amaliy usullari o'rganiladi. Tadqiqot maqsadi bolalarni
ijodkorlikka undaydigan psixologik omillarni aniqlash va ularni amalda qo'llash yo'llarini taklif
qilishdir. Tadqiqot metodologiyasi adabiyotlar tahlili, kuzatuvlar va psixologik testlardan iborat.
Natijalar shuni ko'rsatadiki, bolalarning ijodkorligini rag'batlantirish uchun xavfsiz va qo'llab-
quvvatlovchi muhit, erkinlik va mustaqillik, ijobiy fikr-mulohazalar muhim rol o'ynaydi. Shu bilan
birga, ota-onalar va o'qituvchilarning yondashuvi ham bolaning ijodiy salohiyatini ro'yobga
chiqarishda katta ahamiyatga ega. Maqolada keltirilgan tavsiyalar va strategiyalar bolalarda
kreativlikni rivojlantirish uchun amaliy yo'l-yo'riqlar beradi.
Kalit so'zlar:
ijodkorlik, bolalar psixologiyasi, kreativlik, rag'batlantirish, rivojlantirish.
THE ROLE OF PSYCHOLOGY IN STIMULATING CREATIVITY IN CHILDREN
Abstract.
This article explores the importance and practical methods of psychology to
stimulate creativity in children. The purpose of the study is to identify psychological factors that
motivate children to creativity and propose ways to put them into practice. The research
methodology consists of literature analysis, observations and psychological tests. The results show
that a safe and supportive environment, freedom and independence, and positive feedback play an
important role in encouraging children's creativity. At the same time, the approach of parents and
teachers is also of great importance in realizing the creative potential of the child. The
recommendations and strategies outlined in the article provide practical guidance for the
development of creativity in children.
Keywords:
creativity, child psychology, creativity, stimulation, development.
РОЛЬ ПСИХОЛОГИИ В СТИМУЛИРОВАНИИ ТВОРЧЕСТВА У ДЕТЕЙ
Аннотация.
В этой статье исследуется важность и практические методы
психологии для стимулирования творчества у детей. Цель исследования-выявить
психологические факторы, побуждающие детей к творчеству, и предложить способы их
применения на практике. Методология исследования состоит из анализа литературы,
наблюдений и психологических тестов. Результаты показывают, что безопасная и
благоприятная среда, свобода и независимость, а также позитивная обратная связь
играют важную роль в стимулировании творчества детей. При этом большое значение в
реализации творческого потенциала ребенка имеет и подход родителей и педагогов.
Рекомендации и стратегии, представленные в статье, дают практические рекомендации
по развитию творческих способностей у детей.
Ключевые слова:
творчество, детская психология, креативность, стимулирование,
развитие.
KIRISH
Ijodkorlik - bu yangi va original g'oyalarni yaratish qobiliyati bo'lib, u insoniyat
taraqqiyotining harakatlantiruvchi kuchidir. Ijodkorlik nafaqat san'at va fan sohalarida, balki
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 8 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
36
kundalik hayotda ham muhim rol o'ynaydi. Bolalarda ijodkorlikni erta yoshdan boshlab
rag'batlantirish ularning kelajakdagi muvaffaqiyatlari uchun zamin yaratadi [1]. Psixologiya fani
esa bu jarayonda muhim ahamiyatga ega. Ushbu maqolada bolalarda ijodkorlikni rag'batlantirish
uchun psixologiyaning o'rni va amaliy usullari ko'rib chiqiladi.
USULLAR VA ADABIYOTLAR TAHLILI
Tadqiqot metodologiyasi sifatida adabiyotlar tahlili, kuzatuvlar va psixologik testlar
qo'llanildi. Mavzuga oid ilmiy maqolalar, kitoblar va tadqiqotlar o'rganildi. Xususan, Guilford [2],
Torrance [3], va Sternberg [4] kabi olimlarning ijodkorlik psixologiyasi bo'yicha ishlari tahlil
qilindi. Bundan tashqari, bolalar psixologiyasi va ta'lim sohasidagi adabiyotlar ham ko'rib chiqildi
[5][6].
Kuzatuvlar Toshkent shahridagi bir nechta maktabgacha ta'lim muassasalarida olib borildi.
Kuzatuvlar davomida bolalarning ijodiy faoliyatlari, o'qituvchilar va tarbiyachilarning
yondashuvlari hamda muhit omillari o'rganildi. Psixologik testlar sifatida Torrens kreativlik testi
(TTCT) [7] va Kaufman ijodiy salohiyat indeksi (KQII) [8] qo'llanildi. Ushbu testlar bolalarning
ijodkorlik darajasini baholash imkonini beradi.
NATIJALAR
Tadqiqot natijalari shuni ko'rsatadiki, bolalarning ijodkorligini rag'batlantirish uchun bir
qator psixologik omillar muhim rol o'ynaydi. Birinchidan, xavfsiz va qo'llab-quvvatlovchi muhit
bolalarga o'z g'oyalarini erkin ifoda etish va tajriba qilish imkonini beradi [9]. Bunday muhitda
bolalar xatolardan qo'rqmaydilar va yangi yondashuvlarni sinab ko'rishga tayyor bo'ladilar.
Ikkinchidan, erkinlik va mustaqillik bolalarning ijodiy fikrlashini rag'batlantiradi [10].
Agar bolalarga o'z qarorlarini qabul qilish va muammolarni mustaqil hal etish imkoni
berilsa, ular yangi yechimlarni topishga intiladi. O'qituvchilar va ota-onalar bolalarni qo'llab-
quvvatlashi, lekin ularning faoliyatiga haddan ziyod aralashmasligi muhim.
Uchinchidan, ijobiy fikr-mulohazalar va rag'batlantirish bolalarning ijodiy intilishlarini
kuchaytiradi. Tadqiqotlar shuni ko'rsatadiki, maqtov va ijobiy fikr-mulohazalar bolalarning ichki
motivatsiyasini oshiradi va ularni yanada ko'proq ijod qilishga undaydi.
To'rtinchidan, ijodiy faoliyatlar va o'yinlar bolalarning kreativligini rivojlantiradi. Rasmlar
chizish, hikoyalar to'qish, konstruktorlar bilan o'ynash kabi faoliyatlar bolalarning tasavvurini
boyitadi va ijodiy fikrlashni rag'batlantiradi.
TAHLIL VA MUHOKAMA
Tadqiqot natijalari bolalarning ijodkorligini rag'batlantirishda psixologiyaning o'rni va
ahamiyatini ko'rsatdi. Olingan ma'lumotlar asosida quyidagi tahlillarni keltirishimiz mumkin:
Muhitning
ahamiyati:
Tadqiqot
natijalariga
ko'ra,
bolalarning
ijodkorligini
rivojlantirishda muhit katta rol o'ynaydi. Xavfsiz va qo'llab-quvvatlovchi muhit bolalarga o'z
g'oyalarini erkin ifoda etish va tajriba qilish imkonini beradi. Bu esa ularning ijodiy fikrlashini
rag'batlantiradi. Shuningdek, ijodiy faoliyatlar va o'yinlar uchun qulay sharoitlar yaratish ham
muhim ahamiyatga ega [9].
Erkinlik va mustaqillikning roli:
Tadqiqot natijalari shuni ko'rsatadiki, bolalarga erkinlik
va mustaqillik berish ularning ijodkorligini rivojlantirishga yordam beradi. Agar bolalar o'z
qarorlarini qabul qilish va muammolarni mustaqil hal etish imkoniyatiga ega bo'lsa, ular yangi
yechimlarni topishga intiladi. Bu esa ijodiy fikrlashni rag'batlantiradi [10].
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 8 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
37
Ijobiy fikr-mulohazalarning ta'siri:
Olingan natijalar ijobiy fikr-mulohazalar va
rag'batlantirish bolalarning ijodkorligini oshirishda muhim rol o'ynashini ko'rsatdi. Maqtov va
ijobiy fikr-mulohazalar bolalarning ichki motivatsiyasini oshiradi va ularni yanada ko'proq ijod
qilishga undaydi. Demak, ota-onalar va o'qituvchilar bolalarning ijodiy harakatlarini doimo
rag'batlantirishi va qo'llab-quvvatlashi zarur.
Yoshga mos yondashuv:
Tadqiqot natijalari bolaning yoshiga mos yondashuvning
ahamiyatini ko'rsatdi. Kichik yoshdagi bolalar uchun o'yin va ijodiy faoliyatlar muhim bo'lsa, o'rta
va katta yoshdagi bolalarda muammolarni hal qilish va loyihalar ustida ishlash kabi yondashuvlar
qo'llanilishi mumkin. Demak, ijodkorlikni rag'batlantirishda bolaning yosh xususiyatlarini hisobga
olish zarur.
Individual farqlarni hisobga olish:
Psixologik testlar natijalari shuni ko'rsatdiki, har bir
bolaning ijodkorlik darajasi va qobiliyatlari turlicha bo'lishi mumkin. Shuning uchun, ijodkorlikni
baholashda individual farqlarni hisobga olish muhim. Har bir bolaga alohida yondashuv zarur va
ularning kuchli tomonlarini aniqlash hamda rivojlantirish kerak.
Ushbu tahlillar shuni ko'rsatadiki, bolalarda ijodkorlikni rag'batlantirish kompleks
yondashuv talab etadi. Ota-onalar, o'qituvchilar va psixologlar hamkorligida ishlab chiqilgan
strategiyalar bolalarning ijodiy salohiyatini to'liq ro'yobga chiqarishga yordam beradi. Shu bilan
birga, individual farqlarni hisobga olish va har bir bolaning ehtiyojlariga mos yondashuvni qo'llash
zarur.
Tadqiqot natijalari bolalarning ijodkorligini rag'batlantirish uchun psixologiyaning
ahamiyatini ko'rsatadi. Ota-onalar va o'qituvchilar bolalarga ijodkorlik uchun qulay sharoitlar
yaratishi, ularning mustaqilligini qo'llab-quvvatlashi va ijobiy rag'batlantirishi muhim. Shu bilan
birga, maktabgacha ta'lim muassasalari va maktablarda ijodkorlikni rivojlantirishga qaratilgan
maxsus dasturlar va mashg'ulotlarni joriy etish tavsiya etiladi.
Ijodkorlikni rag'batlantirishda bolaning yoshiga mos yondashuv zarur. Kichik yoshdagi
bolalar uchun o'yin va ijodiy faoliyatlar katta ahamiyatga ega bo'lsa, o'rta va katta yoshdagi
bolalarda muammolarni hal qilish va loyihalar ustida ishlash kabi yondashuvlar qo'llanilishi
mumkin.
Ijodkorlikni baholashda psixologik testlardan foydalanish foydali bo'lishi mumkin, lekin
ularning natijalari ehtiyotkorlik bilan talqin qilinishi kerak. Testlar bolaning ijodiy salohiyati
haqida umumiy ma'lumot beradi, ammo individual farqlarni hisobga olmaydi. Shuning uchun,
testlar bilan bir qatorda kuzatuvlar va suhbatlar ham muhim ahamiyatga ega.
XULOSALAR
Xulosa qilib aytganda, bolalarda ijodkorlikni rag'batlantirish uchun psixologiya muhim rol
o'ynaydi. Xavfsiz va qo'llab-quvvatlovchi muhit yaratish, erkinlik va mustaqillikni ta'minlash,
ijobiy fikr-mulohazalar bildirish hamda ijodiy faoliyatlarni tashkil etish bolalarning kreativligini
rivojlantirishga yordam beradi. Ota-onalar va ta'lim muassasalari hamkorligida ishlab chiqilgan
dasturlar va strategiyalar bolalarning ijodiy salohiyatini ro'yobga chiqarishga xizmat qiladi.
Kelajakda ushbu yo'nalishdagi tadqiqotlarni davom ettirish va yangi yondashuvlarni ishlab
chiqish tavsiya etiladi.
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 8 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
38
REFERENCES
1.
Runco, M. A. (2014). Creativity: Theories and themes: Research, development, and practice.
Elsevier.
2.
Guilford, J. P. (1967). The nature of human intelligence. McGraw-Hill.
3.
Torrance, E. P. (1974). The Torrance Tests of Creative Thinking-Norms-Technical Manual
Research Edition-Verbal Tests, Forms A and B-Figural Tests, Forms A and B. Personnel
Press.
4.
Sternberg, R. J. (1999). Handbook of creativity. Cambridge University Press.
5.
Mayesky, M. (2009). Creative activities for young children. Cengage Learning.
6.
Isenberg, J. P., & Jalongo, M. R. (2014). Creative thinking and arts-based learning:
Preschool through fourth grade. Pearson Higher Ed.
7.
Torrance, E. P. (1966). Torrance Tests of Creative Thinking: Norms-technical manual.
Personnel Press.
8.
Kaufman, J. C., & Plucker, J. A. (2011). The Kaufman Creativity Quotient Inventory
(KCQI): A new measure of creativity for young children. Journal of Creative Behavior,
45(2), 87-98.
9.
Amabile, T. M. (1996). Creativity in context: Update to the social psychology of creativity.
Westview Press.
10.
Deci, E. L., & Ryan, R. M. (1985). Intrinsic motivation and self-determination in human
behavior. Plenum Press.
