30-AVGUST, 2024-YIL
27
TA`LIM MENEJMENTI VA UNI TASHKIL ETISHNING ILMIY- NAZARIY
ASOSLARI
Akbarova Nigora Rahmonberdievna
Andijon viloyati Qo‘rg‘ontepa pedagogika kolleji
kasbiy ta’lim bo‘yicha direktor o‘rinbosari.
https://doi.org/10.5281/zenodo.13294113
Annotatsіya.
Mazkur tezisda ta’lim muassasalarining boshqaruv jarayoni hamda ta’lim
sifati va samaradorligini ta’minlash muammosi atroflicha o`rganilgan, ta’lim tizimi boshqaruvida
sifatni doimiy rivojlantirib borish modellari taklif etilgan.
Kalіt so`zlar:
sifat menejmenti, samaradorlik, struktura, monitoring, resurs.
SCIENTIFIC AND THEORETICAL BASIS OF EDUCATIONAL MANAGEMENT AND
ITS ORGANIZATION
Abstract.
In this thesis, the management process of educational institutions and the
problem of ensuring the quality and efficiency of education are thoroughly studied, and models of
continuous development of quality in the management of the educational system are proposed.
Key words:
quality management, efficiency, structure, monitoring, resource.
НАУЧНО-ТЕОРЕТИЧЕСКИЕ ОСНОВЫ УПРАВЛЕНИЯ ОБРАЗОВАНИЕМ И ЕГО
ОРГАНИЗАЦИИ
Аннотация.
В данной дипломной работе подробно изучен процесс управления
образовательными учреждениями и проблема обеспечения качества и эффективности
образования, предложены модели непрерывного развития качества в управлении
образовательной системой.
Ключевые слова
:
менеджмент качества, эффективность, структура,
мониторинг, ресурс.
Yangi O‘zbekiston taraqqiyotining hozirgi bosqichida ta’lim tizimini isloh qilish, uni sifat
va samaradorligini ta’minlash dolzarb vazifalardan biriga aylandi. Hozirgi kunda jamiyat
rivojlanishi ilm-fanga investitsiya kiritish orqali inson kapitalidan ratsional foydalanishga bog‘liq
ekanligi namoyon bo‘lmoqda. Shuning uchun “inson kapitaliga e’tiborni kuchaytirishimiz, buning
uchun barcha imkoniyatlarni safarbar etishimiz shart”. Darhaqiqat, rivojlangan davlatlar amaliyoti
ham ta’lim tizimini isloh qilishning, unga e’tiborni, investitsiyani ko‘paytirishni hamda inson
resursini to‘g‘ri boshqarish lozimligini ko‘rsatmoqda.
30-AVGUST, 2024-YIL
28
Shu ma’noda, bugun ta’limda islohotlarni jadallashtirish bilan birga, to‘g‘ri va samarali
boshqaruv tizimini yaratish vazifalari ham ustuvorlik qilmoqda.
Turli tadqiqotchilar ta’lim muassasasining boshqaruv jarayonini turlicha izohlashadi.
Masalan, C. Xedekar ta’lim muassasasida boshqaruv jarayoni – bu ta’lim maqsadlariga
erishish maqsadida inson va moddiy resurslardan foydalangan holda ta’lim muassasasi faoliyatini
rejalashtirish, tashkil etish, boshqarish va nazorat etish jarayonidir, deb ta’kidlagan. Demak, bu
olim ta’lim muassasasi boshqaruvini inson, mehnat resurslari va boshqaruv sikliga bog‘lagan.
Boshqa bir olim O. Xomeriki bo‘lsa, o‘zining ta’limda boshqaruv jarayonini to‘liq aks
ettiruvchi ko‘p o‘lchovli konseptual modelini ishlab chiqadi. Unga ko‘ra, boshqaruv faoliyati
mazmunini to‘rtta yo‘nalish qamrab oladi: ma’muriy-xo‘jalik va moliyaviy faoliyat, o‘quv-
metodik va tajriba-sinov ishlari, kadrlar bilan ishlash va jamoaning psixologik muhitini
mustahkamlash. Demak, ta’lim muassasasi boshqaruvi keng qamrovli faoliyatni tashkil etishi va
bunda moddiy- texnik ta’minotdan tortib, jamoada psixologik muhitni boshqarishgacha bo‘lgan
jarayonni qamrab olishi lozim.
Ta’lim menejmentiga uzluksiz va izchil faoliyat sifatida qarash, ta’lim jarayoniga bo‘lsa,
muttasil harakatdagi dinamik ijtimoiy tizim sifatida baho berish menejment nazariyasining
umumiy qonuniyatlari, tamoyillari va funksiyalariga asoslangan holda amalga oshiriladi. Ta’lim
sifatini boshqarish ta’limni boshqarishning umumiy tuzilmasi tarkibiga kiradi va uning
samaradorligi ta’limning umumiy boshqaruvining sezilarli darajada oshishini ta’minlashi mumkin
bo‘lgan tuzilma hisoblanadi. Demak, to‘g‘ri va adolatli boshqaruv ta’lim sifatiga kuchli ta’sir
ko‘rsatadi. Biroq ta’lim sifati qanday bo‘lishi, unda qanday mezonlar, tamoyillar, talablarning
bo‘lishi to‘g‘risida turlicha yondashuvlar mavjud.
Tadqiqotlarga ko‘ra, ta’lim sifati deganda ta’lim jarayonining turli ishtirokchilari ta’lim
muassasasi
tomonidan
ko‘rsatilayotgan
ta’lim
xizmatlaridan
foydalanuvchilarning
qanoatlantirilishi darajasiga nisbatan ishlatiladi. Jamiyatda ta’lim jarayonining holati va natijasini,
shaxsning fuqarolik, hayotiy va kasbiy kompetensiyalarining rivojlanishi hamda shakllanish
ehtiyojlari va umidlariga muvofiqligini aniqlovchi kategoriya hisoblanadi. Fikrimizcha, ta’lim
sifati inson, jamiyat va davlat ehtiyojlari va manfaatlarini qondiruvchi xususiyatlar majmuasi
hisoblanadi.
Ta’limni sifatli boshqarish to‘g‘risida ko‘plab nazariyalar mavjud bo‘lib, ularning ko‘pi
vaqt o‘tishi bilan ta’limdagi islohotlar bilan o‘z ahamiyatini yo‘qotib bormoqda. Ta’lim sifati
bugun barcha rivojlangan va rivojlanayotgan davlatlar uchun muhim ahamiyatga ega va asosiy
e’tiborni qaratish zarur bo‘lgan sohalar qatorida turadi. Rivojlangan davlatlar tajribasiga ko‘ra,
30-AVGUST, 2024-YIL
29
ta’limni isloh qilishda, unga yangicha yondashuvlarni olib kirish bilan birga ta’lim boshqaruvini
ham takomillashtirib borish, unga yangicha tamoyillarni olib kirish, sifat va samaradorlik
uchun xizmat qiluvchi boshqaruv modelini ishlab chiqish har doim dolzarblik kasb etgan.
Bugungi kunda ta’lim tizimi boshqaruvida sifatni doimiy rivojlantirib borish metodikasi
sifatida PDCA (Plan-Do-Check-Act), ya’ni RBNH (Rejalashtirish-Bajarish-Nazorat-Harakat) –
“Shuxart-Deming metodi” yoki “Deming sikli” modellari ommalashib bormoqda. Boshqa bir
ta’lim sifatini boshqarish modeli TQC (Total Quality Control), ya’ni “Sifatni yalpi nazorati”
konsepsiyasi hisoblanadi. Uning asoschisi A.Feygenbaum hisoblanadi. Yuqoridagi konsepsiyalar
asosida ishlab chiqilgan TQM (Total Quality Management) “Sifatni yalpi boshqarish” modeli
ancha keng yoyildi va muvaffaqiyatga erishdi. Uning mohiyati boshqarishning ta’lim muassasasini
muvaffaqiyatiga olib boruvchi tamoyillaridan foydalanishdan iborat. TQM tamoyillari va
metodlarini ta’lim xizmatlari sohasiga moslashtirish natijasida sifatni rejalashtirish, nazorat qilish
va yaxshilash faoliyat turlarini ajratib olish imkoniyati paydo bo‘lgan. Bu avval sanoat iqtisodiyoti
uchun ishlab chiqilgan bo‘lsa-da, ta’limda ham o‘z samarasini berdi va ijobiy natijalar ko‘rsata
boshladi.
Bugungi kunda jahon oliy ta’lim tizimida 10 dan ortiq ta’lim sifati menejmenti modellari
qo‘llanilib kelinmoqda va bu modellar oliy ta’lim muassasalarining sifat bo‘yicha talab qilingan
natijalariga erishishiga qaratilgan faoliyat jarayonlari va jihatlariga nisbatan belgilangan talablar
va ko‘rsatkichlar, tamoyillar, metodlar hamda ushbu jarayonlarning takomillashuv darajasini
belgilab beruvchi mezonlar, ularni baholash yo‘llari yig‘indisi deb tushuniladi. Sifatni baholashga
asoslangan modellar tizimli ravishda o‘z-o‘zini baholash, SWOT – tahlili vositasida OTM
faoliyatining kuchli va kuchsiz tomonlarini aniqlash va kamchiliklarni bartaraf etishni nazarda
tutadi. Demak, bugungi kunda mamlakatimizda uzluksiz ta’lim tizimini isloh qilish, unga yangicha
boshqaruv tamoyillarini olib kirish bilan birga ular o‘rtasida izchil va maqsadga yo‘nalgan
hamkorlikni yo‘lga qo‘yish, bu boradagi tadqiqotlarni ko‘paytirish, ilg‘or xorij tajribasini
o‘rganish va o‘zlashtirish muhim vazifalardan biridir.
Xulosa qilib aytganda, ta’lim tizimida olib borilayotgan islohotlar o‘quv jarayonlarini
sifatli tarzda boshqarish mexanizmlarini yanada takomillashtirishni, demokratik, insonparvarlik
tamoyillarga asoslangan ta’lim boshqaruvini shakllantirish zarurligini talab qilmoqda. Ayniqsa,
bo‘lajak mutaxassislarni tayyorlash sohasining sifat bosqichida mamlakatimiz umumiy o‘rta
ta’lim muassasalaridagi ta’lim sifati va samaradorligini doimiy tarzda oshirib borish zarurati
maktab o‘qituvchilari kasbiy-pedagogik kompetensiyalarini yanada rivojlantirish, ulardagi ta’lim
sifatini boshqarishni zamon talablari darajasida tashkil etishni taqozo qiladi.
30-AVGUST, 2024-YIL
30
REFERENCES
1.
Mirziyoev Sh.M. Niyati ulug‘ xalqning ishi ham ulug‘, hayoti yorug‘ va kelajagi farovon
bo‘ladi. 3-tom. – Toshkent: O‘zbekiston, 2019. – B. 400. 30-bet.
2.
Bespalko O.V. Ijtimoiy pedagogika: diagrammalar, jadvallar, sharhlar (darslik). – M.:
O‘quv adabiyoti markazi, 2019. – 208 b. – ISNB 978-966-364-837-8.
3.
Sandhya Khedekar. Ta'lim boshqaruvi, TSCER. III.1 Ta'limni boshqarish funktsiyasi.
2007. b.1
4.
Matkarimov J.Sh., Sharofaddinov Sh.A. Ta’lim jarayonida boshqaruv faoliyati
samaradorligini baholashga oid nazariy qarashlar. Zamonaviy ta’lim jurnali. 2015. – №3.
– B. 12.
5.
Zvereva V.I. Maktab rahbarining tashkiliy-pedagogik faoliyati. – M.: “Yangi maktab”,
2017. – B. 28–29.
6.
6.Ganieva, M. (2023). EMPOWERING LOGICAL THINKING IN PRIMARY SCHOOL
STUDENTS THROUGH TIPS TECHNOLOGY. In Academic International Conference
on Multi-Disciplinary Studies and Education (Vol. 1, No. 12, pp. 62-63).
7.
Ganiyeva, M. (2024). PEDAGOGICAL CONDITIONS FOR METHODICAL
PREPARATION OF FUTURE ELEMENTARY SCHOOL TEACHERS FOR LOGICAL
THINKING. Science and innovation, 3(B5), 178-182.
