404
TALABALARNI PSIXOLOGIK TRENINGLAR ASOSIDA IJTIMOIYLASHTIRISH
OMILLARI
Omonova Oygul Qodir qizi
Guliston davlat pedagogika instituti 6-23 M-PP magistri.
Shukurova Ugiloy
Ilmiy raxbar.
https://doi.org/10.5281/zenodo.11215562
Anontatsiya.
Psixologiya sohasi keyingi 10 yillar mobaynida anchagina rivojlandi.
Shuningdek, psixologiya sohasining alohida yo‘nalishlari sifatida trening tarmog‘i ham
rivojlandi. Mazkur maqolada fan sifatida rivojlanayotgan psixologik trening o‘tkazishning talaba
yoshlarni ijtimoiylashtirishdagi roli va ahamiyatini mazmun jihatdan yoritishga bag‘ishlanadi.
Kalit so’zlar:
trening, psixologik hizmat, talaba, ta’lim jarayoni, mustaqil fikr, adaptatsiya,
nutq, ijtimoiylashuv.
FACTORS OF SOCIALIZATION OF STUDENTS BASED ON PSYCHOLOGICAL
TRAINING
Abstract.
The field of psychology has evolved significantly over the past 10 years. Also, the
training network has developed as separate areas of the field of psychology. In this article, the
role and importance of conducting psychological training, which is developing as a science, in the
socialization of young students is devoted to content.
Key words:
training, psychological service, student, educational process, independent
thought, adaptation, speech, socialization.
ФАКТОРЫ СОЦИАЛИЗАЦИИ СТУДЕНТОВ НА ОСНОВЕ ПСИХОЛОГИЧЕСКОЙ
ПОДГОТОВКИ
Аннотация.
Область психологии значительно изменилась за последние 10 лет.
Также образовательная сеть получила развитие как отдельные направления области
психологии. В данной статье рассмотрены роль и значение проведения психологического
тренинга, развивающегося как наука, в социализации студенческой молодежи.
Ключевые слова:
обучение, психологическая служба, студент, образовательный
процесс, самостоятельное мышление, адаптация, речь, социализация.
So‘nggi 10 yil ichida psixologiya sohasida juda katta yangiliklar kirib kelmoqda, ana
shunday yangilklardan biri psixologik treninglar bo’lib hisoblanadi. Psixologik treninglarning
asosiy vazifasi shaxsda mavjud bo‘lgan yoki vujudga keladigan muammolarni hal qilish uchun
405
zarur bo‘lgan bilim, ko‘nikma malakalarni hosil qilish maqsadida bahs-munozara, o‘yin va
mashqlar orqali o‘tkaziladigan mashg‘ulotlar yig‘indisidir. Bugungi kunda maktabda o’quvchilar
va o’qituvchilar jamoasida sog’lom psixologik muhitni shakllantirishda, shaxslararo
munosabatlarni yaxshilashda, ularda ijobiy emotsional holatini yaxshilashda psixologik treninglar
eng yetakchi o’rinda turadi.
Dunyo miqyosidagi hozirgi ijtimoiy-siyosiy hayot kishilik jamiyati taraqqiyotining ayni
bosqichi shunday o‘ziga xos-xususiyatga egaki, unda harbiy qudrat emas, balki intellektual
salohiyat, aql-idrok, fikrlash, yangi texnika va texnologiyalar hal qiluvchi ahamiyat kasb-etadi.
Yoshlarni mustaqil ijodiy fikrlashga o‘rgatish tufayli ular kelgusida o‘z oldilarida vujudga
kelishi kutiladigan muammolarni ijodiy ravishda hal qilish orqali xalq xo‘jaligining rivojlanishiga,
Respublikamizning ilg‘or texnologiyali jahon davlatlari qatoridan munosib o‘rin egallashiga hissa
qo‘shishga erishish mumkin.
Ijtimoiylashuv
– biron-bir voqea-hodisa, shaxs yoki harakatning ijtimoiy mohiyat kasb
etib, ko'pchilikka daxldor bo'lib, ijtimoiy munosabatlar mujassamiga aylanib borishini
anglatadigan tushuncha.
Ijtimoiylashuv jarayoni va uning o‘ziga xos xususiyatlari falsafa, sotsiologiya, ijtimoiy
psixologiya, pedagogika, tarix va etnografiya fanlari tomonidan o‘rganiladi. Ijtimoiylashuvning
falsafiy talqiniga ijtimoiy psixologiya asoschisi G.Tard poydevor yaratgan.
Ijtimoiy munosabatlar – jamiyat hayotida moddiy va ma’naviy faoliyatlar natijasida turli
subyektlar o‘rtasida qaror topadigan o‘zaro munosabat va harakat mezonlari. Ijtimoiy
munosabatlar moddiy va ma’naviy munosabatlarga bo‘linadi. Moddiy ne’matlar ishlab chiqarish
jamiyatning yashashi va rivojlanishining asosini tashkil etadi. Shu sabab ijtimoiy munosabatlardan
eng muhimi ishlab chiqarish va iqtisodiy munosabatlardir. Ishlab chiqarish munosabatlari boshqa
hamma ijtimoiy munosabatlar – siyosiy, huquqiy, axloqiy, diniy va hokazo munosabatlarning
xarakterini belgilaydi. Barcha ijtimoiy munosabatlarning ishlab chiqarish munosabatlariga bog‘liq
ekanini tushunish jamiyat tarixiy taraqqiyotining qonuniyatlarini ilmiy ravishda izohlashga imkon
berdi.
Ijtimoiy muhit – insonning ijtimoiy mavjudot sifatidagi asosiy bilim, tajriba va
ko‘nikmalarini, xususiyatlarini shakllantiradigan moddiy va ma’naviy shart-sharoitlar majmuasi.
Ijtimoiy muhit, keng ma’noda, ijtimoiy-iqtisodiy tizimni, ishlab chiqarish munosabatlari,
ijtimoiy institutlar majmui, ijtimoiy ong shakllari va jamiyat madaniyatini qamrab oladi
(makromuhit).
406
Psixologik treningning asosiy maqsadi: shaxsni psixologik (ruhiy) ozod qilish, bunda tabiiy
erkinlikni his etishni, o‘z guruhida va undan tashqarida o‘zaro munosabat va aloqa o‘rnata olishdan
iborat. Demak-ki, trening—shaxsda mavjud bo‘lgan yoki vujudga keladigan muammolarni hal
qilish uchun zarur bo‘lgan bilim, ko‘nikma malakalarni hosil qilish maqsadida bahs-munozara,
o‘yin va mashqlar orqali o‘tkaziladigan mashg‘ulotlar yig‘indisidir. Shuni alohida qayd etish
lozimki, trening jarayonida muammolarni yechishham, bu boradagi bilim, ko‘nikma va
malakalarni hosil qilish ham trenerdan shaxs psixologiyasi, shaxs individual psixologiyasi bilan
ishlashni taqozo etadi. Shuning uchun psixologiyada bunday treninglar psixologik treninglar deb
ataladi. Hozirgi davrda odamlar orasida ruhiy zo‘riqish hollari avvalgi paytlardagiga nisbatan
ancha ko‘p uchrayotganligi va buning natijasida ko‘pgina hayotiy muammolar vujudga
kelayotganligi ko‘pchilikni, ayniqsa keng jamoatchilikni, shuningdek aynan psixolog
mutaxassislarni ham tashvishga solayotganligi bejiz emas. Aytish mumkinki bunday holatlar turli
darajadagi zo‘riqishlar natijasida vujudga kelmoqda.Ayni kunlarda asabiylashish holatlari
kuzatilayotgan quyidagi kishilar guruhini alohida ta’kidlab o‘tish joiz:I. Bolalar orasida:
1. Bog‘cha bolalari orasida kuzatiladigan asabiylik holatlari;
2. Maktab o‘quvchilari orasida kuzatiladigan asabiylik holatlari;
3. O‘smirlar orasida kuzatiladigan asabiylik holatlari;
II. Kattalar orasida:
1. Ish joylarida (rahbar yoki xodimlar orasida) kuzatiladigan asabiylik holatlari;
2. Oilada (er-xotin, qaynona-kelin, ota-ona va farzandlar orasida) kuzatiladigan asabiylik
holatlari;
3. Keksalar orasida (psixologik o‘zgarishlar natijasida) kuzatiladigan asabiylik holatlari.
Yuqorida sanab o‘tilgan asabiylashishlardan kelib chiqadigan muammolar mavjud bo‘lib,
bu muammolarni yechish imkonini topa olmaslik natijasida psixologik maslahat va psixologik
korreksiyaga muhtoj bo‘lib qoladigan bir necha xil guruhlar vujudga keladiki, bular:
1. Muloqotchanlikning yetishmasligi muammosidan siqilgan kishilar guruhi.
2. Iqtisodiy yetishmovchilikdan siqilgan kishilar guruhi.
3. O‘z yaqinlarini yo‘qotib siqilgan kishilar guruhi.
4. Turli baxtsiz hodisalardan keyin qandaydir kasallik orttirib olgan kishilar guruhi.
5. Begona joyga ko‘chib kelib, tub aholining bosimidan siqilgan kishilar guruhi.
6. Rahbarlar tomonidan yoki o‘zidan kattalar tomonidan shaxsiyatiga tegilgan hollarda
siqilishga duch kelgan kishilar guruhi.
407
7. Yangi o‘qish yoki ish joyiga moslasha olmasdan siqilishga duch kelgan kishilar
guruhi.
8. Chekish, ichish, narkotik moddalar iste’mol qilishdan qutula olmasdan siqilayotgan
kishilar guruhi.
Yuqorida sanab o‘tilgan muammolarni hal qilishda psixologik trening deb ataluvchi
o‘yin va mashqlar seriyasidan iborat mashg‘ulotlar yordam beradi.Yuqoridagi guruhlar o‘zi istab,
o‘z xohishi bilan treningga keladi va trenerning ko‘rsatmalariga amal qiladi. Lekin ba’zi guruhlar
bo‘ladiki, bu guruh a’zolari treningga istamasdan, xohlamasdan keladi: jinoyatchilar, bezorilar,
o‘g‘rilar, narkotik bilan shug‘ullanuvchilar. Lekin guruh a’zolarining istagidan qat’iy nazar
treningning vazifasi ularning muammolarini hal etishga qaratilgan bo‘ladi.
Har qanday psixologik treninglarni tashkil etish quyidagi bosqichlardan tashkil topadi.
1. Guruhni tashkil etish yoki yig‘ish bosqichi.
2. Boshlang‘ich bosqich.
3. Ishni olib borish bosqichi.
4. Yakunlash bosqichi.
Eng muhimi guruhni tashkil qilish bosqichi bo‘lib, bunda quyidagi jihatlarga e’tibor berish
kerak:-Har qanday treningda (faqat nogironlar bilan o‘tkaziladigan maxsus treninglarni hisobga
olmaganda) tashqi jismoniy defektga ega bo‘lgan va psixik holatida buzilishlar bo‘lgan kishilar
ishtirok etmasligi lozim. Negaki, bunday holatlarda aynan ana shunday kamchilikka ega
bo‘lganlarda aks ta’sir bo‘lishi ehtimoli kuchliroqligi har qanday mutaxassis uchun tushunarli
bo‘lsa kerak.
Guruh a’zolarining soni 8 tadan 12 tagacha (ba’zi hollardagina 20 tagacha) bo‘lgani
ma’qul.-ishtirokchilarning yoshi iloji boricha taxminan teng bo‘lishi, ya’ni ular orasidagi farq 4-
5 yoshni tashkil etishi mumkin (Alohida qayd etish lozim, 45-50 yoshdan kattalar uchun
trening juda katta va ahamiyatli ta’sirga ega bo‘lmasligi va ular kutganchalik natija bermasligi
ham mumkin).-ishtirokchilar orasida ayol va erkaklar soni imkoni boricha teng bo‘lishi
kerak.Bundan tashqari yana quyidagilarga xam e’tibor berish lozim bo‘ladi: Treningda muammosi
bir xil bo‘lgan odamlarni to‘plash kerak. Trening ishtirokchilari iloji boricha bir-biriga notanish
bo‘lishlari lozim. Trening o‘tkaziladigan xona albatta izolyasiyalangan bo‘lishi shart, ya’ni hech
kim ularni bezovta qilishi mumkin emas va ular ham boshqalarga halaqit bermasligi
kerak.Rasmiylashgan guruh bo‘lishiga yo‘l qo‘ymaslik lozim. Trenerdan auditoriya erkin
bo‘lishini ta’minlash va auditoriyani yaxshi bilish talab etiladi.
408
REFERENCES
1.
Gorbushina O.P. Psixologicheskiytrening. Sekretы provedeniya. SPb.: Piter, 2007. -176 s:
il. -(Seriya«Prakticheskayapsixologiya»).
2.
Zaxarov V.P., Xryaщeva N.YU. Sotsialno-psixologicheskiy trening. L., 1990.
3.
Praktikum po sotsialno-psixologicheskomu treningu. Pod.red. B.D.Parыgina. Sankt-
Peterburg, 1994.
4.
Emilyanov YU.N. Aktivnoe sotsialno-psixologicheskoe obuchenie. L.; LGU. 1985.
