22
TURIZMDA TADBIRKORLIK FAOLIYATINING IQTISODIY MUHITI
Eshpo‘latov Abdulaziz Ulug‘bek o‘g‘li
Osiyo Xalqaro Universiteti magistranti.
https://doi.org/10.5281/zenodo.11116048
Annotatsiya.
Ushbu tezisda turizm tushunchasi va turizmda tadbirkorlik faoliyatining
iqtisodiy muhitini yaxshilash haqida bir qancha ma`lumotlar keltirib o`tilgan.
Kalit so`zlar:
Turizm, tadbirkorlik, iqtisodiy inqirozlar, Yangi O`zbekiston, turizmni
rivojlantirish to’g’risidagi farmon.
MITIGATING THE IMPACT OF THE ECONOMIC CRISIS THROUGH THE
DEVELOPMENT OF BUSINESS ACTIVITY IN TOURISM
Abstract.
In this article, I tried to explain the benefits of developing the tourism sector, and
also to improve the economy of Uzbekistan through the development of entrepreneurship in the
tourism sector, to prevent or reduce the impact of possible economic crises.
Key words:
Decree on tourism, entrepreneurship, economic crises, New Uzbekistan,
tourism development.
ЭКОНОМИЧЕСКАЯ СРЕДА ДЕЛОВОЙ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ В ТУРИЗМЕ
Аннотация.
В данной дипломной работе представлены некоторые сведения о
концепции туризма и улучшении экономической среды предпринимательской деятельности
в сфере туризма.
Ключевые слова:
Туризм, предпринимательство, экономический кризис, Новый
Узбекистан, указ о развитии туризма.
Zamonaviy sharoitda turizm faoliyatining iqtisodiy mexanizmining umumiy koʻrinishini
quyidagi qoidalarda ochib berish mumkin:
1.
Zamonaviy turizm davlat va boshqa iqtisodiy muassasalar va tashkilotlar tomonidan
boshqariladigan va tartibga solinadigan bozor sharoitida ishlaydi. Bundan kelib chiqadiki, barcha
sayyohlik kompaniyalari va tashkilotlari uchta iqtisodiy prinsip asosida ishlaydi:
birinchidan, ular boshqaruv erkinligini va shunga muvofiq tashabbus va mas’uliyat
erkinligini afzal koʻrishadi;
ikkinchidan, ularning iqtisodiy faoliyati turistik bozor qonunlariga (qiymat, talab va
taklif, raqobat, pul muomalasi, narx belgilash qonunlari) obyektiv ravishda boʻysunadi;
uchinchidan, davlat va jamoat institutlari (xususan, kasaba uyushmalari) turizmga
turistning oʻziga, tabiatiga va umuman jamiyatga nisbatan ijtimoiy va axloqiy tamoyilni olib kelish
23
uchun turizmdagi bozor jarayonlarini tartibga solishga urinmoqdalar. Turizmda, shuningdek, har
qanday iqtisodiy sohada, ikkita haddan tashqari holatdan qochish kerak: ) mutlaqo tijorat pul sumkasi
v.b tashkilotning aqat ma’muriy tizimi.
Zamonaviy turizmning iqtisodiy faoliyatining butun san’ati aynan ikkita prinsipni organik
tarzda birlashtirishdan iborat –tartibga solinadigan bozor va institutsional.
2.Turistik firmalarning bozor sharoitida ishlashi obʻektiv ravishda turistik bozorning
qonuniyatlari va xususiyatlarini oʻrganishni talab qiladi.
Haqiqatda bu shuni anglatadiki, zamonaviy turizm iqtisodiyoti turistik bozorda talab va
taklifni har tomonlama tahlil qilish kabi jihatlarni qamrab olishi kerak.
Turistik bozorni oʻrganishda asosiy jihatlar: turistik bozorning ishlash mexanizmi, uning
segmentasiyasi, mavsumiyligi;
turistik bozorning funksiyalari va uning segmentlari;
turizmda narxlarning shakllanishi va narxlanishi;
turizm sohasidagi talabga ta’sirqiluvchi omillarni va narxlar va daromadlarning samarali
talabga ta’sirini oʻrganish;
turistik xizmatlarni yetkazib berishga ta’sir qiluvchi omillarni oʻrganish,
shuningdek, narxlar va narxdan tashqari omillar (investitsiyalar va ta’minotning boshqa
narxsiz belgilovchi omillari) ta’sirini oʻrganish.
3.Turizm bozoridagi iqtisodiy muvozanat uzoq muddatda obyektiv ravishda turizm sohasini
chuqur moliyaviy-iqtisodiy tahlil qilishni talab qiladi (uning tuzilishi, rivojlanish tendensiyalari va
sharoitlari, funksional toʻdasi va yoʻnalishi).
Turizmning resurslari va moddiy-texnik bazasini tahlil qilish bizni turistik ta’minotning Real
imkoniyatlari, turistik xizmatlarga talab va taklifning muvozanati, shuningdek, turistik mahsulot
sifati toʻgʻrisidagi savollarni hal qilishga imkon beradi.
4. Turizm iqtisodiyotining eng muhim muammosi bu sohada ishchi kuchidan foydalanishdir.
Shu munosabat bilan turistik faoliyatning iqtisodiy samaradorligi uning turli koʻrinishlarida chuqur
tahlil qilishni talab qiladi. Mehnat unumdorligi va mehnat zichligini tahlil qilish alohida e’tiborni
talab qiladi.
5. Turizm iqtisodiyoti asosiy muammo sifatida tadbirkorlik faoliyati va turistik firmaning
bozordagi xatti-harakatlari masalasini oʻrganadi. Bu turizm sohasidagi tadbirkorlik faoliyatining
oʻziga xos xususiyatlarini hisobga olishni, tijorat hisobini chuqur bilishni, ushbu faoliyatni
rejalashtirishni va avvalambor biznesni rejalashtirishni, shuningdek, buxgalteriya hisobi va
boshqaruv hisobini bilishni oʻz ichiga oladi.
24
Turizmda tadbirkorlikning eng muhim muammosi –bu sayyohlik agentliklari xarajatlari,
foydalari, yalpi tushumlari va marginal daromadlarini tahlil qilishdir. Cheklangan xarajatlar va
marjinal daromadlarni bilish kompaniyaning turistik bozorda oʻzini tutishi masalasini hal qilishga
imkon beradi.
6. Turizm iqtisodiyotining eng muhim boʻlimi omil daromadlarini tahlil qilishdir: ish haqi
va ish haqi narxi; kapitalning foizlari va narxlari; turistik renta. Turistik renta va marjinal mahsulot
muammosiga alohida e’tibor qaratish lozim. Bu turizmning ichki oʻzini oʻzi moliyalashtirish
manbalarini aniqlashga imkon beradi va turizm sohasida ishlab chiqarish omillarining samaradorligi
chegaralarini belgilaydi.
7. Turizm iqtisodiyoti organik ravishda moliyaviy muammolarni oʻz ichiga oladi: turistik
Agentlikning moliyaviy resurslari, kreditdan foydalanish imkoniyati, banklar va bank tizimi bilan
munosabatlar, barcha darajadagi budjet bilan munosabatlar va soliqqa tortish. Zamonaviy Rossiya
sharoitida turizmni moliyalashtirish va soliqqa tortish masalalari alohida ahamiyat kasb etadi.
8. 90-yillar davomida XX asr Rossiyada chuqur iqtisodiy oʻzgarishlar amalga oshirildi,
xususiylashtirish, agrar islohotlar, pullik yerlardan foydalanish, narxlarni erkinlashtirish, erkin valuta
ayirboshlash, Rossiyada iqtisodiyotning dolzarblashishi, ishlab chiqarishning pasayishi, inflyasiya
va bularning barchasi Rossiya sayyohligi sohasida oʻz aksini topmadi.
Turizmdagi korxonalarning oʻzi oʻzgargan, turizmni tashkil etish oʻzgargan, ushbu sohani
rivojlantirishda sof tijorat tamoyillari ustun boʻlgan, milliy turizmning reproduktiv tarkibi tashqariga
chiqish foydasiga va ichki va kiruvchi turizmga zarar etkazgan.
1992-yilda tashrif buyuruvchilar uchun mehmonxonalar, motellar, yotoqxonalar soni 6804
tani tashkil etdi, ularning bir martalik sigʻinishi -485,3 ming joy; 1998-yilda bu koʻrsatkichlar mos
ravishda 4319 va 373,3 ming joyni tashkil qildi, ya’ni mehmonlar uchun mehmonxonalar, motellar,
yotoqxonalar soni 36,5 foizga, ularning sigʻinish hajmi esa 27 foizga kamaydi. Sanatoriylar va dam
olish tashkilotlari soni 1993-yilda 6492 kishini tashkil etgan boʻlsa, 1998-yilda 4525 tani tashkil etdi
(kamayish 30 foizni tashkil etdi); ulardagi joylar –mos ravishda 963 ming va 732 ming (pasayish
24%).
Sanatoriylar va sogʻlomlashtirish tashkilotlarida davolanganva dam olgan odamlar soni
1993-yilda 11,225 ming kishini tashkil etdi; 1998-yilda. -6 256 ming (kamayish 46%) Rossiyaga
1998-yilda kelgan xorijiy fuqarolar soni 6282 ming kishini tashkil etdi; chet elga ketgan Rossiya
fuqarolari soni 8430 ming kishini tashkil etdi, shu jumladan turizm maqsadida –1904-yilda3.251
ming kishini. Rossiya turizm sohasidagi tubdan yangi iqtisodiy vaziyat uning jahon turizm
bozoridagi raqobat jarayonida uning yashashi va rivojlanishi muammolarini yanada kuchaytirdi.
25
9. Rossiya turizmining qiyin iqtisodiy va moliyaviy holati muammoning ijtimoiy tomonlarini
yanada kuchaytirdi. Aholining turmush darajasining pasayishi, Real daromadlarning pasayishi,
Rossiya aholisi daromadlarining keskin oʻsib borishi, aholining sotib olish qobiliyatining pasayishi,
pul daromadlari bilan yashash darajasidan past boʻlgan aholining ulushi –bu va boshqa omillar
Rossiyada turizmni rivojlantirish muammosining ijtimoiy jihatlarini obyektiv ravishda koʻtarib
chiqdi.
Rossiya turizmi iqtisodiyotibarcha turlarida va koʻrinishlarida ijtimoiy turizmga kerakli
e’tibor berishlari kerak edi. Rossiya xalqaro turizm akademiyasi olimlarining fikriga koʻra, ular
Rossiyada birinchilardan boʻlib ushbu muammoni rivojlantira boshladilar. Va tijorat turizmiga
qarshi muvozanat sifatida turizmga insonparvarlik tamoyillarini olib kirish uchun moʻljallangan
ijtimoiy turizm konsepsiyasi paydo boʻldi.
10. Milliy sayyohlik bozorining turistik xizmatlarning jahon bozoriga toʻliq ochiqligi
sharoitida Rossiya turistik bozori xalqaro savdoning “avtotransport” shakliga va chet elga valuta
tushumini chiqarish vositasiga aylandi.
XX asrning 90-yillarida Rossiyada chet el valutasini sotib olish aholining pul daromadlari
xarajatlarining umumiy tarkibida 12,6-21,3 ni tashkil etdi, har yili valuta tushumining qariyb yarmi
chet elga koʻchib oʻtmoqda.
Bunday haroitda Rossiyadagi turizm iqtisodiyoti kapitalning bir mamlakatdan ikkinchisiga
koʻchish shakllaridan biri sifatida jahon savdosining muhim qismi, jahon valuta bozori vazifasini
bajaradi. Yuqorida aytilganlar zamonaviy turizm iqtisodiyoti eng muhim iqtisodiy fanlardan biriga
aylandi, degan xulosaga kelishimizga imkon beradi, usiz endi iqtisodiy fanlar tizimining
mavjudligini tasavvur qilib boʻlmaydi
XULOSA
Turizmning yuqori daromad keltiruvchi soha boʻlganligi tufayli koʻpgina davlatlar va
tadbirkorlar uning rivojlanishi uchun katta eʼtibor bermoqdalar. Ular yangi-yangi
mehmonxonalarni qurmoqda, eskilarini rekonstruksiya qilib taʼmirlamoqda va jahon standartlari
talablariga moslashtirmoqda. Bunga birgina Samarqand shahrida qurilgan oʻnlab shaxsiy
mehmonxonalarni misol keltirish mumkin. Ular hech kimning taʼziqi yoki koʻrsatmasisiz oʻz
tashabbuslari bilan qurilgan obyektlardir. Maqsad shu sohani rivojlantirib katta foyda olishdir.
Turizmning rivojlanishiga nafaqat daromad keltiruvchi iqtisodiy, balki katta ijtimoiy soha
deb ham qarash lozim. Agar xalqaro turizm oʻz rivojini topsa xalqlar oʻrtasidagi madaniy va
maʼrifiy aloqalarning mustahkamlanishiga, turli millatlarning doʻstlashishiga, davlatlar oʻrtasidagi
26
munosabatlarning yaxshilanishiga, oxir-oqibatda dunyoda tinchlikning qaror topishiga ham
muhim omil boʻladi.
REFERENCES
1.
https://fayllar.org/turizmning-iktisdiy-mazmuni-va-moxiyati-v2.html?page=9
2.
Fayziyeva Sh. Osnovnыe napravleniya razvitiya turizma v Uzbekistane. // Ekonomicheskiy
vestnik Uzbekistana.
https://yuz.uz/uz/news/buxorolik-tadbirkorlar-xalqaro-turizm-yarmarkasining-birinchi-
kunida-14-mln-dollarlik-kelishuvlarga-erishdi
4.
https://uza.uz/oz/posts/buxoro-turizmni-rivojlantirish-istiqbollari_395201
5.
https://statefund.uz/uz/news/news_25-02-2021/
