Oktabr, 2025-Yil
318
RAQAMLI TEXNOLOGIYALAR YORDAMIDA IQTISODIY SAMARADORLIKNI
OSHIRISH YO‘LLARI
Eshpo‘latov Abdulaziz Ulug‘bek o‘g‘li
Email:
https://doi.org/10.5281/zenodo.17447314
Annotatsiya.
Ushbu ilmiy tezisda raqamli texnologiyalarning iqtisodiyot tarmoqlaridagi
o‘rni va ularning samaradorlikka ta'siri chuqur tahlil qilingan. Global raqamlashtirish
jarayonlari sharoitida raqamli texnologiyalarni joriy etish orqali ishlab chiqarish hajmini
oshirish, xarajatlarni kamaytirish, resurslardan samarali foydalanish hamda boshqaruv tizimini
optimallashtirish imkoniyatlari ko‘rib chiqilgan. Tadqiqotda sun’iy intellekt, IoT (narsalar
interneti), bulutli texnologiyalar va avtomatlashtirilgan axborot tizimlarining qo‘llanilishi
misolida iqtisodiy samaradorlikni oshirish yo‘llari asoslab berilgan. Shuningdek, O‘zbekiston
misolida raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish istiqbollari va mavjud muammolar tahlil qilingan.
Yakunda raqamli transformatsiyani jadallashtirish bo‘yicha amaliy tavsiyalar ishlab
chiqilgan.
Kalit so‘zlar:
Raqamli texnologiyalar, iqtisodiy samaradorlik, raqamli transformatsiya,
sun’iy intellekt (AI), internet of things (IoT), bulutli hisoblash texnologiyalari, big data (katta
ma’lumotlar), raqamli iqtisodiyot, avtomatlashtirish, innovatsion rivojlanish, raqamli
infratuzilma, iqtisodiy raqobatbardoshlik, elektron boshqaruv, raqamli savodxonlik.
WAYS TO IMPROVE ECONOMIC EFFICIENCY THROUGH DIGITAL
TECHNOLOGIES
Annotation.
This scientific work thoroughly analyzes the role of digital technologies in
various sectors of the economy and their impact on economic efficiency. In the context of global
digitalization processes, the study examines the opportunities provided by the implementation of
digital technologies to increase production volumes, reduce costs, use resources efficiently, and
optimize management systems. The research substantiates ways to improve economic efficiency
through the use of artificial intelligence (AI), the Internet of Things (IoT), cloud computing
technologies, and automated information systems. Additionally, the paper analyzes the prospects
and existing challenges of developing a digital economy in the context of Uzbekistan. The study
concludes with practical recommendations for accelerating digital transformation.
Keywords:
Digital technologies, economic efficiency, digital transformation, artificial
intelligence (AI), Internet of Things (IoT), cloud computing technologies, big data, digital
economy, automation, innovative development, digital infrastructure, economic competitiveness,
e-governance, digital literacy.
Kirish
XXI asrda iqtisodiy rivojlanishning yangi bosqichiga o‘tish jarayoni insoniyat faoliyatining
barcha sohalarida raqamli texnologiyalarning chuqur joriy etilishi bilan kechmoqda. Raqamli
transformatsiya dunyo iqtisodiyotining asosiy harakatlantiruvchi kuchiga aylanib, davlatlar,
korxonalar va jamoat institutlari uchun yangi imkoniyatlar ochmoqda. Raqamli texnologiyalar
ishlab chiqarish jarayonlarini avtomatlashtirish, ma’lumotlar asosida qaror qabul qilish tizimlarini
Oktabr, 2025-Yil
319
takomillashtirish, xizmatlar sifatini oshirish hamda resurslardan foydalanish samaradorligini
kuchaytirishda muhim vosita bo‘lib xizmat qilmoqda.
Global miqyosda raqamli iqtisodiyotning ulushi tobora ortib borayotgani raqamli
texnologiyalarni joriy etish va ulardan samarali foydalanish muammosini ilmiy va amaliy jihatdan
chuqur tadqiq etishni taqozo etadi. Jahon tajribasi shuni ko‘rsatmoqdaki, sun’iy intellekt, katta
hajmdagi ma’lumotlarni tahlil qilish (Big Data), blokcheyn, bulutli texnologiyalar,
avtomatlashtirilgan boshqaruv tizimlari va Internet of Things (IoT) texnologiyalari nafaqat ishlab
chiqarish samaradorligini oshirish, balki butun iqtisodiy tuzilmani qayta shakllantirishga xizmat
qilmoqda. O‘zbekiston Respublikasida ham raqamli iqtisodiyotga o‘tish milliy taraqqiyot
strategiyasining ustuvor yo‘nalishlaridan biri etib belgilangan. “Raqamli O‘zbekiston – 2030”
konsepsiyasi doirasida raqamli infratuzilmani rivojlantirish, davlat boshqaruvi tizimini
raqamlashtirish, axborot xavfsizligini ta'minlash va aholining raqamli savodxonligini oshirish
bo‘yicha qator chora-tadbirlar amalga oshirilmoqda. Ammo mavjud salohiyatdan to‘liq
foydalanish uchun raqamli texnologiyalarni iqtisodiy jarayonlarga kompleks joriy etish, ularning
samaradorlikka ta’sirini chuqur tahlil qilish va ilmiy asoslangan yondashuvlarni ishlab chiqish
dolzarb vazifa bo‘lib qolmoqda.
Ushbu ilmiy ishning asosiy maqsadi — raqamli texnologiyalarni joriy etish orqali iqtisodiy
samaradorlikni oshirish imkoniyatlarini aniqlash, ularning amaliy tatbiqi mexanizmlarini tahlil
qilish va O‘zbekiston misolida raqamli iqtisodiyotni rivojlantirishning ustuvor yo‘nalishlarini
asoslab berishdan iborat.
Tadqiqot doirasida quyidagi vazifalar belgilangan:
raqamli texnologiyalarning iqtisodiy samaradorlikka ta’sirini ilmiy-nazariy jihatdan
asoslash;
ilg‘or xorijiy tajribalarni o‘rganish va ularni milliy iqtisodiyotga tatbiq qilish
imkoniyatlarini baholash;
O‘zbekistonda raqamli transformatsiyaning mavjud holatini tahlil qilish;
raqamli texnologiyalarni iqtisodiy jarayonlarga joriy etish bo‘yicha taklif va tavsiyalar
ishlab chiqish.
Mazkur ilmiy ish nazariy va amaliy jihatdan iqtisodiyot tarmoqlarida raqamli
texnologiyalardan foydalanish samaradorligini oshirishga qaratilgan bo‘lib, milliy iqtisodiyotni
modernizatsiya qilish jarayonida dolzarb ahamiyat kasb etadi.
Asosiy qism
Raqamli texnologiyalar tushunchasi va ularning iqtisodiy ahamiyati
Raqamli texnologiyalar deganda kompyuter, internet, dasturiy vositalar, sun’iy intellekt,
IoT, bulutli texnologiyalar, katta hajmdagi ma’lumotlar (Big Data), blokcheyn kabi zamonaviy
axborot-kommunikatsiya vositalari tushuniladi. Ular orqali iqtisodiy subyektlar o‘z faoliyatini
optimallashtirishi, real vaqt rejimida tahlillar olib borishi, avtomatlashtirilgan boshqaruv
tizimlariga o‘tishi va operatsion xarajatlarni kamaytirishi mumkin.
Raqamli texnologiyalar iqtisodiy samaradorlikka quyidagi yo‘llar bilan ta’sir ko‘rsatadi:
mehnat unumdorligini oshiradi;
boshqaruv jarayonlarini soddalashtiradi;
operatsion va tranzaksion xarajatlarni kamaytiradi;
Oktabr, 2025-Yil
320
innovatsion mahsulotlar va xizmatlar yaratish imkonini beradi;
bozorlarni diversifikatsiya qilish va eksport salohiyatini kuchaytiradi.
1
Raqamli texnologiyalarning iqtisodiyot tarmoqlarida qo‘llanilishi
Sanoat sohasida
: raqamli ishlab chiqarish (Digital Manufacturing), raqamli egizaklar
(Digital Twin), robotlashtirilgan liniyalar va IoT orqali ishlab chiqarish jarayonlarini nazorat qilish
amaliyoti kengaymoqda. Bu ishlab chiqarishdagi isrofgarchilikni kamaytiradi, sifatni oshiradi.
Qishloq xo‘jaligida
: aqlli qishloq xo‘jaligi texnologiyalari yordamida (masalan, GPS
monitoring, dronlar, raqamli tuproq tahlillari) hosildorlikni oshirish va suv-energiya resurslaridan
oqilona foydalanish mumkin.
Moliyaviy
sohada
:
fintech
xizmatlari
orqali
bank
va
to‘lov
tizimlari
optimallashtirilmoqda. Raqamli to‘lovlar, blokcheyn texnologiyalari orqali tranzaksion xavflar
kamaymoqda.
Davlat boshqaruvida
: elektron hukumat, raqamli arxivlar, onlayn xizmatlar orqali
byurokratiya qisqarib, xizmat ko‘rsatish sifati oshmoqda.
O‘zbekistonda raqamli texnologiyalarni joriy etish holati
O‘zbekiston hukumati tomonidan raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish bo‘yicha qator
tashabbuslar ilgari surilgan. “Raqamli O‘zbekiston – 2030” strategiyasi doirasida:
elektron hukumat tizimi joriy etildi;
raqamli savodxonlikni oshirish dasturlari amalga oshirilmoqda;
yagona interaktiv davlat xizmatlari portali (my.gov.uz) orqali 300 dan ortiq xizmat
ko‘rsatish yo‘lga qo‘yildi;
mahalliy IT kompaniyalarni qo‘llab-quvvatlash siyosati yuritilmoqda. Shu bilan birga,
raqamli infratuzilma yetarlicha rivojlanmagan hududlarda texnologiyalarni joriy etishda
muammolar mavjud bo‘lib qolmoqda.
Adabiyotlar tahlili
Raqamli iqtisodiyot va texnologiyalarni tadqiq etuvchi mahalliy va xorijiy olimlarning
asarlarida bu yo‘nalishning nazariy va amaliy jihatlari keng yoritilgan. Masalan:
Klaus Schwab
o‘zining “To‘rtinchi sanoat inqilobi” (The Fourth Industrial Revolution)
asarida raqamli texnologiyalar jamiyat va iqtisodiyotga qanday ta’sir ko‘rsatishini tahlil qiladi.
Erik Brynjolfsson va Andrew McAfee
raqamli texnologiyalarning ish joylari,
samaradorlik va iqtisodiy o‘sishdagi o‘rni haqida “The Second Machine Age” kitobida tahliliy
yondashuvni taklif qilgan.
Murodov M.
,
G‘ulomov S.
,
Isroilov B.
kabi O‘zbekiston olimlari raqamli iqtisodiyotning
milliy modelini ishlab chiqishda nazariy asoslar va amaliy tavsiyalarni ilgari surgan.
Jahon banki va BMTning raqamli iqtisodiyot bo‘yicha hisobotlarida raqamlashtirishning
global tendensiyalari, qiyinchiliklari va strategik yondashuvlari yoritilgan.
Adabiyotlar tahlilidan ko‘rinadiki, aksariyat tadqiqotlar raqamli texnologiyalarni
rivojlantirishning umumiy yo‘nalishlariga e’tibor qaratgan, ammo ularni iqtisodiy samaradorlikka
bevosita ta’siri bo‘yicha chuqur tahlillar kamroq o‘rganilgan. Shu sababli, ushbu ilmiy ish bu
bo‘shliqni to‘ldirishga qaratilgan.
1
Yuldashev G. (2023).
The role of digital technologies on improving the economic efficiency of industrial
enterprises.
Economics and Innovative Technologies, 11(3), 328–336.
Oktabr, 2025-Yil
321
Mushohada (Tahliliy mulohazalar)
Tahlillar shuni ko‘rsatadiki, raqamli texnologiyalarni iqtisodiyot tarmoqlariga joriy etish
nafaqat texnikaviy va texnologik omil, balki strategik iqtisodiy qaror sifatida qaralishi lozim.
Ularning to‘g‘ri tatbiqi korxonalar darajasida quyidagi natijalarga olib keladi:
operatsion xarajatlar 20–30% gacha qisqaradi;
ishlab chiqarish hajmi va mahsulot sifati oshadi;
bozorlar tezroq va aniqroq prognoz qilinadi;
ma’lumotlarga asoslangan qarorlar qabul qilinadi, inson omiliga bog‘liqlik kamayadi.
Biroq, texnologiyalarni joriy etishda quyidagi muammolar mavjud:
raqamli savodxonlikning pastligi;
texnologik infratuzilmaning yetarlicha rivojlanmaganligi;
kadrlar malakasining yetishmasligi;
investitsiya manbalarining cheklanganligi.
2
Shu boisdan, iqtisodiy samaradorlikni oshirish uchun quyidagi choralarni taklif etish
mumkin:
davlat va xususiy sektor hamkorligida raqamli infratuzilmani rivojlantirish;
IT sohasida mutaxassislar tayyorlash tizimini kuchaytirish;
korxonalarda raqamli transformatsiya strategiyalarini ishlab chiqish;
innovatsion loyihalarni moliyalashtirish uchun grantlar va imtiyozli kreditlar mexanizmini
kengaytirish.
Xulosa
Raqamli texnologiyalar zamonaviy iqtisodiyotning barqaror va tezkor rivojlanishini
ta’minlovchi asosiy omillardan biri sifatida e’tirof etilmoqda. Ushbu ilmiy ishda raqamli
texnologiyalarning iqtisodiy samaradorlikka ta’siri nazariy va amaliy jihatdan o‘rganildi. Tahlillar
shuni ko‘rsatdiki, raqamli texnologiyalar ishlab chiqarish jarayonlarini avtomatlashtirish,
resurslardan
foydalanish
samaradorligini
oshirish,
boshqaruvni
optimallashtirish
va
raqobatbardoshlikni kuchaytirishda katta imkoniyatlar yaratadi.
O‘zbekiston sharoitida raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish uchun zarur siyosiy va
institutsional asoslar yaratilgan bo‘lsa-da, texnologiyalarni amaliyotga keng miqyosda joriy
etishda bir qator muammolar mavjud. Xususan, texnologik infratuzilmaning ayrim hududlarda
sust rivojlanganligi, kadrlar salohiyatining yetishmasligi, biznes subyektlarining raqamli
savodxonlik darajasining pastligi iqtisodiy samaradorlikni to‘liq oshirishga to‘sqinlik qilmoqda.
Ushbu ilmiy ish doirasida quyidagilar aniqlashtirildi:
raqamli texnologiyalar iqtisodiyotning barcha tarmoqlarida operatsion va strategik darajada
samaradorlikni oshirishga xizmat qiladi;
sun’iy intellekt, IoT, Big Data va bulutli texnologiyalar yordamida real vaqt rejimida
qarorlar qabul qilish tizimi samarali ishlaydi;
O‘zbekistonda raqamli transformatsiya bo‘yicha muayyan yutuqlar mavjud, biroq mavjud
resurs va imkoniyatlar hali to‘liq safarbar etilmagan.
2
Mihai, F. et al. (2024).
Evaluating Economic Efficiency through Digital Technologies.
Proceedings of the
International Conference on Business Excellence, Vol 18(1), 1324–1334.
Oktabr, 2025-Yil
322
Tavsiyalar
1.
Raqamli infratuzilmani kengaytirish va modernizatsiya qilish
Yuqori tezlikdagi internet tarmog‘i va raqamli platformalarni mamlakat bo‘ylab
ommalashtirish.
Qishloq joylarda ham raqamli xizmatlar infratuzilmasini rivojlantirish orqali iqtisodiy
faollikni oshirish.
2.
Kadrlar salohiyatini oshirish
Oliy va o‘rta maxsus ta’lim muassasalarida IT yo‘nalishlari va raqamli iqtisodiyotga oid
fanlarni kuchaytirish.
Amaldagi mutaxassislar uchun qayta tayyorlash va doimiy malaka oshirish dasturlarini
yo‘lga qo‘yish.
3.
Xususiy sektorni rag‘batlantirish
Raqamli texnologiyalarni joriy etgan tadbirkorlik subyektlariga soliq imtiyozlari va
grantlar ajratish tizimini joriy etish.
Startaplar va innovatsion loyihalarni qo‘llab-quvvatlash bo‘yicha moliyaviy
mexanizmlarni kengaytirish.
4.
Raqamli savodxonlikni oshirish
Aholi, ayniqsa yoshlar va kichik biznes vakillari o‘rtasida raqamli texnologiyalarni qo‘llash
ko‘nikmalarini shakllantirish. Davlat organlari va mahalliy hokimiyatlarda raqamli boshqaruv
madaniyatini rivojlantirish.
5.
Monitoring va tahlil tizimini yo‘lga qo‘yish
Raqamli texnologiyalar orqali erishilgan iqtisodiy natijalarni tizimli baholovchi indikatorlar
asosida monitoring qilish.
Qabul qilinayotgan strategik qarorlarning raqamli samaradorlikka ta’sirini oldindan
prognozlash tizimini ishlab chiqish.
Foydalanilgan adabiyotlar roʻyxati
1.
Yuldashev G. (2023).
The role of digital technologies on improving the economic
efficiency of industrial enterprises.
Economics and Innovative Technologies, 11(3), 328–
336.
2.
Kumarkhanova N., Maulina N., & Zholdasbaeva K. (2023).
The impact of digital
technologies
on
improving
the
efficiency
of
the
financial
market
in
Kazakhstan.
ECONOMIC Series of the Bulletin of the L N Gumilyov ENU, (1), 234–245.
3.
Mustofa, A. A., Rasendriyo, B., Hanan, H. S., & Azzahra, K. F. (2024).
The Role of Digital
Transformation in Shaping Economic Growth: A Literature Review.
Proceeding of the
International Conference on Economics, Accounting, and Taxation, 1(1), 117–127.
Prosiding AREAI
4.
Mihai, F. et al. (2024).
Evaluating Economic Efficiency through Digital
Technologies.
Proceedings of the International Conference on Business Excellence,
Vol 18(1), 1324–1334.
Oktabr, 2025-Yil
323
5.
Bai, C., Lim, E S., & Chua, S Y. (2022–2024).
A Literature Review of Digital Economy
Measurement Methods and Indexes.
International Journal of Academic Research in
Business and Social Sciences, 14(7). HRMars
6.
Hernandez, K., Faith, B., Prieto Martín, P., & Ramalingam, B. (2016).
The Impact of
Digital Technology on Economic Growth and Productivity, and its Implications for
Employment and Equality: An Evidence Review.
IDS Evidence Report 207, Brighton:
Institute of Development Studies. IDS
7.
Galkovskaya, V. & Volos, M. (2022).
Economic Efficiency of the Implementation of
Digital Technologiesin Energy Power.
Sustainability, 14(22), 15382. MDPI
8.
Devezas, T., Leitão, J., & Sarygulov, A. (Eds.). (2021).
The Economics of Digital
Transformation: Approaching Non-stable and Uncertain Digitalized Production Systems.
Springer. SpringerLink
9.
Popkova, E. G. (Ed.). (2025).
Management of Digital Technologies in the Innovative
Economy.
SpringerCham. SpringerLink
