ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 10 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1100
TOPINAMBUR O’SIMLIGINI DORIVOR XUSUSIYATI MAVZUSI
Samandarova Gulxayo Nasriddin qizi
Urganch davlat universiteti talabasi
https://doi.org/10.5281/zenodo.10064260
Annotatsiya.
Ushbu maqolada topinambur o’simligining dorivorlik xususiyati,
ekologiyasi, marfologiyasi, yetishtirish texnologiyasi haqida ma’lumot berilgan.
Kalit so’zlar:
Faol moddalar, Topinambur, marfologiya, Inulina, fizialogiya, Urolitiyoz,
murakkabguldoshlar oilasi.
THE TOPIC OF THE MEDICINAL PROPERTY OF THE TOPINAMBUR
PLANT
Abstract.
This article provides information on the medicinal Nature, Ecology, marfology,
cultivation technology of the topinambur plant.
Key words:
active ingredients, Topinambur, marfology, inulina, physialogy, urolithiasis,
complex family of relatives.
ТЕМА ЛЕКАРСТВЕННЫХ СВОЙСТВ ТОПИНАМБУРА
Аннотация.
В этой статье представлена информация о лечебных свойствах
растения топинамбура, его экологии, морфологии, технологии выращивания.
Ключевые слова:
действующее вещество, топинамбур, марфология, инулина,
физиология, мочекаменная болезнь, комплекссемейство цветковых.
Toshkent shahridagi «O‘zekspomarkaz»da Innovatsion g‘oyalar, texnologiya va
respublika yarmarkasida qariyb 650 ta yangi taklif taqdim etilmoqda. Berdaq nomidagi
Qoraqalpoq davlat universiteti yarmarkada topinambur yetishtirish va uning konsentratidan
quvvat ishlab chiqarishni namoyish qildi. Universitetning biologiya kafedrasi dotsenti
Mahmuda Nazarovaning so‘zlariga ko‘ra, topinambur ko‘plab foydali loyiha ega. Shu bois bu
o‘simlikni Qoraqalpog‘istonda rivojlantirish yetishtirish yo‘lga qo‘yildi. Uning suti yurak qon-
tomir kasalliklaridan aziyat chekayotgan, qandli diabet kasalligi uchun foydali bo'ladi.
Yarmarkada bu mahsulot asosida dori maxsulotlarini ishlab chiqarish uchun hamkor
topish lozim. Ma'lumot uchun, topinambur (yoki ildizmevali kungaboqar) o‘simligining vatani
Shimoliy Amerika bo‘lib, u yerda o‘simlikning yovvoyi turlari bor. O‘simlikni, alohida, “yer
noki” deb ham atashadi.
Topinambur barcha asrlarida o'sadi va o'stiriladi.
TOPINAMBUR, yernok (Helianthus tuberosus L.) —murakkabguldoshlarga mansub
koʻp yillik oʻsimlik, tuganak mevali yemxashak ekini. Vatani — Shim. Amerika. Yevropaga
17-a. boshlarida keltirilgan. Rossiyada 18-asrda tarqalgan. Oʻzbekistonda silosbop ekin sifatida
ekiladi. Poyasining koʻrinishi kungaboqarni eslatadi. Yer osti poyalarida 20—70 ta noksimon
(yernok nomi shundan), choʻzinchoq, urchuqsimon va sirti silliq yoki burushikli tuganak hosil
boʻladi. Ildizi popuksimon, tuproqqa 2—3 m kirib boradi. Boʻyi 1,2—2,5, baʼzan 4 m gacha.
Barglari bandli, tuxumsimon, gullari savatchatoʻpgulga yigʻilgan. Mevasi pista, 1000 dona
pistasi vazni 7—8 g. Topinamburning yer usti poyasi —5°, yer osti poyasidagi tuganaklar —
18° ga chidaydi. Ozuqaga talabchan, Shoʻrlanmagan tuproqlarda oʻsadi. Oʻsuv davri 120—180
kun. Topinambur ayni paytda texnik va oziq-ovqat oʻsimligi hisoblanadi. Tuganagi oziq-
ovqatga ham ishlatiladi. Tarkibida 2,3% oqsil, 0,2% moy, 17,9% azotsiz moddalar, 1,3% kul va
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 10 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1101
b., shuningdek, 16—18% insulin [undan qand (fruktoza), spirt ishlab chiqariladi], V,, S
vitaminlar, 100 kg palagida 22,5 ozuqa birligi va 1,8 kg hazm boʻluvchi protein bor.
Topinamburdan tibbiyotda har xil doridarmonlar tayyorlanadi. Topinambur yetishtirish uchun
25—50 g li tuganaklari ekiladi (yiriklari faqat bahorda kesib ekilishi mumkin). Ekish sxemasi:
70×70, 60×60, chuq. 10—15 sm. Poyasi yoz oʻrtasida oʻriladi, kuzda tuganagi kavlab olinadi.
Koʻkati oʻrilmasa tuganak hosildorligi yuqori boʻladi. Hosildorligi: koʻk massa boʻyicha 350 —
500 s/ga, tuganagi boʻyicha 200—250 s/ga. Tuganagi yer ostida yaxshi saqdanadi, shu sababli
uni zaruratga qarab kavlab olinadi. Topinamburning hosillarini yetishtirish va g'ayrioddiyligi,
o'simlikning oddiyligi, qulay sharoitlarda yetishtirish va foydali ildiz ekin yuqori hosilini olish
bilan bog'liq.
Ko'p yillik chuqur va kuchli, qalinlashib, rivojlanish va ko'pincha yuklaydi. Yer osti
ildizi (kurtaklar) 30 ta tuguncha qilishi mumkin, ildizlarga o'xshash ildizlarga o'xshaydi. U
yumaloq, nok yoki kiyimimon bo'lishi mumkin va vazni 10 dan 150 grammgacha. Ildiz turli
soyalarining nozik terisi bilan: oq, sariq, sariq qizil va hatto binafsha rang. Shumli va oziq-ovqat
mahsulotlari bilan xushbo'y xususiyatlari sholg'om yoki karam pichog'i ta'miga o'xshaydi.
Topinambur gullari savatning mornisida, diametri 2 dan 10 sm gacha o'zgarib turadi. Oltin sariq
rangli infroges kichik kungaboqarlarga o'xshaydi. Avgustdan oktyabrgacha, qaysi sharoitga
qarab, sopol no gullari.
Mevali urug'lar kuzga qarab pishadi. Topinambur urug'lari yoki ildiz mevalari. Kuzning
yarmida ildiz mevalarini so'rang, keyin ular ovqatlanish uchun to'liq tayyor.
Inulina (Insulinning tabiiy analiqi) kabi moddalardagi bunday moddaning mazmuni
tufayli, nok diabetdan aziyat chekadigan odamlar foydalanish uchun topraklama paydo bo'ladi.
Tozalashdan keyin darhol topinamburban, vaqt o'tishi bilan ildiz ichidagi qism fruktozaga
aylantiriladi. Keyin zambil fudri xarakterli shirin ta'mga ega bo'ladi.
Urolitiyoz, anemiya, podasi, ichak va me'da traktining cho'kindi va kasalliklarini
davolashda sabzavot madaniyati ham qo'llaniladi. Ildizlarning noyob davolovchi tarkibi qon
bosimini kamaytirishga imkon beradi, tanadagi toksinlar va xolesterolni olib tashlashga yordam
beradi, qonda gemunitet tizimining ishini oshiradi va virusli infektsiyalarga qarshi kurashni
rag'batlantiradi.
Xulosa qilib shuni aytishimiz mumkinki, Topinambur ko'pincha kartoshka bilan
taqqoslanadi. Topinamburning yashil massasi (poya va barglari) qayta ishlanadi va
chorvachilikda ishlatiladi. Va ajablanarli emas, chunki ildizlarning biokimyoviy tarkibi juda
o'xshash. Topinamburning ozuqaviy xususiyatlari ba'zida ko'plab sabzavotlardan ustundir.
Tuber tarkibiga protein, mineral tuzlar, inulin, fruktoza, izoelementlari va vitaminlar kiradi.
Ko'p yillik o't ildiz mevalari pishloq va qayta ishlangan shaklda ishlatiladi.
REFERENCES
1.
Dorivor O'simliklarni Yetishtirish Texnologiyasi. O'.Axmedov.pdf
2.
Yuldashev A. S. K primeneniyu senopopulyasionnogo podxodo pri izuchenii
lekarstvennix rasteniy. xalqaro ilmiy-amaliy konf. materiallar. Andijon 2007 yil.
3.
www.google.com internet sayti
