10
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 10
OLIY TA’LIM JARAYONIDA LOTIN TILI TERMINOLOGIYASINI
O‘RGATISHNING SAMARALI USULLARI
Pulatova Sharipaxon Sobirjonovna
1-son o‘zbek va xorijiy tillar kafedrasi katta o‘qituvchisi
Toshkent davlat tibbiyot universiteti.
https://doi.org/10.5281/zenodo.17259506
Annotatsiya.
Ushbu maqolada oliy ta’lim muassasalarida lotin tili terminologiyasini
o‘qitish masalalari tahlil qilingan. Lotin tilining tarixiy rivoji va ilm-fandagi o‘rni,
terminlarning shakllanishi hamda talabalarning ularni o‘zlashtirish jarayonidagi muammolari
yoritilgan. An’anaviy va zamonaviy pedagogik yondashuvlar solishtirilib, interaktiv metodlar,
axborot-kommunikatsiya texnologiyalari, fanlararo integratsiya va klinik misollar asosida
o‘qitishning afzalliklari ko‘rsatib berilgan. Shuningdek, lotin tili ta’limida innovatsion
yondashuvlarning ahamiyati, ularning talabalarda mustaqil fikrlash, amaliy ko‘nikmalar va
kasbiy terminologik savodxonlikni shakllantirishdagi roli ilmiy asosda tahlil etilgan. Maqola oliy
ta’lim sohasida faoliyat yuritayotgan olimlar, metodistlar va o‘qituvchilar uchun nazariy hamda
amaliy ahamiyat kasb etadi.
Kalit so‘zlar:
lotin tili, terminologiya, oliy ta’lim, an’anaviy metodlar, zamonaviy
yondashuv, interaktiv metodlar, innovatsion texnologiyalar.
Kirish
Lotin tili qadimiy Rim davrida shakllangan bo‘lib, tarixiy jarayonlar davomida nafaqat
adabiyot va madaniyat tili, balki ilm-fan va tibbiyotning asosiy tiliga aylangan. U asrlar
davomida Yevropa ilmiy merosining asosiy manbasi bo‘lib keldi. Bugungi kunda ham ko‘plab
ilmiy terminlarning ildizi lotin tilidan kelib chiqqan bo‘lib, ayniqsa tibbiyot, farmatsiya,
biologiya va huquqshunoslik sohalarida u asosiy til sifatida qo‘llaniladi.
Oliy ta’lim muassasalarida lotin tili kurslarining asosiy vazifasi – talabalarga ilmiy
terminologiyani to‘g‘ri o‘zlashtirish, kelgusida kasbiy faoliyatida undan erkin foydalanishga
tayyorlashdir. Chunki terminlarning etimologiyasini bilish, ularning grammatik shakllanishini
anglash nafaqat nazariy bilim beradi, balki kasbiy muloqotda aniqlik va ilmiy izchillikni
ta’minlaydi.
Lotin tilini o‘qitish metodikasini takomillashtirish, zamonaviy pedagogik yondashuvlarni
qo‘llash bugungi oliy ta’lim oldidagi dolzarb masalalardan biridir.
Lotin tili terminologiyasini o‘qitishdagi muammolar:
Talabalar lotin tilini o‘rganishda quyidagi qiyinchiliklarga duch keladilar:
Grammatika murakkabligi
– rod, son va kelishik kategoriyalarining ko‘pligi;
Terminlar hajmi
– ko‘plab tibbiy atamalar bir-biriga o‘xshash bo‘lib, chalkashlik
tug‘diradi;
Yodlashga tayanish
– ko‘plab talabalar terminlarni ma’nosini tushunmasdan yod olishga
majbur bo‘ladilar;
Amaliyotdan uzilish
– o‘rganilgan terminlar ba’zan klinik yoki farmatsevtik faoliyatda
yetarlicha qo‘llanilmaydi.
Masalan, anatomiya terminlari
“musculus biceps brachii”
yoki farmatsevtik atamalar
“solutio natrii chloridi”
ni talaba yodlab olsa-da, ularni amaliy vaziyatda ishlatishga qiynalishi
mumkin.
An’anaviy pedagogik yondashuvlar
11
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 10
Lotin tili uzoq vaqt davomida an’anaviy metodlar asosida o‘qitilgan. Ularning asosiy
xususiyatlari: grammatik qoidalarni yodlash; matnlarni tarjima qilish terminlarni yodlash asosida
o‘rganishdir.
Ijobiy jihatlari:
Tilning grammatik asoslari chuqur o‘zlashtiriladi;
Intizom va aniq ilmiy tafakkur shakllanadi;
Terminlarning shakllanish mexanizmi aniq tushuntiriladi.
Kamchiliklari:
Talabalarda faqat reproduktiv bilim shakllanadi;
Mustaqil fikrlash va ijodiy yondashuv sust rivojlanadi;
O‘quv jarayoni ko‘proq passiv bo‘ladi.
Lotin tili terminologiyasini o‘qitishda quyidagi zamonaviy pedagogik yondashuvlardan
foydalanish mumkin.
Kommunikativ yondashuv:
Bu usulda talabalar terminlarni real klinik vaziyatlarda qo‘llash orqali o‘rganadilar.
Masalan, “retsept yozish” mashg‘ulotida farmatsevtik terminlarni lotincha shaklda
ishlatish talab qilinadi.
Interaktiv usullar:
“Aqliy hujum”, “klaster”, “case-study”, “rol o‘ynash” kabi metodlar talabaning faol
ishtirokini ta’minlaydi. Masalan, guruhdagi talabalar klinik vaziyatni lotin tilidagi terminlar
yordamida tahlil qilishlari mumkin.
Integrativ o‘qitish:
Lotin tili darslari anatomiya, farmakologiya, biologiya bilan bog‘liq holda olib boriladi.
Talaba boshqa fanlarda o‘rganayotgan terminlarni lotin tilida tahlil qiladi.
Axborot-kommunikatsiya texnologiyalari:
Elektron lug‘atlar, onlayn testlar, multimedia vositalari va mobil ilovalar yordamida
o‘qitish talabaning mustaqil o‘rganish motivatsiyasini kuchaytiradi. Masalan, Quizlet, Kahoot
kabi platformalarda terminologik mashqlar bajarish samarali hisoblanadi.
Kognitiv yondashuv:
Bu usul terminlarning kelib chiqishini, etimologiyasini, morfologik tuzilishini chuqur
tahlil qilishga asoslanadi. Talaba atama ma’nosini tahlil qilgan holda uni yodlashga ehtiyoj
sezmaydi, balki tushunib o‘zlashtiradi.
Innovatsion metodlar va texnologiyalar:
Lotin tilini o‘qitishda quyidagi innovatsion yondashuvlar samarali hisoblanadi:
Elektron platformalar
(Moodle, Google Classroom) orqali test va topshiriqlar berish;
Multimedia vositalari
yordamida anatomiya modellari va terminlarni uyg‘unlashtirish;
Sun’iy intellektdan foydalanish
– matn tarjimasi, termin tahlili, interaktiv mashqlar;
Onlayn resurslar
– PubMed, ScienceDirect kabi bazalarda ilmiy maqolalardan
terminlarni amaliy o‘rganish.
Amaliy mashg‘ulotlar va klinik misollar orqali o‘qitish:
Lotin tili nafaqat nazariy bilim, balki amaliy ko‘nikmalarni ham talab qiladi. Shuning
uchun amaliy mashg‘ulotlarda:
Anatomiya modellarida mushak, suyak va a’zolarni lotincha nomlash;
Retsept yozish va dori vositalarini tavsiflashda farmatsevtik terminlarni qo‘llash;
Klinik holatlarni lotincha terminlar asosida tahlil qilish samarali natija beradi.
12
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 10
Bu usul talabalarning terminlarni nafaqat yodlashini, balki ularni kasbiy faoliyatda to‘g‘ri
qo‘llashini ta’minlaydi.
Xulosa
Oliy ta’lim muassasalarida lotin tili terminologiyasini samarali o‘qitish talabalarning
ilmiy dunyoqarashi va kasbiy tayyorgarligini mustahkamlashda muhim ahamiyatga ega.
An’anaviy metodlar grammatik asoslarni puxta o‘zlashtirish imkonini bersa, zamonaviy
pedagogik yondashuvlar talabani faol, mustaqil va ijodiy o‘quv jarayoniga jalb qiladi.
Innovatsion texnologiyalar, klinik misollar va fanlararo integratsiya lotin tilini yanada
samarali o‘zlashtirish imkonini beradi. Kelgusida xalqaro tajribalarni o‘rganish, elektron
platformalarni keng joriy etish va interaktiv usullarni takomillashtirish orqali oliy ta’limda lotin
tili o‘qitish sifati sezilarli darajada oshadi.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.
Reformatskiy A.A.
Vvedeniye v yazikoznaniye.
– Moskva, 1967.
2.
Paul G.
Prinzipien der Sprachgeschichte.
– Leipzig, 1920.
3.
Jo‘rayev M.
Lotin tili va tibbiy terminologiya.
– Toshkent, 2015.
4.
Juraev, A., Esanov, U., Kakhorova, M., Eshbaeva, N., & Nurmatova, F. (2021). Formation
of professional competence of future tourism specialists in English.
5.
Juraev, A., Eshbaeva, N., Esanov, F. N. U., & Kakhorova, M. (2022). Ausbildung der
beruflichen kompetenz von zukünftigen tourismusspezialisten in Englisch.
6.
Muxabbat,
K.
(2023).
TERMINOLOGIK
TADQIQOTLARNING
ASOSIY
YO‘NALISHLARI.
Научный Фокус
,
1
(7), 79-84.
7.
Kaxarova, M. A. (2023). TERMINOLOGIYA SOHASIDA OLIB BORILAYOTGAN
ILMIY TADQIQOTLARNING AHAMIYATI VA VAZIFALARI.
Научный Фокус
,
1
(7),
74-78.
8.
Muxabbat, Q. (2023). ZAMONAVIY XORIJIY TILLARDA SINTETIK SO ‘Z
YASALISH HODISASI FRANSUZ TILIDAGI QO ‘SHIMCHA VA SO ‘ZLAR
MISOLIDA.
9.
Muxabbat, Q. (2023). OLIY TA’LIM TIZIMINING DARS MASHG ‘ULOTLARIDA
TA’LIM METODLARIDAN FOYDALANISH.
Новости образования: исследование в
XXI веке
,
2
(14), 398-401.
10.
Kakhorova, M. A. (2023). NUTRITION OF SURGICAL PATIENTS.
Modern Scientific
Research International Scientific Journal
,
1
(8), 172-180.
11.
Kakhorova, M. A. (2024). COMPREHENSIBLE INPUT AS THE MOST IMPORTANT
FACTOR ON LEARNING OTHER LANGUAGE.
World of Scientific news in
Science
,
2
(5), 272-280.
12.
Kakhorova, M. A. (2024). INTRODUCTION OF THE TPR APPROACH IN THE
CONTEXT OF INTENSIFYING LEARNING ACTIVITIES IN FOREIGN LANGUAGE
LESSONS.
World of Scientific news in Science
,
2
(3), 270-280.
13.
Askaralievna, K. M. (2024). Effectiveness of Strategy-Based Instruction on Language
Learning.
International Journal of Formal Education
,
3
(3), 252-254.
14.
Kakhorova, M. A. (2024). COMPREHENSIBLE INPUT APPROACH AS AN
EFFECTIVE LANGUAGE TEACHING METHOD.
World of Scientific news in
Science
,
2
(3), 281-289.
13
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 10
15.
Kakhorova, M. A. (2024). LEARNING MEDICAL TERMINOLOGIES IS NOT AS
DIFFICULT AS IT SOUNDS.
16.
Kakhorova, M. A. (2024). THE USE OF QUALITATIVE AND MIXED METHODS
INVESTIGATING LEARNERS IN THEIR CLASSROOMS.
Academic research in
educational sciences
, (1), 579-587.
17.
Kaxorova, M. A. (2024). The phenomena of word formation in Latin as an example of
cardiological terms.
Academic research in educational sciences
, (1), 483-488.
18.
Askaraliyevna, K. M. (2024). Essential Guidelines for Proficient Foreign Language
Learning.
Miasto Przyszłości
,
52
, 532-534.
19.
Ширинкулова, Ш. М., Кахарова, М. А., & Сайдуллаева, М. А. (2021). Инглиз ва ўзбек
тилларида луғатшуносликнинг шаклланиши.
20.
Juraev, A., Esanov, U., Kakhorova, M., Eshbaeva, N., & Nurmatova, F. (2021). Formation
of professional competence of future tourism specialists in English.
21.
Juraev, A., Eshbaeva, N., Esanov, F. N. U., & Kakhorova, M. (2022). Ausbildung der
beruflichen kompetenz von zukünftigen tourismusspezialisten in Englisch.
22.
Muxabbat,
K.
(2023).
TERMINOLOGIK
TADQIQOTLARNING
ASOSIY
YO‘NALISHLARI.
Научный Фокус
,
1
(7), 79-84.
23.
Kaxarova, M. A. (2023). TERMINOLOGIYA SOHASIDA OLIB BORILAYOTGAN
ILMIY TADQIQOTLARNING AHAMIYATI VA VAZIFALARI.
Научный Фокус
,
1
(7),
74-78.
24.
Muxabbat, Q. (2023). ZAMONAVIY XORIJIY TILLARDA SINTETIK SO ‘Z
YASALISH HODISASI FRANSUZ TILIDAGI QO ‘SHIMCHA VA SO ‘ZLAR
MISOLIDA.
25.
Muxabbat, Q. (2023). OLIY TA’LIM TIZIMINING DARS MASHG ‘ULOTLARIDA
TA’LIM METODLARIDAN FOYDALANISH.
Новости образования: исследование в
XXI веке
,
2
(14), 398-401.
26.
Kakhorova, M. A. (2023). NUTRITION OF SURGICAL PATIENTS.
Modern Scientific
Research International Scientific Journal
,
1
(8), 172-180.
27.
Kakhorova, M. A. (2024). COMPREHENSIBLE INPUT AS THE MOST IMPORTANT
FACTOR ON LEARNING OTHER LANGUAGE.
World of Scientific news in
Science
,
2
(5), 272-280.
28.
Kakhorova, M. A. (2024). INTRODUCTION OF THE TPR APPROACH IN THE
CONTEXT OF INTENSIFYING LEARNING ACTIVITIES IN FOREIGN LANGUAGE
LESSONS.
World of Scientific news in Science
,
2
(3), 270-280.
29.
Askaralievna, K. M. (2024). Effectiveness of Strategy-Based Instruction on Language
Learning.
International Journal of Formal Education
,
3
(3), 252-254.
30.
Kakhorova, M. A. (2024). COMPREHENSIBLE INPUT APPROACH AS AN
EFFECTIVE LANGUAGE TEACHING METHOD.
World of Scientific news in
Science
,
2
(3), 281-289.
31.
Kakhorova, M. A. (2024). LEARNING MEDICAL TERMINOLOGIES IS NOT AS
DIFFICULT AS IT SOUNDS.
32.
Kaxorova, M. A. (2025). LOTIN TILIDA KLINIK TERMINOLOGIYANI O'QITISH
BILAN
BOG'LIQ
QIYINCHILIKLAR
VA
ULARNI
BARTARAF
ETISH
USULLARI.
Медицинский журнал молодых ученых
, (14 (06)), 343-346.
14
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 10
33.
Kaxorova, M. (2025). KLINIK TERMINLARNING YASALISHIDA LOTIN TILINING
AHAMIYATI.
Modern Science and Research
,
4
(6), 708-713.
34.
Askaraliyevna, K. M. (2025). THE APPLICATION OF COGNITIVE AND
METACOGNITIVE
LISTENING
TECHNIQUES
TO
IMPROVE
STUDENTS'COMPREHENSION.
Educator Insights: Journal of Teaching Theory and
Practice
,
1
(3), 34-41.
35.
Askaraliyevna, K. M. (2025). THE INTEGRATION AND THE BENEFITS OF
TECHNOLOGIES IN LANGUAGE LEARNING.
Web of Teachers: Inderscience
Research
,
3
(1), 354-358.
36.
G‘ulomov A., Shukurov R.
Lingvistika asoslari.
– Toshkent, 2012.
37.
Xudoyberdiyeva D.
Lotin tili o‘qitish metodikasi.
– Toshkent, 2021.
