ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 10 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
23
ESCHERICHIA COLI: BIOLOGIK VA ILMIY AHAMIYATI
Jumayeva Gulhayo Avaz qizi
G’ijduvon tuman 17-maktab biologiya fani o’qituvchisi.
Shodiyev Boymurod Xolmurodovich
Zarmed universiteti o’qituvchisi.
https://doi.org/10.5281/zenodo.17259334
Annotatsiya.
Ushbu maqolada Escherichia coli bakteriyasining morfologik, fiziologik va
genetik xususiyatlari, uning patogen shtammlari va klinik ahamiyati yoritilgan. Shuningdek, E.
coli’ning ilmiy tadqiqotlarda model organizm sifatidagi o‘rni, biotexnologik jarayonlardagi
qo‘llanilishi va ekologik ahamiyati haqida ma’lumot beriladi.
Kalit so‘zlar:
Escherichia coli, ichak mikroflorasi, patogen shtammlar, biotexnologiya,
indikator organizm.
Escherichia coli — gram-manfiy tayoqchasimon bakteriya bo‘lib, odam va issiq qonli
hayvonlarning ichak mikroflorasida keng tarqalgan. Mazkur mikroorganizmlar simbioz tarzda
yashab, organizmning hazm qilish tizimida muhim o‘rin egallaydi. Shu bilan birga, ayrim
shtammlari turli kasalliklarni keltirib chiqarishi mumkin.
E. coli bugungi kunda nafaqat tibbiyotda, balki fundamental biologiya va
biotexnologiyada ham keng o‘rganiladigan model organizmdir. Uning tez ko‘payishi, oddiy
o‘sish sharoitlari va genetik manipulyatsiyalarga qulayligi sababli, ilmiy izlanishlarda asosiy
ob’ekt sifatida tanlangan.
Escherichia coli gram-manfiy, tayoqchasimon bakteriya bo‘lib, fakultativ anaerob
hisoblanadi. U flagellalar yordamida harakatlana oladi. Hujayra uzunligi odatda 2–3 mkm, eni
esa 0,5–1,0 mkm oraliqda bo‘ladi. Bakteriya oddiy oziqa muhitlarida yaxshi o‘sadi, optimal
harorati 37 °C ni tashkil qiladi. E. coli laktozani fermentatsiya qila oladi, bu xususiyati uni
boshqa enterobakteriyalardan ajratishda diagnostik ahamiyat kasb etadi.E. coli shtammlarining
katta qismi zararsiz bo‘lsa-da, ayrimlari patogenlik xususiyatiga ega.
Patogen shtammlar turli xil ichak infeksiyalari va siydik yo‘llari kasalliklarini chaqiradi.
Masalan, enteropatogen E. coli (EPEC) bolalarda diareyaga sabab bo‘ladi.
Enterotoksigen E. coli (ETEC) sayohatchilar diareyasi bilan bog‘liq. Enterogemorragik
E. coli (EHEC, O157:H7) og‘ir gastroenterit va gemolitik-uremik sindromni keltirib chiqarishi
mumkin. Bu shtammlar odam salomatligi uchun katta xavf tug‘diradi.E. coli fundamental
biologiya va genetik tadqiqotlarda eng ko‘p qo‘llaniladigan model organizmdir. DNK
replikatsiyasi, transkripsiya va tarjima jarayonlari ko‘p jihatdan E. coli misolida o‘rganilgan.
Hozirgi kunda u biotexnologiyada keng qo‘llaniladi. Masalan, rekombinant oqsillar,
jumladan insulin va interferon ishlab chiqarishda E. coli asosiy ishlab chiqaruvchi organizm
sifatida ishlatiladi. Shuningdek, antibiotiklarga chidamlilikni o‘rganishda ham model organizm
hisoblanadi. E. coli suv va oziq-ovqat gigiyenasini baholashda indikator mikroorganizmdir.
Chunki uning mavjudligi fekal ifloslanish belgisidir. Shu sababli ichimlik suvlari va oziq-
ovqat mahsulotlarida E. coli aniqlanishi sanitariya-gigiyena nazorati uchun muhim hisoblanadi.
Bundan tashqari, u ekologik monitoring ishlarida ham qo‘llaniladi.
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 10 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
24
Escherichia coli – odam va hayvonlarning ichak mikroflorasida muhim o‘rin tutuvchi
bakteriya bo‘lib, uning ko‘pchilik shtammlari foydali yoki zararsiz hisoblanadi.
Biroq, ayrim shtammlari patogen bo‘lib, turli kasalliklarni keltirib chiqaradi. Shu bilan
birga, E. coli ilmiy tadqiqotlar va biotexnologiyada eng muhim model organizmlardan biridir.
Shunday qilib, E. coli ham tibbiyot, ham biologiya, ham ekologiyada katta ahamiyat kasb
etadi.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.
Todar, K. (2012). Escherichia coli: Introduction and Pathogenesis. Online Textbook of
Bacteriology.
2.
Madigan, M. T., Martinko, J. M., & Parker, J. (2017). Brock Biology of Microorganisms.
Pearson Education.
3.
Nataro, J. P., & Kaper, J. B. (1998). Diarrheagenic Escherichia coli. Clinical
Microbiology Reviews, 11(1), 142–201.
4.
Prescott, L. M., Harley, J. P., & Klein, D. A. (2020). Microbiology. McGraw-Hill
Education.
