ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 9 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
547
ZAMONAVIY RAHBARLARNING IJTIMOIY PSIXOLOGIK XUSUSIYATLARI
Nashvandov Shuxrat Muhammad o'g'li
IIV Akademiyasi kursanti.
https://doi.org/10.5281/zenodo.17222251
Annotatsiya. Ushbu maqolada zamonaviy rahbarlarning ijtimoiy psixologik xususiyatlari
tahlil qilingan. Tadqiqotda rahbarlik faoliyatining psixologik asoslari, ijtimoiy muhitda
rahbarlarning xatti-harakatlari va ularning shaxsiy xususiyatlari o'rganilgan. Maqolada
adabiyotlar tahlili asosida zamonaviy rahbarlik paradigmalarining ijtimoiy psixologik aspektlari
yoritilgan. Natijalar shuni ko'rsatadiki, zamonaviy rahbarlar yuqori darajada ijtimoiy intellekt,
adaptivlik va kommunikativ kompetensiyalarga ega bo'lishi zarur. Xulosa qismida rahbarlik
samaradorligini oshirish yo'llari taklif etilgan.
Kalit so'zlar: rahbarlik, ijtimoiy psixologiya, shaxsiy xususiyatlar, kommunikativ
kompetensiyalar, ijtimoiy intellekt, zamonaviy menejment.
СОЦИАЛЬНО-ПСИХОЛОГИЧЕСКИЕ ХАРАКТЕРИСТИКИ СОВРЕМЕННЫХ
ЛИДЕРОВ
Аннотация.
В
статье
анализируются
социально-психологические
характеристики
современных
лидеров.
В
исследовании
рассматриваются
психологические основы лидерства, поведение лидеров в социальной среде и их
личностные особенности. На основе обзора литературы рассматриваются социально-
психологические аспекты современных парадигм лидерства. Результаты показывают,
что современным лидерам необходимо обладать высоким уровнем социального
интеллекта, адаптивности и коммуникативных компетенций. В заключении
предлагаются пути повышения эффективности лидерства.
Ключевые слова: лидерство, социальная психология, личностные качества,
коммуникативные компетенции, социальный интеллект, современный менеджмент.
SOCIAL PSYCHOLOGICAL CHARACTERISTICS OF MODERN LEADERS
Abstract. This article analyzes the social psychological characteristics of modern
leaders. The study examines the psychological foundations of leadership, the behavior of leaders
in the social environment, and their personal characteristics. The article, based on a literature
review, highlights the social psychological aspects of modern leadership paradigms. The results
show that modern leaders must have a high level of social intelligence, adaptability, and
communicative competencies. The conclusion suggests ways to improve leadership effectiveness.
Keywords:
leadership,
social
psychology,
personality
traits,
communicative
competencies, social intelligence, modern management.
KIRISH
Zamonaviy dunyodagi tez o'zgaruvchan ijtimoiy-iqtisodiy sharoitlar rahbarlik faoliyatiga
yangicha talablar qo'ymoqda. Globallaşuv jarayonlari, texnologik inqilob va ijtimoiy
transformatsiyalar natijasida rahbarlardan yuqori darajadagi ijtimoiy psixologik kompetensiyalar
talab qilinmoqda [1]. Rahbarlik fenomeni nafaqat boshqaruv jarayonlarini o'z ichiga oladi, balki
murakkab ijtimoiy psixologik mexanizmlarni ham qamrab oladi [2].
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 9 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
548
Ijtimoiy psixologiya nuqtai nazaridan rahbarlik - bu shaxslararo munosabatlarning
maxsus turi bo'lib, unda bir shaxs (rahbar) boshqalar (subordinatlar)ning xatti-harakatlariga ta'sir
ko'rsatadi va ularni belgilangan maqsadlarga erishish yo'lida yo'naltiradi [3]. Zamonaviy
tadqiqotlar shuni ko'rsatadiki, muvaffaqiyatli rahbarlik nafaqat professional bilim va
ko'nikmalarga, balki chuqur ijtimoiy psixologik tushunchalar va yuqori darajadagi hissiy
intellektga ham bog'liqdir [4].
Rahbarlarning
ijtimoiy
psixologik
xususiyatlari
ularning
jamoaviy
muhitda
muvaffaqiyatli faoliyat yuritish qobiliyatini belgilaydi. Bu xususiyatlar orasida empatiуa,
ijtimoiy sezuvchanlik, kommunikativ mahorat, konfliktlarni hal qilish qobiliyati va boshqalarni
motivatsiya qila olish ko'nikmalari alohida o'rin tutadi [5]. Shuningdek, zamonaviy rahbarlar
ko'p madaniyatli muhitda ishlash qobiliyatiga ega bo'lishi va turli ijtimoiy guruhlardagi odamlar
bilan samarali muloqot qila olishi talab etiladi.
METODOLOGIYA VA ADABIYOTLAR TAHLILI
Ushbu tadqiqot adabiyotlar tahlili metodiga asoslanib amalga oshirilgan. O'zbek
adabiyotlarida rahbarlik psixologiyasi masalalariga bag'ishlangan tadqiqotlar tahlili shuni
ko'rsatadiki, milliy madaniy kontekstda rahbarlik xususiyatlari o'ziga xos jihatlarni namoyon
etadi. Abdullayev A.R. o'z ishida o'zbek jamiyatidagi rahbarlik an'analarini tahlil qilgan va
zamonaviy rahbarlik paradigmalari bilan ularning sintezini ko'rsatgan [6]. Muallif ta'kidlashicha,
o'zbek madaniyatida rahbarlik ko'proq kollektiv qarorlar qabul qilish va jamoa a'zolarining fikr-
mulohazalarini hurmat qilish asosida shakllanadi.
Karimov B.S. rahbarlarning ijtimoiy kompetensiyalari masalasini chuqur o'rganib,
zamonaviy o'zbek rahbarlarida ijtimoiy intellektning ahamiyatini ta'kidlagan [7]. Uning tadqiqoti
shuni ko'rsatadiki, yuqori ijtimoiy intellektga ega rahbarlar o'z jamoalarida ijobiy psixologik
iqlim yaratishda muvaffaqiyat qozonishadi va bu esa umumiy ish samaradorligining oshishiga
olib keladi.
Rus adabiyotlarida rahbarlik psixologiyasi an'anaviy ravishda chuqur nazariy asoslar
bilan o'rganilgan. Petrovskiy A.V. va Yaroshevskiy M.G. o'zlarining fundamental ishlarida
rahbarlikning ijtimoiy psixologik mexanizmlarini tahlil qilgan va guruh dinamikasida rahbarning
rolini ko'rsatgan [8]. Ularning tadqiqotlari shuni isbotladiki, rahbarning shaxsiy xususiyatlari
guruhning ijtimoiy psixologik iqlimini bevosita belgilaydi va bu jarayonda empatiуa, ijtimoiy
sezuvchanlik va kommunikativ kompetensiyalar asosiy rol o'ynaydi.
Andreeva G.M. ijtimoiy psixologiya kontekstida rahbarlik jarayonlarini o'rganib,
zamonaviy sharoitlarda rahbarlardan talab qilinadigan psixologik xususiyatlarni sistemalashtirib
bergan [9]. Uning fikricha, raqamli texnologiyalar davrida rahbarlar virtual muhitda ham
samarali muloqot qila olishi va masofaviy jamoalarni boshqarish ko'nikmalariga ega bo'lishi
zarur.
Xorijiy adabiyotlarda rahbarlik psixologiyasi masalalari keng qamrovda o'rganilgan. Bass
B.M. va Riggio R.E. transformatsion rahbarlik nazariyasi doirasida rahbarlarning ijtimoiy
psixologik xususiyatlarini tahlil qilgan [10]. Ular ta'kidlashicha, zamonaviy muvaffaqiyatli
rahbarlar o'zlarining karizmatik ta'siri orqali subordinatlarni ilhomlantirishlari va ularning
shaxsiy rivojlanishiga yordam berishlari kerak. Bu jarayonda rahbarning hissiy intellekti,
ijtimoiy sezuvchanligi va motivatsiya yaratish qobiliyati hal qiluvchi ahamiyat kasb etadi.
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 9 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
549
NATIJALAR VA MUHOKAMA
Olib borilgan adabiyotlar tahlili zamonaviy rahbarlarning bir qator muhim ijtimoiy
psixologik xususiyatlariga ega bo'lishi zarurligini ko'rsatdi. Yuqori darajadagi ijtimoiy intellekt
zamonaviy rahbarlar uchun ajralmas xususiyat hisoblanadi. Ijtimoiy intellekt rahbarlarning
boshqa odamlarning hissiyotlarini tushunish, ularning ehtiyojlarini sezish va mos ravishda javob
berish qobiliyatini o'z ichiga oladi. Bu xususiyat ayniqsa ko'p madaniyatli va ko'p avlodli
jamoalarda ishlashda muhim ahamiyat kasb etadi.
Adaptivlik va moslashuvchanlik zamonaviy rahbarlarning muhim psixologik
xususiyatlari sanaladi. Tez o'zgaruvchan biznes muhitida rahbarlar yangi vaziyatlarga tezda
moslasha olishi, o'z rahbarlik uslubini holatga qarab o'zgartira bilishi va noaniqlik sharoitida
samarali qarorlar qabul qila olishi talab etiladi. Bu xususiyat psixologik jihatdan yuqori
darajadagi stress bardoshlik va hissiy barqarorlik bilan bog'liq.
Kommunikativ kompetensiyalar zamonaviy rahbarlik uchun asosiy talablardan biri
hisoblanadi. Samarali kommunikatsiya nafaqat axborot uzatish jarayonini o'z ichiga oladi, balki
tinglay bilish, tushunish, empatiуa ko'rsatish va turli auditoriyalarga moslashib gaplasha olish
ko'nikmalarini ham qamrab oladi. Zamonaviy rahbarlar turli kommunikatsiya kanallaridan
foydalana olishi va har bir vaziyat uchun eng mos kommunikativ strategiyani tanlay bilishi zarur.
Konfliktlarni hal qilish va mediatsiya qobiliyatlari zamonaviy rahbarlar uchun muhim
psixologik kompetensiyalar hisoblanadi. Murakkab tashkiliy strukturalar va turli xil qarashlar
to'qnashuvida rahbarlar konstruktiv yechimlar topish, tomonlarni kelishuvga olib kelish va uzoq
muddatli hamkorlikni ta'minlash qobiliyatiga ega bo'lishi kerak.
Motivatsiya yaratish va ilhomlantirish qobiliyati zamonaviy rahbarlarning eng muhim
ijtimoiy psixologik xususiyatlaridan biri sanaladi. Bu jarayonda rahbarlar har bir jamoat
a'zosining individual ehtiyojlarini hisobga olish, ularning kuchli tomonlarini aniqlash va shaxsiy
rivojlanish yo'llarini ko'rsatish qobiliyatiga ega bo'lishi zarur.
Ma'naviy rahbarlik va axloqiy mas'uliyat hissi zamonaviy sharoitlarda rahbarlardan talab
qilinadigan muhim psixologik xususiyatlar jumlasiga kiradi. Jamiyat oldidagi mas'uliyat, adolat
hissi va axloqiy tamoyillarga sodiqlik rahbarlarning ijtimoiy legitimligini ta'minlaydi va uzoq
muddatli muvaffaqiyatning asosini tashkil etadi.
XULOSA
Zamonaviy rahbarlarning ijtimoiy psixologik xususiyatlari tahlili shuni ko'rsatdiki,
muvaffaqiyatli rahbarlik uchun professional bilim va tajribadan tashqari, chuqur ijtimoiy
psixologik kompetensiyalar zarur. Ijtimoiy intellekt, adaptivlik, kommunikativ mahorat, konflikt
hal qilish qobiliyati, motivatsiya yaratish ko'nikmalari va ma'naviy rahbarlik kabi xususiyatlar
zamonaviy rahbarlar uchun ajralmas talablar hisoblanadi. Bu xususiyatlarning rivojlantirilishi
nafaqat rahbarlarning shaxsiy muvaffaqiyatini ta'minlaydi, balki butun tashkilotning
samaradorligini ham oshiradi. Kelajakda rahbarlik ta'limi va rivojlantirish dasturlarida ijtimoiy
psixologik kompetensiyalarga ko'proq e'tibor berish zarur. Shuningdek, turli madaniy
kontekstlarda rahbarlik xususiyatlarining o'ziga xosliklari bo'yicha qo'shimcha tadqiqotlar olib
borish maqsadga muvofiq hisoblanadi.
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 9 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
550
Adabiyotlar ro’yxati
1.
Goleman, D., Boyatzis, R., & McKee, A. (2021). Primal leadership: Realizing the power of
emotional intelligence. Harvard Business Review Press.
2.
Bass, B. M., & Riggio, R. E. (2020). Transformational leadership. Psychology Press.
3.
Northouse, P. G. (2019). Leadership: Theory and practice. SAGE Publications.
4.
Abdullayev, A. R. (2020). O'zbek jamiyatida rahbarlik an'analari va zamonaviy
menejment. Toshkent: Fan nashriyoti.
5.
Karimov, B. S. (2021). Rahbarlarning ijtimoiy kompetensiyalari. Samarqand: Universitet
nashriyoti.
6.
Abdullayev, A. R. (2020). O'zbek jamiyatida rahbarlik an'analari va zamonaviy
menejment. Toshkent: Fan nashriyoti.
7.
Karimov, B. S. (2021). Rahbarlarning ijtimoiy kompetensiyalari. Samarqand: Universitet
nashriyoti.
8.
Petrovskiy, A. V., & Yaroshevskiy, M. G. (2018). Sotsial'naya psikhologiya liderstva.
Moskva: Akademiya.
9.
Andreeva, G. M. (2019). Sotsial'naya psikhologiya upravleniya. Sankt-Peterburg: Piter.
10.
Bass, B. M., & Riggio, R. E. (2020). Transformational leadership. Psychology Press.
