ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 9 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
402
ONA TILIDA NUTQ MADANIYATINI SHAKLLANTIRISHDA ZAMONAVIY
RAQAMLI TEXNOLOGIYALARNING IMKONIYATLARI VA PEDAGOGIK
MUAMMOLAR
Norkulova Jasmina Sodikovna
Samarqand davlat pedagogika instituti,
Boshlang‘ich ta’lim yo‘nalishi 2-bosqich talabasi.
https://doi.org/10.5281/zenodo.17182925
Annotatsiya. Ushbu maqolada ona tilida nutq madaniyatini shakllantirishda zamonaviy
raqamli texnologiyalarning ta’lim jarayonidagi o‘rni, imkoniyatlari va yuzaga kelayotgan pedagogik
muammolar tahlil qilinadi. Raqamli vositalarning nutq madaniyati rivojiga ta’siri, o‘qituvchilarning
raqamli savodxonlik darajasi, texnik infratuzilma muammolari hamda ijtimoiy-psixologik jihatlar
ko‘rib chiqiladi. Maqola raqamli va an’anaviy ta’lim usullarining uyg‘unligini ta’kidlab, pedagogik
yondashuvlarni takomillashtirish zaruratini ko‘rsatadi.
Kalit so’zlar: Ona tili, nutq madaniyati, raqamli texnologiyalar, pedagogik muammolar,
raqamli ta’lim, sun’iy intellekt, interaktiv ta’lim, pedagogik yondashuv.
Ona tili har bir millatning o‘zligini, madaniyatini, tarixini aks ettiruvchi eng muhim omil
hisoblanadi. Ona tilida nutq madaniyatini shakllantirish nafaqat ta’lim jarayonining asosiy
vazifalaridan biri, balki milliy merosni saqlash va rivojlantirishning ham negizidir. So‘nggi yillarda
texnologik taraqqiyot natijasida raqamli texnologiyalar ta’limning barcha sohalariga chuqur kirib
bormoqda, xususan ona tilini o‘rgatish va nutq madaniyatini shakllantirish jarayonida. Biroq, bu
jarayon bir qator pedagogik va ijtimoiy muammolarni ham keltirib chiqarmoqda.
Mazkur maqolada ona tilida nutq madaniyatini rivojlantirishda zamonaviy raqamli
texnologiyalarning imkoniyatlari, ularning ta’lim jarayoniga ta’siri va pedagogik muammolar batafsil
tahlil qilinadi. Zamonaviy raqamli texnologiyalar, xususan, interaktiv ta’lim platformalari, sun’iy
intellekt asosidagi nutqni aniqlash va tahlil qilish dasturlari, onlayn lug‘at va grammatik
yordamchilar, o‘quvchilarga til ko‘nikmalarini mustahkamlashda yangi imkoniyatlar yaratmoqda.
Masalan, «Duolingo», «Rosetta Stone», «Grammarly» kabi platformalar o‘quvchilarga
grammatika va talaffuzni mustaqil ravishda o‘rganish, xatolarni tezda tuzatish imkonini beradi.
Shuningdek, ChatGPT kabi sun’iy intellekt tizimlari nutqni tahlil qilib, individual xatolarni
aniqlash va takomillashtirish bo‘yicha real vaqt rejimida yordam berishi mumkin. UNESCOning
2023-yilgi hisobotiga ko‘ra, raqamli texnologiyalar yordamida amalga oshiriladigan ta’lim
samaradorligi an’anaviy metodlarga nisbatan o‘rtacha 20% yuqori ko‘rsatkichga ega ekanligi
tasdiqlangan.
Biroq, barcha imkoniyatlarga qaramay, pedagoglarning raqamli savodxonligi pastligi
zamonaviy texnologiyalarni to‘liq qo‘llashda asosiy muammolardan biri hisoblanadi. O‘zbekiston
Respublikasi Ta’lim vazirligi tomonidan 2023-yilda o‘tkazilgan tadqiqotga ko‘ra, 1000 dan ortiq
maktab o‘qituvchilarining atigi 35% i raqamli pedagogik vositalarni samarali qo‘llay olishini
ta’kidladi. Bunday holat o‘qituvchilarning yangi texnologiyalarni o‘zlashtirish uchun yetarli metodik
va texnik qo‘llab-quvvatlanmaganligi, malaka oshirish uchun zarur imkoniyatlarning cheklanganligi
bilan bog‘liq. Shu bois, davlat va nodavlat tashkilotlar o‘qituvchilarning raqamli savodxonligini
oshirishga qaratilgan muntazam treninglar va kurslar tashkil qilishi zarur.
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 9 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
403
O‘zbekistondagi maktablarning texnik jihozlanishi masalasi ham muhim muammo
hisoblanadi.
Ko‘plab maktablarda internet tezligi pastligi, yetarli kompyuter va interaktiv doskalar mavjud
emasligi ta’lim jarayonida raqamli texnologiyalarni samarali qo‘llash imkoniyatlarini
cheklaydi.Statistikaga ko‘ra, 2024-yilda mamlakat bo‘ylab maktablarning atigi 25% i yuqori
tezlikdagi internetga ulanish imkoniyatiga ega bo‘lib, qishloq hududlarida bu ko‘rsatkich 15% ga
yetmoqda.
Bunday holat o‘quvchilarning raqamli platformalardan foydalanishini cheklaydi, shu bilan
birga, ta’limda tengsizlikni kuchaytiradi. Bu esa milliy ta’lim siyosatida raqamli infratuzilmani
yaxshilashni birinchi o‘ringa qo‘yishni talab qiladi. Raqamli ta’limning o‘quvchilarga ta’sirini
o‘rganish natijalari ham turlicha. Ba’zi tadqiqotlar o‘quvchilarning interaktiv platformalarda faol
ishtirok etishi, til o‘rganishda qiziqishining oshishi haqida ma’lumot beradi. Biroq, boshqa
tadqiqotlar esa ko‘p vaqt davomida ekranga qarash ko‘zi charchashi, diqqatni jamlay olmaslik kabi
muammolarni ko‘rsatadi.2023-yilda o‘tkazilgan psixologik tadqiqotda, o‘quvchilarning 40% i
raqamli ta’limning uzoq davom etishi natijasida stress va charchoqni his qilishlarini bildirgan. Shu
sababli, pedagoglar raqamli va an’anaviy metodlarni uyg‘unlashtirishga katta e’tibor berishi lozim.
Raqamli texnologiyalar ta’lim jarayoniga kirib kelishi bilan birga, o‘quv dasturlari va metodik
materiallarning zamon talablariga javob berishi ham muhim ahamiyat kasb etadi. An’anaviy darslik
va qo‘llanmalar ko‘pincha raqamli muhitda to‘liq samarali bo‘lolmaydi, shuning uchun ularni
interaktiv, multimediya va o‘quvchining individual ehtiyojlariga moslashtirilgan shaklga keltirish
zarur. Masalan, O‘zbek tilini o‘rgatishda fonetika va intonatsiyani o‘rgatish uchun interaktiv audio-
video materiallar, talaffuzni tahlil qiluvchi dasturlar qo‘llanilishi o‘quvchilarning nutq madaniyatini
shakllantirishda samaradorlikni oshiradi. Shuningdek, o‘qituvchilar uchun metodik ko‘rsatmalar va
uslubiy tavsiyalarni yaratish, ularni muntazam yangilab borish muhimdir. Jahon tajribasida ingliz,
fransuz kabi tillarda raqamli o‘quv dasturlari yordamida individual o‘quv yo‘nalishlarini tashkil etish
keng tarqalgan. Bu yondashuv ona tilida nutq madaniyatini shakllantirishda ham keng joriy qilinishi
mumkin. Shu bilan birga, bunday dasturlar mamlakatimiz sharoitiga moslab, milliy xususiyatlar va
madaniyatni hisobga olgan holda ishlab chiqilishi zarur. Ona tilida nutq madaniyatini shakllantirish
milliy g‘urur va madaniyatni avaylashga xizmat qiladi. Raqamli texnologiyalar esa bu jarayonni
tezlashtiradi va yanada samarali qiladi. Ona tilidagi nutq madaniyati nafaqat to‘g‘ri talaffuz va
grammatikani bilishni, balki tilning madaniy, estetik jihatlarini ham o‘z ichiga oladi. Nutq madaniyati
orqali o‘quvchilar milliy adabiyot va san’atga qiziqishni oshiradi, milliy qadriyatlarni hurmat qilishni
o‘rganadi, ammo texnologiyalar bu jarayonda faqat vosita hisoblanadi. Ularni to‘g‘ri va maqsadli
qo‘llash, pedagogik yondashuvlarni yangilash, ona tilini o‘rgatishda ma’naviy va madaniy
komponentlarni unutmang holda, integratsiyalashgan ta’lim tizimini yaratish muhim.
Zamonaviy raqamli texnologiyalarni joriy qilish bilan birga, bir qator pedagogik muammolar
ham yuzaga keladi. Ular orasida:
1.Texnologiyaga qaramlik. Ba’zi o‘quvchilar va o‘qituvchilar an’anaviy metodlardan voz
kechib, faqat raqamli resurslarga tayanib qolishadi. Bu esa til ko‘nikmalarining chuqur o‘zlashishiga
to‘sqinlik qilishi mumkin. Shu bois, raqamli va an’anaviy ta’lim usullarini uyg‘unlashtirish talab
etiladi.
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 9 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
404
2.Individual yondashuvning yetishmasligi. Raqamli texnologiyalar o‘quvchilarning individual
ehtiyojlariga moslashishda yordam beradi, ammo barcha o‘quvchilar uchun bunday imkoniyatlar
yetarli emas. Masalan, qishloq joylarda internet va kompyuter texnikasi cheklangan, bu esa
ta’limdagi tengsizlikni kuchaytiradi.
3.O‘qituvchilar malakasining pastligi. Raqamli texnologiyalarni to‘g‘ri qo‘llash uchun
pedagoglarning zamonaviy uslublar va texnikalar bo‘yicha muntazam tayyorgarlikdan o‘tishi zarur.
4.Ta’lim mazmunining zamon talablariga mos kelmasligi. Ko‘p hollarda darsliklar va o‘quv
materiallari raqamli platformalar uchun optimallashtirilmagan, ular yangilanmagan, bu esa
o‘quvchilarning qiziqishini pasaytiradi.
Raqamli texnologiyalar rivojlanishi bilan til o‘rganish jarayoni ham tobora
shaxsiylashtirilmoqda. Sun’iy intellekt va mashinaviy o‘rganish algoritmlari yordamida
o‘quvchilarning nutqdagi kamchiliklari aniqlandi va ularni tuzatish bo‘yicha individual dasturlar
ishlab chiqilmoqda. Virtual reallik (VR) va kengaytirilgan reallik (AR) texnologiyalari orqali esa
interaktiv muloqot muhitlari yaratilib, ona tilini o‘rganish jarayoni qiziqarli va samarali bo‘lmoqda.
Bundan tashqari, bulut texnologiyalari yordamida o‘quv materiallari va darsliklarni istalgan
joydan vaqti-vaqti bilan yangilab turish imkoniyati mavjud. Bu esa ta’lim sifatini oshirishga xizmat
qiladi. Milliy tilni rivojlantirish va nutq madaniyatini mustahkamlashda raqamli texnologiyalardan
oqilona foydalanish, ular bilan bog‘liq muammolarni hal etish va yangi pedagogik yondashuvlarni
joriy etish kelajakda ona tilimizning boyligi va jozibasini yanada oshiradi. Ona tilida nutq
madaniyatini shakllantirishda zamonaviy raqamli texnologiyalar katta imkoniyatlar yaratmoqda.
Interaktiv platformalar, sun’iy intellekt yordamida nutqni tahlil qilish, multimediya vositalari
til o‘rganishni yanada samarali qiladi. Biroq, bunday texnologiyalarni joriy etishda raqamli
savodxonlik darajasi pastligi, texnik infratuzilma yetishmovchiligi, pedagogik va psixologik
muammolar mavjud. Ushbu muammolarni hal etish uchun o‘qituvchilarning malakasini oshirish,
maktablarning texnik jihozlanishini yaxshilash, ta’lim dasturlarini zamonaviylashtirish va
o‘quvchilarning psixologik holatini inobatga olgan holda ta’lim jarayonini tashkil etish zarur.
Kelajakda virtual va kengaytirilgan reallik, sun’iy intellekt texnologiyalarining ona tilida nutq
madaniyatini shakllantirishda samarali qo‘llanilishi mumkin. Bu esa milliy tilimizning rivojlanishi va
ona tilimizga bo‘lgan qiziqishning yanada oshishiga xizmat qiladi.
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati:
1.
UNESCO. "Raqamli ta’lim va uning samaradorligi". Global Education Monitoring Report,
2023. uis.unesco.org
2.
O‘zbekiston Respublikasi Ta’lim vazirligi. "Pedagoglarning raqamli savodxonligi bo‘yicha
hisobot", 2023. edu.uz
3.
O‘zbekiston Respublikasi Axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish
vazirligi. "Maktablarning texnik jihozlanishi statistikasi", 2024. stat.uz
4.
Toshkent davlat pedagogika universiteti. "Ona tilida nutq madaniyatini rivojlantirish va
raqamli texnologiyalar", 2023.
5.
Psychology.uz. "Raqamli ta’limning psixologik ta’siri", 2023.
