Sentabr, 2025-Yil
125
BIOMEXANIKANING INSON SALOMATLIGIDAGI ROLI
Keldiyorova Muxlisa
Farg'ona jamoat salomatligi tibbiyot instituti Biotibbiyot Muhandisligi 2-bosqich talabasi
https://doi.org/10.5281/zenodo.17144755
Annotatsiya.
Mazkur maqolada biomexanikaning inson salomatligidagi o‘rni va ahamiyati
yoritib berilgan. Unda biomexanika fanining mazmuni va rivojlanish tarixi, mushak-skelet
tizimida harakat mexanizmlarini o‘rganishdagi o‘rni, tibbiyot va reabilitatsiya jarayonlarida
qo‘llanilishi haqida ilmiy tahlillar keltirilgan. Shuningdek, sportda biomexanikaning qo‘llanishi,
jarohatlarning oldini olish hamda samaradorlikni oshirishdagi roli ko‘rsatib o‘tilgan. Zamonaviy
texnologiyalar, xususan sun’iy intellekt va robototexnika bilan uyg‘unlashgan biomexanikaning
kelajakdagi istiqbollari ham batafsil muhokama qilingan. Maqola biomexanikaning nazariy
asoslari bilan birga uning amaliy ahamiyatini ham ochib beradi.
Kalit so‘zlar:
Biomexanika, mushak-skelet tizimi, inson salomatligi, reabilitatsiya, sport,
harakat mexanizmi, protez, innovatsion texnologiyalar, robototexnika, sun’iy intellekt
.
THE ROLE OF BIOMECHANICS IN HUMAN HEALTH
Abstract.
This article highlights the role and importance of biomechanics in human health.
It presents scientific analyses of the content and history of the development of the science of
biomechanics, its role in the study of movement mechanisms in the musculoskeletal system, and its
application in medicine and rehabilitation processes. It also shows the application of
biomechanics in sports, its role in preventing injuries and increasing efficiency. The future
prospects of biomechanics combined with modern technologies, in particular artificial
intelligence and robotics, are also discussed in detail. The article reveals the theoretical
foundations of biomechanics as well as its practical importance.
Keywords:
Biomechanics, musculoskeletal system, human health, rehabilitation, sports,
movement mechanism, prosthesis, innovative technologies, robotics, artificial intelligence.
Kirish
Biomexanika – bu inson tanasining harakatlari, mushak-skelet tizimi va ularga ta’sir
qiluvchi kuchlarni o‘rganadigan fan bo‘lib, u sog‘liqni saqlash, sport tibbiyoti hamda reabilitatsiya
sohalarida muhim o‘rin egallaydi. Inson salomatligini ta’minlashda biomexanikaning roli
beqiyosdir, chunki u nafaqat harakatlarni ilmiy asosda tushuntiradi, balki turli kasalliklar,
jarohatlar va funksional buzilishlarning oldini olish va davolash jarayonida ham keng qo‘llaniladi.
Biomexanika orqali inson organizmidagi har bir mushak, bo‘g‘im va suyaklarning yuklanish
darajasi aniqlanadi, bu esa ortopedik asbob-uskunalarni yaratishda, sportchilar mashg‘ulotlarini
to‘g‘ri rejalashtirishda va jarohat xavfini kamaytirishda muhim ahamiyat kasb etadi. Shuningdek,
ushbu fan nogironligi bo‘lgan shaxslarga mo‘ljallangan protez va ortopedik moslamalarni ishlab
chiqishda asosiy nazariy poydevor bo‘lib xizmat qiladi. Bugungi kunda biomexanikaning tibbiyot,
fizioterapiya, reabilitatsiya va hatto robototexnika sohalaridagi qo‘llanishi inson salomatligini
yaxshilash, hayot sifatini oshirish va sog‘lom turmush tarzini targ‘ib etishda katta imkoniyatlar
yaratmoqda. Shu bois mazkur fan sohasi zamonaviy sog‘liqni saqlash tizimining ajralmas qismi
sifatida qaralmoqda.
Asosiy qism
Sentabr, 2025-Yil
126
Biomexanika inson tanasining harakatlari, mexanik xususiyatlari hamda mushak-skelet
tizimiga ta’sir qiluvchi kuchlarni o‘rganadigan fan sohasi hisoblanadi. Bu soha biologiya, fizika va
mexanika ilmlarining kesishgan nuqtasida shakllangan. Biomexanika ilk bor XVIII–XIX asrlarda
italyan olimlari Borelli va Galvani tadqiqotlarida o‘z ilmiy asoslarini topgan. Ular mushaklarning
qisqarishi va nerv tizimining elektr impulslari bilan bog‘liqligini tajribalar orqali isbotlaganlar.
Keyingi davrlarda bu fan tibbiyot, sport va texnologiyalar rivoji bilan yanada chuqurlashdi. XX
asrda zamonaviy laboratoriyalar va yuqori aniqlikdagi o‘lchov uskunalari biomexanik
tadqiqotlarni yangi bosqichga olib chiqdi. Bugungi kunda biomexanika nafaqat inson harakatlarini
tushuntiradi, balki yangi davolash usullarini yaratishda ham asosiy yo‘nalishlardan biri bo‘lib
qolmoqda.
Inson tanasi murakkab mexanik tizim sifatida qaraladi, unda mushaklar, suyaklar,
bo‘g‘imlar va nerv tizimi uzviy ishlaydi. Biomexanika bu tizimlarning qanday ishlashini ilmiy
jihatdan o‘rganib, harakatlarning mexanik samaradorligini tahlil qiladi. Masalan, odamning
yurishi yoki qo‘l harakati oddiy jarayon bo‘lib ko‘rinsa-da, unda yuzlab mushak va bo‘g‘imlar
muvofiqlikda ishtirok etadi. Biomexanikaning vazifasi ana shu jarayonlarni chuqur tahlil qilib,
sog‘lom va patologik holatlarni solishtirishdan iborat. Bu yondashuv orqali shifokorlar bemorlarda
harakat buzilishlarini aniqlashlari, davolash usullarini rejalashtirishlari mumkin. Shuningdek,
biomexanika harakatlarning samaradorligini baholab, ortiqcha yuklanish yoki noto‘g‘ri
holatlarning oldini olishga yordam beradi. Demak, bu fan inson organizmining mexanik
muvozanatini tushuntirishda beqiyos ahamiyatga ega.
Biomexanika tibbiyotda keng ko‘lamda qo‘llaniladigan fanlardan biridir. U yordamida
shifokorlar mushak-skelet tizimidagi kasalliklarni tashxislash, jarohatlar oqibatlarini baholash va
samarali reabilitatsiya dasturlarini ishlab chiqish imkoniga ega bo‘ladi. Masalan, ortopediya va
travmatologiyada biomexanik tahlillar protez va ortopedik moslamalarni individual tarzda
loyihalashga xizmat qiladi. Reabilitatsiya jarayonida esa biomexanika bemorning tiklanish
dinamikasini nazorat qilishga imkon beradi. Bundan tashqari, fizioterapiya sohasida ham
biomexanika muhim rol o‘ynab, mushaklar faoliyatini tiklashda samarali mashqlarni tanlashda
yordam beradi. Zamonaviy klinikalarda biomexanik laboratoriyalar mavjud bo‘lib, ular
harakatlarni 3D formatda tahlil qilib, bemorning davolanish jarayonini optimallashtiradi. Shu
sababdan biomexanikaning tibbiyotdagi o‘rni bugungi kunda beqiyos darajada ahamiyat kasb
etmoqda.
Sportchi faoliyatida biomexanika juda katta o‘rin tutadi, chunki u mashg‘ulot jarayonini
ilmiy asosda tashkil etishga imkon beradi. Harakatlar mexanikasini chuqur tahlil qilish orqali
sportchilar o‘z samaradorliklarini oshiradilar va jarohatlar xavfini kamaytiradilar. Masalan,
yugurish texnikasini o‘rganishda oyoq-qo‘l mushaklarining sinxronligi, tayanch va harakat
kuchlari hisobga olinadi. Biomexanika yordamida trenerlar sportchining qaysi mushaklari ortiqcha
yuklanayotganini yoki noto‘g‘ri ishlayotganini aniqlab, mashg‘ulot dasturini qayta tuzadilar.
Bundan tashqari, biomexanika sport texnologiyalarini ishlab chiqishda ham muhim ahamiyat kasb
etadi, masalan, maxsus sport kiyimlari, oyoq kiyimlari yoki jihozlarning inson fiziologiyasiga
moslashtirilishi. Shu yo‘l bilan sportchilarning natijalari yaxshilanadi, ularning organizmi esa
ortiqcha zo‘riqishdan himoyalanadi. Demak, biomexanika sportda muvaffaqiyat kalitlaridan
biridir.
Sentabr, 2025-Yil
127
Xulosa
Biomexanika bugungi kunda inson salomatligini asrash, kasalliklarni davolash va
reabilitatsiya jarayonlarini ilmiy asoslashda muhim fan sifatida shakllangan. U nafaqat mushak-
skelet tizimining mexanik faoliyatini o‘rganadi, balki harakatlarning samaradorligini oshirish,
jarohatlarning oldini olish va davolash sifatini yaxshilashda ham katta ahamiyat kasb etadi.
Tibbiyotda biomexanika yordamida protezlar, ortopedik moslamalar va reabilitatsiya
texnologiyalari ishlab chiqilib, bemorlarning hayot sifati sezilarli darajada yaxshilanmoqda. Sport
sohasida esa u sportchilarning mashg‘ulotlarini ilmiy asosda rejalashtirishga, ularning natijalarini
oshirishga va jarohat xavfini kamaytirishga xizmat qilmoqda. Shuningdek, zamonaviy
texnologiyalar, xususan sun’iy intellekt va robototexnika bilan uyg‘unlashgan biomexanika
kelajakda tibbiyot va sog‘lom turmush tarzini rivojlantirishda yangi imkoniyatlar yaratadi. Demak,
biomexanika nafaqat nazariy fan, balki inson hayoti va salomatligini yaxshilashga qaratilgan
amaliy sohaga aylangan. U sog‘liqni saqlash tizimining ajralmas qismi sifatida jamiyat
taraqqiyotida ham muhim o‘rin egallaydi.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.
Нурматов Ш.Ш., Абдураҳмонов А.А. Инсон биомеханикаси асослари. – Тошкент:
“Fan va texnologiya”, 2019. – 210 б.
2.
Hamill J., Knutzen K.M. Biomechanical Basis of Human Movement. – Philadelphia:
Lippincott Williams & Wilkins, 2015. – 510 p.
3.
Winter D.A. Biomechanics and Motor Control of Human Movement. – New Jersey: John
Wiley & Sons, 2020. – 384 p.
4.
Hall S.J. Basic Biomechanics. – New York: McGraw-Hill Education, 2018. – 672 p.
5.
Zatsiorsky V.M., Prilutsky B.I. Biomechanics of Skeletal Muscles. – Champaign: Human
Kinetics, 2012. – 570 p.
6.
Murodov U., To‘xtayev A. Sport biomexanikasi va uning amaliy ahamiyati. – Samarqand:
SamDU nashriyoti, 2021. – 165 б.
7.
Whittle M.W. Gait Analysis: An Introduction. – Oxford: Butterworth-Heinemann, 2014. –
240 p.
8.
Neumann D.A. Kinesiology of the Musculoskeletal System: Foundations for
Rehabilitation. – St. Louis: Elsevier, 2017. – 752 p.
